20. tom „Encyklopedii Katolickiej”

W ostatnim, 20. tomie „Encyklopedii Katolickiej”, znalazło się 2312 haseł opracowanych przez 545 autorów.

Szczególnie obszerny jest zbiór haseł biograficznych, ukazujących zasługi oraz działalność:

świętych i błogosławionych (Walburga, Walenty, Walery, Weronika, Wilfryd, Wilhelm z Vercelli, Władysław Findysz, Władysław z Gielniowa, Zachariasz),

hierarchów Kościoła (O. Visconti, L. Wałęga, Ł. Watzenrode, J. Wesley, J. Wężyk, Wiktor, Wilhelm z Modeny, J.S. Wydżga, S. Wyszyński, F. Ximenes, Zawisza z Kurozwęk, J. Życiński)

chrześcijańskich władców (Wacław II, Walens, Walentynian, Wilhelm I Zdobywca, Wilhelm III Orański, Władysław I Łokietek, Władysław II Jagiełło, Władysław III Warneńczyk, Władysław IV Waza, Zygmunt I Stary, Zygmunt II August, Zygmunt III Waza).

Znalazło się tu także wiele biogramów pisarzy (M. Wańkowicz, A. Wat, Wergiliusz, K. Wierzyński, S.I. Witkiewicz, W.B. Yeats, G. Zapolska, J.B. Zimorowic) i malarzy (J. Wałach, S. Witkiewicz, L. Wyczółkowski, S. Wyspiański), myślicieli i filozofów (A.N. Whitehead, Wilhelm z Champeaux, Wilhelm z Owernii, L. Wittgenstein, Zenon z Elei, Zenon z Kition) oraz badaczy, których osiągnięcia przyczyniły się do rozwoju nauk humanistycznych (M. Wallis, Warron, U. von Wilamowitz-Möllendorff, H.E. Wyczawski, M. Żywczyński). Obszernie omówiono również zasłużone dla Kościoła i kultury polskiej rody szlacheckie – Załuskich i Zamoyskich.

Zbiór haseł geograficznych tworzą opracowania poświęcone miejscowościom, zwłaszcza ważnym ośrodkom życia religijnego i kulturalnego, m.in.: Vaduz, Vancouver, Wadowice, Walencja, Wambierzyce, Warszawa, Wąchock, Wejherowo, Wenecja, Westminster, Wiedeń, Wilno, Włocławek, Wormacja, Wrocław, Würzburg, Zagrzeb, Zamość, Zebrzydowice, a także krainom historyczno-geograficznym (Warmia, Wielkopolska) i jednostkom organizacji terytorialnej Kościołów chrześcijańskich (warmińska diecezja, warszawska diecezja, warszawska diecezja ewangelicka, warszawsko-bielska diecezja prawosławna, warszawsko-praska diecezja, wigierska diecezja, wileńska archidiecezja, włocławska diecezja, wrocławska diecezja, wrocławsko-gdańska diecezja greckokatolicka, wrocławsko-szczecińska diecezja prawosławna, zamojsko-lubaczowska diecezja, żmudzka diecezja). Na szczególną uwagę zasługują hasła Węgry i Włochy, zawierające przeglądowe omówienia nie tylko dziejów tych państw, a także ich wkładu w rozwój teologii, literatury, sztuki i muzyki.

Specyfiką „Encyklopedii Katolickiej” są wieloaspektowe teksty dotyczące prawd wiary i pojęć z zakresu nauk teologicznych, m.in.: wcielenie, wiarygodność chrześcijaństwa, wniebowstąpienie, wniebowzięcie NMP, wszechmoc Boża, wszechobecność Boża, wyznanie wiary, zbawienie, zesłanie Ducha Świętego, zmartwychwstanie, zmartwychwstanie Chrystusa, zstąpienie Chrystusa do otchłani, Zwiastowanie Pańskie. W niniejszym tomie obszernie prezentowana jest także tematyka związana z rokiem liturgicznym, obejmująca hasła: Wielkanoc, Wielki Piątek, Wielki Post, Wielki Tydzień, wigilia, Wszystkich Świętych, Zaduszki. Podejmowana na łamach encyklopedii problematyka teologiczna prezentuje punkty widzenia innych denominacji chrześcijańskich. W obszarze zagadnień interkonfesyjnych i ekumenicznych mieszczą się hasła: welehradzkie zjazdy unijne, Wiara i Ustrój, wittenberska zgoda, wszechprawosławne konferencje, Wszechprawosławny Sobór, zwinglianizm. Bogaty jest także blok tekstów dotyczących religii niechrześcijańskich, obejmujący m.in. hasła: wahhabici, Wedy, wedyzm, wisznuizm, zaratusztrianizm, zen.

Dzięki ukierunkowaniu na problematykę ekumeniczną i międzyreligijną encyklopedia stara się ukazać komplementarny obraz ziemskiej rzeczywistości, zwłaszcza życia religijnego na Ziemi w jego wielorakich odniesieniach implikujących rożne sposoby odczytywania znaków czasu, rozumienia wszechświata i wieczności oraz interpretowania związków przyczynowych zachodzących między zjawiskami.

W konsekwencji tego podejścia metodologicznego liczne hasła dotyczą wartości ogólnoludzkich i zagadnień ponadkulturowych (wdzięczność, wielkoduszność, wierność, wspaniałomyślność, współczucie, wyrozumiałość, wytrwałość, zaufanie, życzliwość). Nie stroniąc od trudnych tematów, na szpaltach „Encyklopedii Katolickiej” omówiono także wiele ważkich problemów stanowiących przejawy zła dotykającego jednostki i całe wspólnoty (zabójstwo, zatwardziałość, zazdrość, zboczenia seksualne, zbrodnia, zdrada, zgorszenie, zniewaga).

Wiele miejsca poświęcono też takim zagadnieniom społecznym, jak: władza, własność, wojna, wolność, wychowanie, wyzysk, zdrowie, analizowanym zarówno w aspekcie filozoficzno-religijnym, jak i socjologicznym. Omówiono także ważne wydarzenia historyczne: warszawskie powstanie, Watykański Sobór I, Watykański Sobór II, wersalski traktat, westfalski pokój, wielkopolskie powstanie, wiosna ludów, zamach majowy.

Zamykając edycję podstawową „Encyklopedii Katolickiej”, jej Twórcy i Wydawcy wyrażają przekonanie, że znajdzie ona trwałe miejsce w dziejach leksykografii, a jej znaczenie dla rozwoju wiedzy katolickiej, propagowania w świecie chrześcijańskich wartości i zwalczania zabobonów odegra przynajmniej taką rolę, jaką dla rozpowszechniania idei oświeceniowych miała Wielka encyklopedia francuska.

***

Encyklopedia Katolicka

Po zakończeniu II wojny światowej Kościół w Polsce, a więc także Katolicki Uniwersytet Lubelski, stanął przed problemem pełnienia swojej misji w warunkach narzuconego komunizmu. Dostrzegając ogromne zagrożenie tego systemu dla szeroko rozumianej kultury chrześcijańskiej ówczesny biskup lubelski, później Prymas Tysiąclecia – Stefan Kardynał Wyszyński zainicjował opracowanie encyklopedii katolickiej. Przygotowanie tego monumentalnego wydawnictwa Episkopat Polski zlecił Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu w roku 1948.

Po powołaniu Komisji Wydawniczej Encyklopedii Katolickiej rozpoczęto od 1950 r. prace przygotowawcze, obejmujące m.in. sporządzenie spisu alfabetycznego haseł i zamawianie haseł do pierwszych dwóch tomów. Zgodę na publikację Encyklopedii władze państwowe wyraziły jednak dopiero pod koniec 1968 r. Po jej otrzymaniu, poczynając od 1969 r., KUL zintensyfikował prace i powołał przy Towarzystwie Naukowym KUL zespół redakcyjny. Następnie w roku 1970 Senat Akademicki KUL uchwalił utworzenie Międzywydziałowego Zakładu Leksykograficznego (od 2006 r. Instytut Leksykografii KUL), który we współpracy z Towarzystwem Naukowym KUL realizował wydawanie tego dzieła. Senat KUL powoływał na okres trzech lat Redakcję Naczelną składającą się z wybitnych profesorów i 40 redaktorów poszczególnych działów tematycznych, merytorycznie oceniających teksty i służących konsultacjami w trakcie opracowywania leksykograficznego. Pierwsza Rada Naczelna została powołana w roku 1970 (w jej skład weszli: Feliks Gryglewicz, Zygmunt Sułowski oraz Romuald Łukaszyk – sekretarz naukowy).

Tom 1 „Encyklopedii Katolickiej” ukazał się w roku 1973. Tom 20, kończący podstawową edycję, ukazał się w październiku 2014 r. We wszystkich tomach opublikowano około 39 000 haseł, przygotowanych przez ponad 3000 autorów, wybitnych specjalistów z poszczególnych dziedzin naukowych.

„Encyklopedia Katolicka” jest jednym z największych wydawnictw encyklopedycznych w Polsce. W zgodnej opinii wielu specjalistów uchodzi za jedno z najważniejszych interdyscyplinarnych wydawnictw typu leksykograficznego w Europie Środkowo-Wschodniej. Większość haseł ma charakter artykułów, które podają nie tylko aktualny stan wiedzy ale wytyczają kierunki badawcze. Na jej łamach dokonuje się syntezy najnowszych wyników badań naukowych z zakresu szeroko rozumianej humanistyki, prowadzonych w ośrodkach naukowych w kraju i za granicą.

Specyfiką „Encyklopedii Katolickiej” są wieloaspektowe teksty dotyczące chrześcijańskich prawd wiary i pojęć z zakresu teologii, religioznawstwa, jednak podejmowana problematyka prezentuje zawsze punkt widzenia różnych denominacji chrześcijańskich, a liczne teksty dotyczą także religii niechrześcijańskich. Dzięki temu „Encyklopedia Katolicka” odgrywa istotną rolę w procesie kształtowania nowoczesnego, wielokulturowego społeczeństwa, otwartego na dialog międzyreligijny i międzykulturowy.

Zadaniem „Encyklopedii Katolickiej” jest nie tylko ukazywanie aktualnego stanu polskiej nauki, ale również porządkowanie terminologii naukowej i rozwijanie metodologii badań naukowych. Dostarcza ona także rzetelnej informacji bibliograficznej – podmiotowej i przedmiotowej. Wpływa na rozwój badań humanistycznych, gdyż na jej szpaltach publikowane są jedynie teksty oryginalne, wiele z nich ma charakter absolutnie nowatorski i stanowi często pierwsze encyklopedyczne ujęcia poszczególnych zagadnień.

„Encyklopedia Katolicka” wykorzystywana jest również w dydaktyce na różnych poziomach szkolnictwa, a zwłaszcza w edukacji akademickiej. Encyklopedia inspiruje również badania, zlecając opracowanie poszczególnych tekstów, potrzebnych do stworzenia komplementarnej wizji poszczególnych zagadnień. Kładzie nacisk na hasła przedmiotowe, realizowane wieloaspektowo, wnoszące istotny wkład do nauki polskiej, przy czym zagadnienia teologiczno-filozoficzne są naświetlane także z perspektywy historyczno-społecznej, a moralno-etyczne korzystają z osiągnięć psychologii i socjologii. Podobnie w kwestiach światopoglądowych nie ogranicza się do ukazywania jedynie stanowiska katolickiego, prezentując również doktrynę innych wyznań chrześcijańskich, a także podejmując problematykę religii niechrześcijańskich (szeroko prezentuje takie systemy religijne, jak: buddyzm, hinduizm, islam i judaizm). Dzięki temu „Encyklopedia Katolicka” może odgrywać istotną rolę w procesie kształtowania nowoczesnego, wielokulturowego społeczeństwa, otwartego na dialog międzyreligijny i międzykulturowy.
Uzupełnieniem edycji podstawowej encyklopedii będą zapowiedziane w tomie 1. tomy dodatkowe (suplementy).