Uczniowie bardzo dobrze oceniają wiedzę zdobytą na WDŻ

Uczniowie dobrze oceniają wiedzę zdobywaną na wychowaniu do życia w rodzinie (WDŻ), uważają też tę wiedzę za przydatną – wynika z badań przeprowadzonych kilka lat temu przez socjologów z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Instytut Badań Edukacyjnych, zajmujący się z ramienia MEN interdyscyplinarnymi badaniami nad efektywnością systemu edukacji w Polsce. WDŻ wprowadzono do szkół 20 lat temu, jest przedmiotem nieobowiązkowym. Zajęcia mają wspierać rodziców w wychowywaniu dzieci w tych obszarach, o których w wielu domach mówi się niewiele lub wcale.

Ocena przedmiotu

Portal „Wychowanie do życia w rodzinie” (stworzony przez jedno z wydawnictw wydających podręczniki do WDŻ) informuje za periodykiem „Wychowawca” (nr 9/2012) o wynikach badań przeprowadzonych przez dr. Szymona Czarnika, socjologa z Uniwersytetu Jagiellońskiego, na temat oceny zajęć z WDŻ przez samych uczniów. Wynika z nich, że uczniowie uczęszczający na WDŻ mają bardzo dobre zdanie na temat nauczycieli prowadzących zajęcia.

Badania wskazują, że osoba prowadząca zajęcia „dobrze odnosi się do uczniów” (ocena 4,7/6), ponadto „ma dużą wiedzę z tej dziedziny” (4,7/6), „uczy mądrych zasad postępowania” (4,5/6) oraz „mówi w interesujący sposób” (4,2/6).

Oceną lekcji zajął się także Instytut Badań Edukacyjnych (badanie z 2015 r.), funkcjonujący pod nadzorem MEN ośrodek, który zajmuje się interdyscyplinarnymi badaniami nad efektywnością systemu edukacji w Polsce. Uczniowie docenili w badaniu nauczycieli WDŻ za otwartość, atmosferę panującą na zajęciach i rzetelną wiedzę.

Na przykład na pytanie, czy osoba prowadząca zajęcia była otwarta na pytania uczniów – aż 80 proc. odpowiedziało twierdząco (w tym 49 proc. zdecydowanie tak). Z kolei pytanie o przydatność przekazywanych na lekcjach informacji – łącznie 74 proc. odpowiedziało twierdząco (31 proc. zdecydowanie).

Czy uczniowie mogli swobodnie wyrażać swoje myśli i odczucia? „Zdecydowanie” i „raczej” się zgodziło łącznie 76 proc. pytanych.

Podstawy prawne

Wiedzę o seksualności wprowadzono do polskich szkół na początku lat 90. Art. 4 ust. 1 ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży brzmi: „Do programów nauczania szkolnego wprowadza się wiedzę o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji”.

Zgodnie z tą ustawą, sposób nauczania szkolnego i zakres treści tego przedmiotu ustali minister właściwy do spraw oświaty i wychowania (art. 4 ust. 3).

Jednym z przedmiotów szkolnych zawierających elementy wiedzy o seksualności jest „Wychowanie do życia w rodzinie”. Uczniowie polskich szkół uczęszczają na te zajęcia od 1999 r. Celem przedmiotu jest przygotowanie uczniów do podejmowania życiowych decyzji i odpowiedzialnego wypełniania ról rodzinnych. Zajęcia są realizowane od IV klasy szkoły podstawowej do III klasy szkół ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych dla dzieci i młodzieży (wszystkich typów).

Podstawy prawne zajęć „Wychowanie do życia w rodzinie” reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego.

Rozporządzenie to jest wykonaniem wspomnianej wyżej delegacji wynikającej z ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

Zasady organizacji zajęć

Zgodnie z par. 2 ust. 2 rozporządzenia MEN z dnia 12 sierpnia 1999 r. w brzmieniu ustalonym przez rozporządzenie MEN z 2 czerwca 2017 r., zajęcia są realizowane w klasach IV–VIII szkoły podstawowej i w szkołach ponadpodstawowych: branżowej szkole I stopnia, w klasach I–III liceum ogólnokształcącego i w klasach I–III technikum, dla dzieci i młodzieży, publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych.

Na realizację zajęć w szkołach publicznych przeznacza się w szkolnym planie nauczania, w każdym roku szkolnym, dla uczniów poszczególnych klas, po 14 godzin, w tym po 5 godzin z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców. Natomiast w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych przeznacza się liczbę godzin nie mniejszą od wymiaru godzin dla szkół publicznych.

Zajęcia są organizowane w oddziałach albo liczących nie więcej niż 28 uczniów grupach międzyoddziałowych. Prawodawca nie przewiduje organizowania zajęć w grupach międzyklasowych. Wymiar godzin i sposób organizacji zajęć został określony w par. 3 i 3a rozporządzenia MEN z dnia 12 sierpnia 1999 r.

Obowiązkowe czy nie?

Zorganizowanie zajęć edukacyjnych z wychowania do życia w rodzinie jest obowiązkowe dla dyrektora szkoły, natomiast udział w nich nie jest obowiązkowy dla uczniów. Informację o zamiarze lub nieplanowaniu udziału w tych lekcjach należy zgłosić dyrekcji szkoły. Mówią o tym konkretne przepisy.

„Uczeń niepełnoletni nie bierze udziału w zajęciach, jeżeli jego rodzice (prawni opiekunowie) zgłoszą dyrektorowi szkoły w formie pisemnej rezygnację z udziału ucznia w zajęciach” (par. 4 ust. 1 rozporządzenia MEN z dnia 12 sierpnia 1999 r. w brzmieniu, które weszło w życie 1 września 2009 r.).

Lub też:

„Uczeń pełnoletni nie bierze udziału w zajęciach, jeżeli zgłosi dyrektorowi szkoły w formie pisemnej rezygnację ze swojego udziału w zajęciach” (par. 4 ust. 2 rozporządzenia MEN z dnia 12 sierpnia 1999 r. w brzmieniu, które weszło w życie 1 września 2009 r.).

Przed przystąpieniem do realizacji zajęć dyrektor szkoły powinien dla rodziców uczniów zorganizować spotkanie z nauczycielem prowadzącym zajęcia (wraz z wychowawcą klasy), zgodnie z par. 5 rozporządzenia MEN z dnia 12 sierpnia 1999 r. Zgodnie z rozporządzeniem, nauczyciel jest obowiązany przedstawić pełną informację o celach i treściach realizowanego programu nauczania, podręcznikach szkolnych oraz środkach dydaktycznych.

Program nauczania

Nauczyciel może opracować program samodzielnie bądź we współpracy z innymi nauczycielami. Może też przedstawić dyrektorowi szkoły program opracowany przez innego autora (autorów), np. wybrać program nauczania spośród programów dostępnych na rynku, jeśli uważa, że taki właśnie program najlepiej odpowiada potrzebom jego uczniów i warunkom, w jakich pracuje.

Może też przedstawić program opracowany przez innego autora wraz z dokonanymi przez siebie modyfikacjami, wskazując zakres proponowanych zmian z uzasadnieniem, dlaczego je proponuje. Zaproponowany przez nauczyciela program nauczania powinien być dostosowany do potrzeb i możliwości uczniów, dla których jest przeznaczony.

Kto może prowadzić zajęcia WDŻ?

Zajęcia wychowania do życia w rodzinie nie są zajęciami pozalekcyjnymi. Są jedną z form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły, o czym mowa w art. 109 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe. Zgodnie z ust. 5 zajęcia te nie mogą być prowadzone przy udziale wolontariuszy.

Dlatego wychowanie do życia w rodzinie może prowadzić wyłącznie osoba zatrudniona w szkole na stanowisku nauczyciela, posiadająca kwalifikacje do prowadzenia tych zajęć, o czym mowa w rozporządzeniu MEN z 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Kwalifikacje doprowadzenia zajęć w szkołach ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych posiada osoba spełniająca warunki określone w par. 3 ust. 1 rozporządzenia, a w szkołach podstawowych – w par. 4 ust. 1.

Odnotowanie udziału w lekcjach

Udział uczniów w zajęciach WDŻ odnotowuje się na bieżąco w dzienniku lekcyjnym. Ponadto, po przeprowadzonej klasyfikacji rocznej i końcowej w szkole podstawowej oraz ponadpodstawowej (4-letnim liceum ogólnokształcącym, 5-letnim technikum czy w branżowej szkole I stopnia), udział ucznia potwierdza się adnotacją na świadectwie szkolnym oraz w arkuszu ocen ucznia.

Zostało to uregulowane w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 kwietnia 2018 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych (Dz. U z 2018, poz. 939). Pkt 11 tego załącznika mówi: udział uczniów w zajęciach wychowania do życia w rodzinie na świadectwach szkolnych i w arkuszach ocen odnotowuje się w części „Inne zajęcia”. W miejscu przeznaczonym na wpisanie oceny z tych zajęć wpisuje się odpowiednio „uczestniczył” lub „uczestniczyła”.

Zgodnie z założeniami programowymi, zajęcia z wychowania do życia w rodzinie mają wspierać rodziców w wychowywaniu dzieci głównie w tych obszarach, o których w wielu domach nie mówi się wiele, albo nie rozmawia się wcale. Lekcje trwają jeden semestr, w sumie jest to 14 godzin w każdym roku szkolnym, w trakcie których część zajęć (po pięć godzin) realizowana jest osobno dla chłopców i dla dziewcząt.

W oparciu o podstawę programową, wprowadzoną rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 14 lutego 2017, treść nauczania w ramach WDŻ pogrupowano w sześć bloków tematycznych: rodzina, dojrzewanie, seksualność człowieka, życie jako fundamentalna wartość, płodność i postawy. Uczeń uczy się, czym jest płciowość i seksualność; poznaje, na czym polega identyfikacja z własną płcią; rozpoznaje różnice m.in. między rodziną pełną a niepełną; wskazuje odmienności w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców; potrafi też scharakteryzować i ocenić różne odniesienia do seksualności: permisywne, relatywne i normatywne.

Do zadań szkoły w zakresie realizacji WDŻ należy natomiast m.in. „wzmacnianie procesu identyfikacji z własną płcią”, „pomoc we właściwym przeżywaniu okresu dojrzewania” czy „promowanie integralnej wizji seksualności człowieka”.

Zasadniczym celem „Wychowania do życia w rodzinie” – jak podaje portal dla nauczycieli i rodziców „Wychowanie do życia w rodzinie” – jest stymulowanie rozwoju zdrowej, zintegrowanej osobowości, odpowiedzialnej za urzeczywistnianie stylu życia gwarantującego rozwój. Przedmiotem oddziaływań wychowawczych stają się potrzeby, postawy, system wartości, poczucie tożsamości i obraz siebie. Wspieranie rozwoju osobowości uczniów w szkole, obok przekazywania wiedzy, jest najważniejszym zadaniem współczesnej edukacji.

„Tak widzą edukację nie tylko ludzie nauki, ale również politycy, działacze religijni i społeczni oraz sami rodzice. Przekazując wiedzę, kształtując umiejętności i stymulując rozwój osobowości, pomagamy naszemu wychowankowi stawać się coraz bardziej człowiekiem. Zadania te nie są proste, a o ich realizacji w kategoriach jakości i poprawy funkcjonowania rodzin będzie można przekonać się za kilkanaście lat” – czytamy na stronach www.wdz.edu.pl

Zasady wspierające nauczanie WDŻ

Portal dla nauczycieli i rodziców „Wychowanie do życia w rodzinie” podaje za czasopismem „Biblioteczka reformy MEN” (autorka: prof. dr hab. Krystyna Ostrowska, 2001) dziewięć zasad, których stosowanie powinno wspierać wysiłek edukacyjny podejmowany podczas przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie.

1. Zajęcia edukacyjne „Wychowanie do życia w rodzinie” powinny być traktowane z całą powagą, jakiej domaga się praca z człowiekiem, któremu przysługuje godność, szacunek, wolność, miłość i troska, a jednocześnie z racji wieku potrzeba zrozumienia złożoności człowieka w wymiarze biologicznym, psychicznym, społecznym i duchowym.

2. Uczeń jest członkiem rodziny, ma więc przeszłe i aktualne doświadczenia rodzinne, posiada pewną wiedzę o rodzinie, wyniesioną z własnego życia oraz obserwacji innych. Tak więc rodzina, w której dziecko żyje, jest ze swej natury pierwszym w tym zakresie wychowawcom i nauczycielem. Jednocześnie rodzice mają niezbywalne prawo i obowiązek wychowywać swoje dzieci. Szkoła nie działa więc w próżni, ale musi uwzględniać przeszłe i aktualne doświadczenia dziecka.

3. Wychowanie do życia w rodzinie ma szerszy wymiar, gdyż rodzina jest tym miejscem, w którym dokonuje się przekazywanie kultury, tożsamości narodowej i rodowej, wartości oraz norm, a więc jest to również wychowanie do przeżywania i urzeczywistniania więzi narodowej, społecznej, a nawet ogólnoludzkiej.

4. Rodzina wprowadza dzieci w rzeczywistość duchową, religijną, moralną, a więc również „Wychowanie do życia w rodzinie” nie może abstrahować od tożsamości religijnej uczniów, od ich rozwoju religijnego i nie może być zamknięte na oficjalne nauczanie Kościołów.

5. Wychowanie do życia w rodzinie opiera się zawsze na fundamencie wartości, które muszą być wyraźnie akcentowane. Przede wszystkim chodziłoby o takie wartości, jak życie ludzkie, prawda, miłość, odpowiedzialność, wiara religijna, szacunek dla człowieka, szacunek dla pracy ludzkiej, wspólne działanie, wierność, solidarność w dobrym, rzetelność, zdrowie.

6. Nauczyciel prowadzący zajęcia „Wychowanie do życia w rodzinie” powinien być autentyczny. Nie może uczyć wiedzy o wartościach i normach, których sam nie podziela i nie urzeczywistnia. Na ten postulat zwraca się obecnie coraz większą uwagę, argumentując, że nie można wychować człowieka wolnego, odpowiedzialnego, empatycznego, solidarnego z innymi, sprawiedliwego, bez osobistego prezentowania takich postaw i zachowań przez nauczycieli oraz wychowawców.

7. Przekaz wiedzy, pomoc w zdobyciu umiejętności i stymulowanie rozwoju osobowości powinny być dostosowane do wieku oraz poziomu rozwoju dzieci i młodzieży, z uwzględnieniem warunków socjo-kulturowych środowisk, z których się wywodzą.

8. Rozwój osobowości w świetle współczesnych kierunków psychologicznych nie może być utożsamiany z rozwojem potrzeby seksualnej ani od niej wyłącznie uzależniany.

9. Nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne „Wychowanie do życia w rodzinie” powinien śledzić i wykorzystywać w swojej działalności aktualne osiągnięcia nauk o człowieku, jego zachowaniu oraz uwarunkowaniach.