Światowa Rada Kościołów – 70 lat ekumenicznego zaangażowania

Przypadająca w sierpniu 70. rocznica utworzenia Światowej Rady Kościołów i zapowiedziana na 21 czerwca wizyta Franciszka w tej instytucji jest dobrą okazją do przypomnienia pokrótce jej dziejów. Zanim 23 sierpnia 1948 r. na zgromadzeniu w Amsterdamie powołano ją do życia, międzynarodowy ruch na rzecz jedności chrześcijan, czyli ekumenizm, przebył długą drogę, na której były zarówno wzloty, jak i upadki, ale która doprowadziła do wzajemnego poznania się i do wielkiego zbliżenia chrześcijan różnych wyznań.

Pierwsze, śmielsze inicjatywy na rzecz przywrócenia utraconej jedności wiernych Chrystusowych zaczęto podejmować w połowie XIX w. Powstało wówczas kilka międzynarodowych stowarzyszeń wyznawców poszczególnych odłamów: chrześcijan ewangelikalnych (1846), młodych chrześcijan: mężczyzn (YMCA) i kobiet (YWCA) w 1855 r., ewangelików reformowanych (1875), konferencje anglikanów (od 1867), alians baptystów (1905) itp.

Prapoczątki

Jeszcze wcześniej, bo w 1804 r., utworzono Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, które – chociaż nie stawiało przed sobą celów ekumenicznych – w praktyce zakładało współpracę chrześcijan różnych wyznań przy tłumaczeniu i rozpowszechnianiu Pisma Świętego. Podobne, narodowe stowarzyszenia biblijne powstawały na takich samych zasadach w wielu innych państwach.

Działania te doprowadziły do wzrostu świadomości ekumenicznej i potrzeby współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie. Tak doszło do zwołania 1. Światowej Konferencji Misyjnej, która 14-23 czerwca 1910 r. odbyła się w Edynburgu z udziałem ponad 1,2 tys. delegatów ze 160 towarzystw misyjnych w większości z Europy i Ameryki Północnej. Jak się wkrótce okazało, był to jeden z najważniejszych etapów na drodze do zinstytucjonalizowania dążeń ekumenicznych i nadania im jak najszerszego zasięgu.

W 1920 r. Patriarchat Konstantynopola – „pierwszy wśród równych” w świecie prawosławnym – zaproponował utworzenie Ligi Kościołów na wzór powstałej rok wcześniej Ligi Narodów, skupiającej państwa.

Innymi ważnymi wydarzeniami były dwie Światowe Konferencje Kościołów ds. Wiary i Ustroju Kościoła, przeprowadzone odpowiednio w Lozannie (sierpień 1927) i Edynburgu (sierpień 1934) każdorazowo z udziałem ponad 400 przedstawicieli przeszło stu Kościołów. Zajmowano się na nich sprawami teologicznymi, a więc tymi, które najbardziej dzieliły chrześcijan, starając się znaleźć to, co ich łączy. Równolegle do tych wysiłków rozwijał się też ruch bardziej praktyczny, starający się łączyć wiernych na gruncie współpracy tam, gdzie była ona możliwa. Odbyły się dwie Światowe Konferencje Kościołów ds. Praktycznego Chrześcijaństwa: w sierpniu 1925 r. w Sztokholmie z udziałem ponad 600 delegatów z 27 krajów i w lipcu 1937 r. w Oksfordzie.

Te i wiele innych inicjatyw oraz spotkań, których szczególnie wiele odbyło się w drugiej połowie lat 30. XX w., zrodziło przekonanie o potrzebie utworzenia organizacji globalnej, która byłaby wspólną płaszczyzną dla prowadzenia i koordynowania działań na rzecz jedności. I w styczniu 1939 r. postanowiono, że zgromadzenie założycielskie takiego organizmu odbędzie się w sierpniu 1941 r. Wybuch II wojny światowej pokrzyżował jednak te plany.

Światowa Rada Kościołów

Powrócono do nich wkrótce po zakończeniu działań zbrojnych i po kilku latach intensywnych przygotowań. W dniach 22 sierpnia – 4 września 1948 r. odbyło się w Amsterdamie zgromadzenie założycielskie Światowej Rady Kościołów (ŚRK). Rozpoczęło się ono nabożeństwem ekumenicznym w tamtejszym kościele protestanckim Nieuwe Kerk, po czym już w pierwszym dniu obrad 351 przeddążeń ekumenicznych i nadania im jak najszerszego zasięgu.

W 1920 r. Patriarchat Konstantynopola – „pierwszy wśród równych” w świecie prawosławnym – zaproponował utworzenie Ligi Kościołów na wzór powstałej rok wcześniej Ligi Narodów, skupiającej państwa.

Innymi ważnymi wydarzeniami były dwie Światowe Konferencje Kościołów ds. Wiary i Ustroju Kościoła, przeprowadzone odpowiednio w Lozannie (sierpień 1927) i Edynburgu (sierpień 1934) każdorazowo z udziałem ponad 400 przedstawicieli przeszło stu Kościołów. Zajmowano się na nich sprawami teologicznymi, a więc tymi, które najbardziej dzieliły chrześcijan, starając się znaleźć to, co ich łączy. Równolegle do tych wysiłków rozwijał się też ruch bardziej praktyczny, starający się łączyć wiernych na gruncie współpracy tam, gdzie była ona możliwa. Odbyły się dwie Światowe Konferencje Kościołów ds. Praktycznego Chrześcijaństwa: w sierpniu 1925 r. w Sztokholmie z udziałem ponad 600 delegatów z 27 krajów i w lipcu 1937 r. w Oksfordzie.

Te i wiele innych inicjatyw oraz spotkań, których szczególnie wiele odbyło się w drugiej połowie lat 30. XX w., zrodziło przekonanie o potrzebie utworzenia organizacji globalnej, która byłaby wspólną płaszczyzną dla prowadzenia i koordynowania działań na rzecz jedności. I w styczniu 1939 r. postanowiono, że zgromadzenie założycielskie takiego organizmu odbędzie się w sierpniu 1941 r. Wybuch II wojny światowej pokrzyżował jednak te plany.

Światowa Rada Kościołów

Powrócono do nich wkrótce po zakończeniu działań zbrojnych i po kilku latach intensywnych przygotowań. W dniach 22 sierpnia – 4 września 1948 r. odbyło się w Amsterdamie zgromadzenie założycielskie Światowej Rady Kościołów (ŚRK). Rozpoczęło się ono nabożeństwem ekumenicznym w tamtejszym kościele protestanckim Nieuwe Kerk, po czym już w pierwszym dniu obrad 351 przedstawicieli 147 Kościołów z 44 krajów powołało do życia nową organizację.

Nie było wśród nich Kościoła katolickiego, który w owym czasie odnosił się nieufnie, a nawet wręcz niechętnie do samej idei ekumenizmu, choć z drugiej strony wielu duchownych i świeckich katolików angażowało się prywatnie w różne przedsięwzięcia ekumeniczne, np. francuski kapłan ks. Paul Couturier (1881-1953) z Lyonu był jednym z twórców Tygodnia Modlitw o Jedność 18-25 stycznia każdego roku.

26 czerwca papież przyjmie prezydenta Francji

Niemniej jednak na szersze i oficjalne włączenie się Kościoła katolickiego trzeba było poczekać do Soboru Watykańskiego II (1962-65), a właściwie już wcześniej, w ramach przygotowań do niego, od 1959 r. datuje się otwarcie Stolicy Apostolskiej i całego Kościoła na kontakty i współpracę z innymi wyznaniami.

Światową Radę Kościołów utworzyli więc przede wszystkim protestanci różnych nurtów, anglikanie, starokatolicy i stosunkowo niewielkie grono prawosławnych (bez Kościołów z ówczesnych państw socjalistycznych z Europy i Ameryki Północnej). Dziś przeważają w niej Kościoły z Afryki, Azji, regionu Karaibów i Ameryki Łacińskiej, Bliskiego i Środkowego Wschodu i regionu Pacyfiku.

Kościół katolicki od 1965 r. jest pełnoprawnym członkiem działającej w łonie ŚRK Komisji „Wiara i Ustrój”. Wtedy też powstała Wspólna Grupa Robocza, złożona z teologów Kościołów członkowskich ŚRK i Papieskiej Rady Popierania Jedności Chrześcijan (do czerwca 1998 r. – Sekretariatu Jedności Chrześcijan).

Rada od początku ma siedzibę w Genewie. Najwyższym jej organem jest zgromadzenie ogólne, zbierające się średnio co 7-9 lat. Ostatnie jak dotychczas, dziesiąte, obradowało od 30 października do 8 listopada 2013 r. w południowokoreańskim Pusanie pod hasłem „Boże życia, prowadź nas do sprawiedliwości i pokoju”. W okresie między zgromadzeniami raz na dwa lata zbiera się Komitet Naczelny, w którego skład wchodzi 150 przedstawicieli wszystkich rodzin wyznaniowych i regionów, z których pochodzą Kościoły członkowskie. Na jego czele stoi ośmiu moderatorów (prezydentów), wybranych według tego samego kryterium. Natomiast średnio dwa razy w roku obraduje Komitet Wykonawczy Rady. Na co dzień jej pracami kieruje sekretariat generalny, na którego czele od 1 stycznia 2010 r. stoi norweski pastor luterański dr Olav Fykse Tveit.

ŚRK a polityka

W latach zimnej wojny Rada, skupiając Kościoły Wschodu i Zachodu, była ważną płaszczyzną współpracy, a także odgrywała pewną rolę mediacyjną między nimi, zyskując sobie duże uznanie międzynarodowe. Wiele miejsca w ówczesnych działaniach ŚRK zajmowała też walka z apartheidem w Afryce Południowej i w ogóle z rasizmem oraz krytyka zbrojeń, zwłaszcza jądrowych. Z drugiej strony takie właśnie polityczne zaangażowanie Rady, powołanej przede wszystkim do działań na rzecz zbliżenia i jedności chrześcijan, budziło poważne zastrzeżenia i krytykę ze strony wielu Kościołów – tych bardziej tradycyjnych i przede wszystkim z państw zachodnich.

W latach 90. XX w. doszło do innych napięć w łonie Rady, tym razem między Kościołami prawosławnymi i protestanckimi, głównie w związku z wprowadzanymi wówczas przez niektóre z tych drugich „nowinkami” teologicznymi, np. ordynacją kobiet czy próbami zmian języka biblijnego na tzw. inkluzywny (np. formuła „Ojcze i Matko nasza” w Modlitwie Pańskiej). Ponadto prawosławni czuli się zdominowani przez stanowiące przytłaczającą większość Kościoły i wspólnoty protestanckie. W wyniku stanowczych żądań prawosławnych w 2006 r. zmieniono system podejmowania decyzji i uchwał z większościowego za zasadę konsensusu, co pozwoliło jeśli nie do końca, to przynajmniej w dużym stopniu usunąć najbardziej nabrzmiałe problemy. Nie zapobiegło to jednak wystąpieniu z Rady w 1997 r. prawosławnych Kościołów bułgarskiego i gruzińskiego.

Instytut Ekumeniczny w Bossey

Jeszcze przed powstaniem Rady na zamku w Bossey ok. 20 km od Genewy utworzono w 1946 r. Instytut Ekumeniczny, mający za zadanie wykuwanie swego rodzaju „teologii ekumenicznej”, a więc myślenia kategoriami jedności chrześcijan i kształcenie młodych teologów z różnych krajów i Kościołów nie tylko dla tychże Kościołów, ale też jako przyszłych kadr ekumenicznych na całym świecie i dla samej Rady. Pierwszy sekretarz generalny ŚRK Holender Willem A. Visser’t Hooft, pomysłodawca Instytutu, powiedział, otwierając go, że jego program nauczania ma trzy cele: Biblia, świat i Kościół powszechny.

Pierwszym dwuosobowym zespołem kierowniczym tej placówki byli Hendrik Kraemer z Holandii i Suzanne de Dietrich z Niemiec. Początkowo kursy w Instytucie trwały trzy miesiące, od 1952 r. – cztery i więcej. Od 2000 r. we współpracy z Uniwersytetem Genewskim są tu prowadzone kursy magisterskie (master) i licencjackie.

Na charakter studiów zawsze duży wpływ miał zespół nauczający, zmieniający się co kilka lat. Obecnie np. program i ukierunkowanie badań oraz studiów ma wyraźne „wychylenie” prawosławne, gdyż od 2011 r. Instytutem kieruje rumuński kapłan prawosławny o. Ioan Sauca. Ale gdy w latach 80. stanowisko to piastował anglikanin z Kenii John Mbiti, akcent kładziono na dialog i kontakty międzykulturowe.

Niezależnie jednak od ukierunkowania badawczo-naukowego zawsze ważnym elementem formacji w Bossey było i jest podkreślanie ważności życia wspólnotowego, wspólnej modlitwy, nawiązywania osobistych kontaktów i znajomości w duchu ekumenicznym, które często owocują później więzami na całe lata.