Światowy Dzień Książki w jasnogórskich bibliotekach

„Klasztor bez ksiąg jest jak twierdza bez zbrojowni” – mawiano. I w tej dziedzinie Jasna Góra przez wieki była i jest szczególną „zbrojownią”. Są tutaj trzy biblioteki tzw. Nowa, Maryjna i ta najbardziej znana, z XVIII w., uznawana za jedno z piękniejszych wnętrz bibliotecznych nie tylko w Polsce. Zgromadzono w niej ponad 10 tys. inkunabułów i starodruków. Księgi przetrwały pożary i 13 wojen. Przez stulecia jasnogórski klasztor był ośrodkiem kultury piśmiennej, drukarstwa i rozwoju języka polskiego. A w jasnogórskich archiwach wciąż odkrywane są nowe skarby. Dziś Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich.

W południe w Wilkowiecku, miejscu urodzenia wybitnego paulina żyjącego w XVI w. o. Mikołaja nazywanego „pierwszym reżyserem Rzeczypospolitej”, autora wciąż wystawianego misterium rezurekcyjnego „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” zaplanowana została prezentacja książki o nim. To wynik najnowszych badań polskich historyków literatury i teatru.

O. Mikołaj z Wilkowiecka był m.in. przeorem Jasnej Góry, przełożonym polskiej prowincji paulinów, zasłynął jako wybitny kaznodzieja, autor pierwszego utworu scenicznego w języku polskim. Był też poetą, tłumaczem i autorem pism religijnych.

Pozycja „Wokół Mikołaja z Wilkowiecka. Analizy i porównania” ukazała się w serii Studia Staropolskie Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Jak zapewnia o. Nikodem Kilnar to początek badań formułującego się zespołu specjalistów, którzy opracowywać będą dorobek pisarzy paulińskich od średniowiecza poprzez wiek XVII i XVIII.

Jasna Góra przez stulecia wpisywała się w bogaty nurt polskiego piśmiennictwa i drukarstwa. W czasie zaborów to z modlitewników z Jasnej Góry uczono się polskich liter. Tradycję drukarni kontynuuje obecnie wydawnictwo „Paulinianum”.

Biblioteka klasztorna nazywana „starą” uważana jest za jedno z piękniejszych wnętrz bibliotecznych w Europie. Posiada ponad 10 tys. inkunabułów i starodruków. Księgi przetrwały pożary, powstania, 13 wojen i stan wojenny. Powstała w latach 30. XVIII w.

Wcześniej księgozbiór zgromadzony był w dolnych piętrach murowanej wieży kościoła. Wielki pożar z 1690 r., oszczędził bibliotekę.

W 1758 r. wprowadzone zostało specjalne zabezpieczenie ksiąg, otrzymały one ochronę w formie drewnianych futerałów z sosnowego drewna. Pudła te wyklejono od strony zewnętrznej marmurkowym papierem introligatorskim. Grzbiet futerału obciągnięto skórą bydlęcą barwioną ze złoceniami naśladującą oprawę wytwornej księgi. Pomysłodawcą tej oryginalnej formy zabezpieczenia i ochrony zbioru był ówczesny przeor klasztoru o. Albin Dworzański. Taki sposób zabezpieczenia ksiąg uczynił z biblioteki jasnogórskiej placówkę unikatową wśród zabytkowych europejskich bibliotek.

Na początku XVII w. biblioteka stała się także placówką dydaktyczną. W 1609 r. powstało Studium Zakonne. Z tego też czasu pochodzi inwentarz książek, sporządzony w układzie alfabetycznym. Wynika z niego, że w 1614 r. biblioteka liczyła 1445 dzieł w 1610 woluminach. Paulini dbali o zapewnienie bibliotece stałego funduszu, zabezpieczającego jej utrzymanie i zapewniającego jej rozwój, np. w 1666 r. biblioteka otrzymała 300 florenów rocznie od definitorium prowincjalnego na powiększanie zbiorów.

Najcenniejszym rękopisem w zbiorach jasnogórskich jest pochodzący z początku XVI stulecia Missale Paulinorum (ok. 1506), zwany powszechnie – ze względu na osobę jego fundatora, króla Jana Olbrachta – Mszałem Jagiellonów albo Mszałem Olbrachta. Należy on do kodeksów liturgiczno-muzycznych zachowanych w jasnogórskim archiwum. Ten niezwykle kunsztownie wykonany rękopis, ozdobiony licznymi dekoracjami malarskimi. Mszał jest ważnym źródłem do poznania sprawowania liturgii Mszy św. w klasztorach paulińskich w okresie późnego średniowiecza, to też wybitne dzieło sztuki, zawierające barwne miniatury, ozdobne inicjały oraz bogato zróżnicowaną ornamentykę. Mszał Jagiellonów z Jasnej Góry to swoisty pomnika kultury staropolskiej. W 2013 r. ukazało się wydanie fototypiczne Mszału pod red. Remigiusza Pośpiecha.

W bibliotece zwraca uwagę niewielka księga leżąca na jednym ze stołów, znajdziemy tam wpisy osób, które złożyły wizytę na Jasnej Górze jak np. podpis cara Mikołaja I, Józefa Piłsudskiego, Johna F. Kennedy`ego oraz jego braci Roberta i Edwarda, a także studenta Karola Wojtyły.

Biblioteka ta spełnia obecnie funkcje reprezentacyjne, w niej odbywały się spotkania z Janem Pawłem II, konferencje Episkopatu Polski, tu przyjmowane są głowy państw oraz oficjalne delegacje.

Poza tzw. stara biblioteką jest dziś na Jasnej Górze także nowa. Przechowywane są w niej książki wydane po 1801 r. W jej zbiorach znajdują się także cenne „częstochowiana”, czyli książki i czasopisma, dotyczące Jasnej Góry i regionu częstochowskiego.

Swoistym fenomenem jest powstała w 1957 r. Jasnogórska Biblioteka Maryjna. Jej powstanie związane jest z 1956 r. i Jasnogórskimi Ślubami Narodu. Wtedy to paulini razem z Prymasem Wyszyńskim, dla realizacji programu Wielkiej Nowenny postanowili stworzyć ośrodek, w którym nie tylko duchowni, ale również pielgrzymi mogliby korzystać z księgozbioru maryjnego.

Informacje o dostępie do księgozbioru jasnogórskiego odnaleźć można na stronie jasnagora.pl, a także w bazach online Federacji Bibliotek Kościelnych „Fides”.