Tyniec, Wąchock i Święty Krzyż na prezydenckiej liście Pomników Historii

Klasztory w Tyńcu, Wąchocku i na Świętym Krzyżu znalazły się wśród zabytków wpisanych 15 marca br. na listę Pomników Historii. Uroczystość odbyła się w Pałacu Prezydenckim w Warszawie. Od roku 1994 prezydenci RP wpisali na tę listę 70 obiektów.

– Każdy z tych obiektów jest elementem bezcennym, każdy niesie w sobie wielką historię, każdy jest w jakimś sensie perłą i myśli technicznej, i architektury, dziełem inżynierskim, a także z całą pewnością można powiedzieć, że przejawem twórczości artystycznej. W każdym z tych obiektów jest artyzm, są wśród nich obiekty starsze, które mają tyle lat historii, że widziały całe dzieje Rzeczypospolitej, 1150 lat naszej historii poczynając od Chrztu Polski, poprzez te, które są znacznie młodsze, a nie mniej są świadectwem dziejów, ważnych dla naszej historii wydarzeń, nie tylko dla społeczności lokalnych, ale dla całej Polski symbolem tego, co w naszych dziejach istotne – powiedział podczas uroczystości prezydent Andrzej Duda.

Wśród dziesięciu zabytków dołączonych w tym roku do listy Pomników Historii znalazło się siedem obiektów sakralnych: pięć należących do Kościoła katolickiego i dwa obiekty Kościoła ewangelicko-augsburskiego.

Na listę trafił kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego, zwany Kościołem Pokoju w Jaworze i zespół Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Świdnicy, także zwany Kościołem Pokoju. Ponadto na liście znalazło się pięć obiektów katolickich: kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Klępsku, katedra w Świdnicy oraz zespoły klasztorne na Świętym Krzyżu, w Tyńcu i w Wąchocku.

Klasztor w Wąchocku jest znaczącym obiektem europejskiego dziedzictwa kulturowego, największym zespołem romańskim w Polsce. Został zbudowany na przełomie XII i XIII w. Jest jednym z najpiękniejszych i najcenniejszych przykładów architektury romańskiej w Polsce. Od chwili powrotu cystersów do Wąchocka, na początku lat 50. ub. wieku, trwa proces przywracania zabytku do dawnej świetności.

Początki klasztoru cystersów sięgają 1179 r. W Wąchocku zachowało się bardzo wiele elementów dawnego klasztoru – w skrzydle wschodnim armarium (skarbiec, gdzie przechowywano m.in. księgozbiór), kapitularz, fraternia (sala wspólnej pracy), a na piętrze dormitorium, w skrzydle refektarz z bogatą kamieniarką romańską. W XV w. kościół przebudowano w stylu gotyckim. W następnym stuleciu dobudowano pałac opacki.

Z kolei opactwo benedyktynów w Tyńcu jest najstarszym, założonym w połowie XI w., istniejącym w Polsce klasztorem, co sprawia, że tym samym jest wyjątkowym świadkiem rozwoju monastycyzmu w Europie, ale też i świadkiem długiej oraz burzliwej historii Polski.

Najstarsze zachowane części klasztoru pochodzą z przełomu XI/XII w., kolejne jego przebudowy odzwierciedlają przemiany w sztuce polskiej poprzez wieki – gotyckie krużganki klasztoru oraz mury kościoła, elementy renesansowe (sklepienia i polichromie), barokowe wyposażenie wnętrza.

O szczególnej roli opactwa tynieckiego w świadomości Polaków świadczy okres rozbiorów, w wyniku których klasztor został zlikwidowany. Pomimo fizycznej nieobecności pozostał w powszechnej pamięci, o czym może świadczyć m.in. książka „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza (akcja książki rozpoczyna się w Tyńcu). Tyniec i jego ruiny inspirowały również i innych pisarzy i artystów – Stefana Żeromskiego czy Teodora Parnickiego.

Z kolei Święty Krzyż był największym sanktuarium Polski aż do połowy XVII w., a więc do czasu, kiedy na główne miejsce pielgrzymkowe zaczęła wyłaniać się Jasna Góra z kultem Czarnej Madonny. Przekazy historyczne wskazują, że świętokrzyskie sanktuarium zaczęło działać już w XIV wieku, ale priorytetowym w Królestwie miejscem pielgrzymek uczynił go król Władysław Jagiełło.

Od późnego średniowiecza świętokrzyski klasztor był jednym z najważniejszych w Polsce ośrodków kultury intelektualnej, właścicielem znaczącej w skali środkowej Europy biblioteki, z działającym w nim co najmniej od XIV w. znakomitym skryptorium.

Święty Krzyż to swoista „ikona” ziemi świętokrzyskiej. To właśnie od przechowywanych tutaj relikwii Drzewa Krzyża Świętego nazwę bierze województwo świętokrzyskie, ziemia świętokrzyska oraz różne instytucje działające na terenie województwa.

Kościół Pokoju w Świdnicy jest jednym z trzech dolnośląskich zabytków wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Świątynia została wzniesiona w 1657 r. w stylu barokowym, do jej budowy wykorzystano wyłącznie drewno. Cmentarz parafialny, na którym znajdują się zabytkowe nagrobki i epitafia, otacza XVII-wieczny mur. Na plebani zaś przechowywane są stare druki, rękopisy i księgi pochodzące nawet z XVII w.

Natomiast luterański Kościół Pokoju w Jaworze, uważany za perłę architektury barokowej, jest największą drewnianą budowlą o funkcjach religijnych na świecie. W roku 2001 został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Kościół powstał w II poł. XVII wieku, w następstwie pokoju westfalskiego kończącego wojnę trzydziestoletnią (1618-1648). Zastosowano tu technikę tzw. muru pruskiego polegającą na wypełnieniu przestrzeni między słupami i belkami słomą i gliną.

Pomnik Historii jest jedną z pięciu form ochrony zabytków. Uznanie za Pomnik Historii oznacza nadanie danemu zabytkowi lub parkowi kulturowemu szczególnej rangi ze względu na jego wartość dla kultury narodowej. W trybie przewidzianym dla jego uznania, przewidziana jest możliwość cofnięcia uznania zabytku nieruchomego za Pomnik Historii.

Prezydent RP, może uznać za Pomnik Historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury; określa także w wydanym rozporządzeniu jego granice. Wniosek do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wpisanie obiektu na listę pomników Historii składa Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków.