Trwa wyjaśnianie zaniedbań biskupów w sprawach dotyczących wykorzystywania osób małoletnich przez duchownych

Trwa proces wyjaśniania w Kościele w Polsce rzekomych lub potwierdzonych zaniedbań biskupów w sprawach dotyczących wykorzystywania seksualnego osób małoletnich przez osoby duchowne. Ostatnią z nich jest rezygnacja abp. Andrzeja Dzięgi z urzędu arcybiskupa metropolity szczecińsko-kamieńskiego.

W czerwcu 2016 r. papież Franciszek w motu proprio „Come una madre amorevole” przewidział karanie biskupów i przełożonych zakonnych w sytuacjach, kiedy udowodni się im ukrywanie sprawców seksualnego wykorzystywania osób małoletnich. A następnie szczegółowe procedury zostały zdefiniowane w motu proprio „Vos estis lux mundi” (VELM), obowiązującym od 1 czerwca 2019 r.

Zgodnie z tym prawem każda osoba duchowna oraz konsekrowana, która posiada wiarygodną informację o możliwości popełnienia takich zaniedbań przez biskupa, jest zobowiązana do zgłoszenia tego jego metropolicie albo Stolicy Apostolskiej, bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela papieskiego w danym kraju Zgłoszenia może także dokonać osoba świecka.

Metropolita, do którego skierowano zawiadomienie, prosi właściwą dykasterię o powierzenie mu zadania rozpoczęcia dochodzenia. Właściwymi dykasteriami do rozpatrywania kwestii dotyczących biskupów i wyższych przełożonych zakonnych są: Kongregacja Nauki Wiary, Kongregacja ds. Biskupów, Kongregacja ds. Życia Konsekrowanego, Kongregacja ds. Duchowieństwa bądź Kongregacja Ewangelizacji Narodów. Informowany jest również Sekretariat Stanu. W przypadku jeśli osobą oskarżaną jest metropolita, dochodzenie prowadzi najstarszy nominacją biskup jednej z diecezji sufraganalnych bądź inna osoba wskazana przez Stolicę Apostolską.

Dykasteria watykańska najpóźniej w ciągu 30 dni od otrzymania pierwszego zawiadomienia ma dostarczyć metropolicie stosowne instrukcje dotyczące trybu postępowania w konkretnym przypadku. Może też powierzyć dochodzenie osobie innej niż metropolita. Co 30 dni metropolita przesyła dykasterii kompetentnej raport o postępie dochodzenia. Dochodzenia powinny być zakończone w terminie 90 dni lub w terminie wskazanym w instrukcjach dykasterii Stolicy Apostolskiej. Po zakończeniu dochodzenia metropolita przesyła dokumenty do dykasterii właściwej wraz ze swoim votum, czyli rodzajem własnej opinii. Jego uprawnienia ustają wraz z zakończeniem dochodzenia. Metropolita informuje o wyniku dochodzenia osobę poszkodowaną, lub jej prawnych przedstawicieli.

Wyrok skazujący bądź uniewinniający w każdej takiej sprawie należy do Stolicy Apostolskiej.

Z dostępnych informacji wiadomo, że pierwsze postępowanie kanoniczne wobec polskiego biskupa po opublikowaniu „Vos estis lux mundi” zostało wszczęte wobec bp. Jana Szkodonia, biskupa pomocniczego archidiecezji krakowskiej. Poinformowała o tym Nuncjatura Apostolska w komunikacie z 12 lutego 2020 r. Kobieta zarzuciła biskupowi, że molestował ją seksualnie jako 15-letnią dziewczynę przed ok. 20 laty.

23 lipca 2021 r. Nuncjatura Apostolska w Polsce poinformowała, że Stolica Apostolska w następstwie formalnego zgłoszenia przeprowadziła proces karno-administracyjny dotyczący rzekomego wykorzystania seksualnego osoby małoletniej przez bp. Jana Szkodonia. Po dokładnej analizie zebranych materiałów dowodowych i po przesłuchaniu powołanych świadków, wina bp. Szkodonia nie została udowodniona (non constat). W toku postępowania stwierdzono natomiast nierozważne zachowanie biskupa wobec małoletniej, polegające na przyjmowaniu jej w prywatnym mieszkaniu bez obecności jej rodziców, pozostających od lat w znajomości z biskupem. Biskupowi wymierzona została pokuta, polegająca na trzymiesięcznych rekolekcjach zamkniętych, uznana za odbytą w trakcie niepodejmowania przez niego posługi biskupiej podczas pozostawania w odosobnieniu od lutego 2020 r.

– Nie wiemy o wszystkich zgłoszeniach czy postępowaniach prowadzonych zgodnie z VELM – informuje ks. Piotr Studnicki, kierownik biura Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży. Przez sekretariat Prymasa i Biuro Delegata KEP zostało przekazanych do Stolicy Apostolskiej osiem spraw. Ponadto Ksiądz Prymas po filmie braci Sekielskich zgłosił sprawę biskupa kaliskiego Edwarda Janiaka. Kongregacja ds. Biskupów 26 maja 2020 r. upoważniła abp. Stanisława Gądeckiego jako metropolitę poznańskiego do przeprowadzenia dochodzenia wstępnego w sprawie zasygnalizowanych zaniedbań biskupa kaliskiego na szkodę osób małoletnich. Dochodzenie wstępne zostało zakończone 12 lipca, a jego wyniki przekazane do Stolicy Apostolskiej. 17 października 2020 papież Franciszek przyjął rezygnację biskupa kaliskiego Edwarda Janiaka, a władzę w diecezji jako administrator sede vacante (do czasu mianowania biskupa diecezjalnego) sprawował metropolita łódzki abp Grzegorz Ryś. 25 stycznia 2021 r. nowym biskupem kaliskim został bp Damian Bryl.

29 marca 2021 r. komunikat w sprawie już wówczas biskupa seniora Edwarda Janiaka wydała Nuncjatura Apostolska. Poinformowała w nim o przeprowadzonym zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego i motu proprio „Vos estis lux mundi” postępowaniu dotyczącym „sygnalizowanych zaniedbań bp. Edwarda Janiaka w sprawach nadużyć seksualnych popełnionych przez niektórych duchownych wobec osób małoletnich, oraz innych kwestii związanych z zarządzaniem diecezją”. W wyniku zakończonego dochodzenia Stolica Apostolska podjęła w stosunku do biskupa następujące decyzje: nakaz zamieszkania poza diecezją kaliską, zakaz uczestniczenia w jakichkolwiek publicznych celebracjach religijnych lub spotkaniach świeckich na terenie diecezji kaliskiej oraz nakaz wpłaty z osobistych funduszy odpowiedniej sumy na rzecz „Fundacji św. Józefa”, z przeznaczeniem na działalność prewencyjną i pomoc ofiarom nadużyć. Bp Edward Janiak zmarł 23 września 2021 r.

26 sierpnia 2020 r. abp Wiktor Skworc (metropolita katowicki w latach 2011-2023, biskup tarnowski w latach 1998–2011) – który został przez ks. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego oskarżony o przeniesienie za granicę podlegającego mu księdza pedofila Stanisława P. – sam zwrócił się do abp. Marka Jędraszewskiego jako metropolity krakowskiego, aby przekazał Kongregacji ds. Biskupów prośbę o przebadanie i wyjaśnienie tej sprawy.

9 lipca 2021 r. archidiecezja krakowska poinformowała, że Stolica Apostolska zakończyła dochodzenie dotyczące sygnalizowanych zaniedbań hierarchy w prowadzeniu spraw o nadużycia seksualne na szkodę osób małoletnich ze strony dwóch podległych mu duchownych diecezji tarnowskiej. Po zakończeniu dochodzenia i w związku ze swoimi wcześniejszymi oświadczeniami abp Wiktor Skworc złożył rezygnację z członkostwa w Radzie Stałej KEP oraz z funkcji przewodniczącego Komisji ds. Duszpasterstwa KEP. Zobowiązał się też wesprzeć finansowo – z prywatnych środków – wydatki diecezji tarnowskiej związane ze sprawami wykorzystania seksualnego oraz poprosił o wyznaczenie arcybiskupa koadiutora, którym w grudniu 2021 r. został abp Adrian Galbas. Tenże 31 maja 2023 r. decyzją papieża Franciszka zastąpił abp. Skworca na urzędzie arcybiskupa metropolity katowickiego.

9 października 2020 r. Biuro Prasowe Archidiecezji Krakowskiej poinformowało, że zakończył się diecezjalny etap dochodzenia w kwestii zaniedbań bp. Tadeusza Rakoczego, biskupa bielsko-żywieckiego w prowadzeniu spraw o nadużycia seksualne nieletnich. Dokumenty zostały przekazane do Stolicy Apostolskiej. Jak informuje Biuro Prasowe Archidiecezji Krakowskiej, w następstwie formalnych zgłoszeń Stolica Apostolska w oparciu o motu proprio Ojca Świętego Franciszka „Vos estis lux mundi” (art. 10 §1) upoważniła arcybiskupa metropolitę krakowskiego do „przeprowadzenia dochodzeń w sprawie zasygnalizowanych zaniedbań biskupa Tadeusza Rakoczego w prowadzeniu spraw o nadużycia seksualne na szkodę osób małoletnich ze strony dwóch duchownych diecezji bielsko-żywieckiej”. „Etap diecezjalny dochodzeń został zakończony” – głosi komunikat. Zebrane dokumenty zostały przekazane przez Nuncjaturę Apostolską do Watykanu.

28 maja 2021 r. archidiecezja krakowska poinformowała o przeprowadzonym przez Stolicę Apostolską postępowaniu dotyczącym bp. Rakoczego. W wyniku dochodzenia Stolica Apostolska podjęła w stosunku do niego decyzje: zakaz uczestniczenia w jakichkolwiek celebracjach lub spotkaniach publicznych; nakaz prowadzenia życia w duchu pokuty i modlitwy; zakaz uczestniczenia w zebraniach plenarnych Konferencji Episkopatu Polski; wpłacenie z prywatnych środków odpowiedniej sumy na rzecz Fundacji Świętego Józefa powołanej przez Konferencje Episkopatu Polski, z przeznaczeniem na działalność prewencyjną i pomoc ofiarom nadużyć.

„W następstwie formalnych zgłoszeń, Stolica Apostolska, w oparciu o motu proprio Ojca Świętego Franciszka Vos estis lux mundi (art. 10 §1), upoważniła arcybiskupa metropolitę łódzkiego do przeprowadzenia dochodzeń w sprawie zasygnalizowanych zaniedbań biskupa Andrzeja Dziuby w prowadzeniu spraw o nadużycia seksualne na szkodę osób małoletnich ze strony niektórych duchownych diecezji łowickiej” – czytamy w komunikacie kurii metropolii łódzkiej opublikowanym 23 października 2020 r. Diecezjalny etap dochodzenia został zakończony a akta sprawy przekazano Stolicy Apostolskiej.

4 listopada 2020 r. Nuncjatura Apostolska poinformowała, że zakończony został diecezjalny etap dochodzenia w sprawie zarzutów stawianych abp. Sławojowi Leszkowi Głódziowi. Do jego przeprowadzenia został upoważniony metropolita warszawski kard. Kazimierz Nycz, a dotyczyło ono „zasygnalizowanych zaniedbań arcybiskupa w prowadzeniu spraw o nadużycia seksualne na szkodę osób małoletnich ze strony niektórych duchownych archidiecezji gdańskiej”. Dalsze postępowanie toczy się w Stolicy Apostolskiej.

W komunikacie z 29 marca 2021 r. Nuncjatura Apostolska poinformowała, że po przeprowadzeniu dochodzenia dotyczącego zgłoszonych zaniedbań abp. Głódzia i innych kwestii związanych z zarządzaniem przez niego archidiecezją gdańską, Stolica Apostolska nakazała mu zamieszkanie poza archidiecezją, zakazała uczestniczenia w publicznych celebracjach i spotkaniach na jej terenie, a także zobowiązała go do dokonania wpłaty na rzecz Fundacji św. Józefa na przeciwdziałanie nadużyciom seksualnym i wsparcie ofiar.

6 listopada 2020 r. Nuncjatura Apostolska wydała oświadczenie, iż były metropolita wrocławski kard. Henryk Gulbinowicz został pozbawiony przez Stolicę Apostolską prawa używania insygniów biskupich oraz przywileju pochówku w katedrze. Kard. Gulbinowicz zmarł 10 dni później, 16 listopada 2020 r. we Wrocławiu.

12 maja 2021 r. Nuncjatura Apostolska wydała dwa komunikaty. W pierwszym poinformowano o rezygnacji biskupa bydgoskiego Jana Tyrawy, a w drugim o jej przyczynach. „W następstwie formalnych zgłoszeń, Stolica Apostolska – działając zgodnie z motu proprio „Vos estis lux mundu” – przeprowadziła postępowanie dotyczące sygnalizowanych zaniedbań biskupa bydgoskiego Jana Tyrawy w sprawach o nadużycia seksualne wobec osób małoletnich ze strony niektórych księży pracujących w diecezji bydgoskiej. Po zakończeniu tego postępowania, mając na uwadze również inne trudności w zarządzaniu diecezją, biskup bydgoski złożył rezygnację z pełnienia swojej posługi, przyjętą dziś przez Ojca Świętego” – głosi komunikat. Administratorem apostolskim diecezji bydgoskiej sede vacante został biskup toruński Wiesław Śmigiel. Nowym biskupem bydgoskim został we wrześniu 2021 r. bp Krzysztof Włodarczyk.

Nuncjatura Apostolska wydała 8 czerwca 2021 r. komunikat dotyczący abp. Stanisława Gądeckiego, metropolity poznańskiego. Poinformowała w nim, że w następstwie formalnych zgłoszeń przeprowadziła postępowanie dotyczące rzekomych zaniedbań abp. Gądeckiego w sprawach nadużyć seksualnych popełnionych wobec osób małoletnich przez jednego kapłana archidiecezji poznańskiej i jednego kapłana diecezji bielsko-żywieckiej. „Po dokładnej analizie zebranej dokumentacji, Stolica Apostolska uznała powyższe oskarżenia za bezpodstawne, wobec czego skargi złożone w tych sprawach zostają oddalone, a postępowanie uznaje się za zakończone” – czytamy w komunikacie Nuncjatury.

21 sierpnia 2021 r. Nuncjatura Apostolska wydała komunikat dotyczący abp. Mariana Gołębiewskiego, arcybiskupa seniora wrocławskiego. Stolica Apostolska w następstwie formalnych zgłoszeń przeprowadziła postępowanie dotyczące sygnalizowanych zaniedbań arcybiskupa w sprawach wykorzystania seksualnego małoletnich przez niektórych kapłanów z diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, w czasach jego posługi biskupiej (1996-2004), i z archidiecezji wrocławskiej (2004-2013). Po zakończeniu dochodzenia Stolica Apostolska podjęła w stosunku do niego następujące decyzje: nakaz prowadzenia życia w duchu pokuty i modlitwy; zakaz uczestniczenia w jakichkolwiek uroczystościach publicznych, zarówno kościelnych, jak i świeckich; nakaz zapłaty tytułem pokuty odpowiedniej kwoty z prywatnych środków, na rzecz Fundacji św. Józefa z przeznaczeniem na prewencję i towarzyszenie ofiarom wykorzystania seksualnego.

22 kwietnia 2022 r. komunikat Nuncjatury Apostolskiej w Polsce stwierdził, że „Stolica Apostolska zbadała dokumentację dostarczoną przez kard. Angelo Bagnasco, emerytowanego arcybiskupa Genui, zebraną podczas jego wizyty w Polsce w dniach 17-26 czerwca 2021 roku, której celem była weryfikacja niektórych przypadków związanych z działaniami kard. Stanisława Dziwisza podczas pełnienia przez niego funkcji arcybiskupa metropolity krakowskiego (2005-2016). Analiza zebranej dokumentacji pozwoliła ocenić te działania kard. Stanisława Dziwisza jako prawidłowe i w związku z tym Stolica Apostolska postanowiła dalej nie procedować”.

Ojciec Święty Franciszek przyjął rezygnację abp. Andrzeja Dzięgi z posługi arcybiskupa metropolity szczecińsko-kamieńskiego. Administratorem apostolskim sede vacante został mianowany biskup koszalińsko-kołobrzeski Zbigniew Zieliński – poinformowała 24 lutego 2024 r. Nuncjatura Apostolska w Polsce. Dwa dni później Nuncjatura sprecyzowała w kolejnym komunikacie, że „decyzje związane z odejściem abp. Andrzeja Dzięgi z urzędu arcybiskupa metropolity szczecińsko-kamieńskiego zostały podjęte w następstwie dochodzenia prowadzonego z ramienia Stolicy Apostolskiej w sprawie zarządzania diecezją, a w szczególności zaniedbań, o których mowa w dokumencie papieskim Vos estis lux mundi”.