Ukazała się nowa wyjątkowa publikacja dotycząca Jasnej Góry

Ukazała się nowa książka dotycząca Jasnej Góry „Zabytki Sztuki Jasnej Góry – architektura, rzeźba, malarstwo”. Jest to pierwsza próba ogarnięcia całościowego obiektu częstochowskiego Sanktuarium, zespołu zabytkowego o unikatowym charakterze. Autorkami albumu są Zofia Rozanow i Ewa Smulikowska.

Praca jest wynikiem 40-letnich działań badawczych, żmudnych kwerend i niestrudzonego opracowywania kolejnych jasnogórskich tematów.

Jak powiedziała Zofia Rozanow, emerytowany historyk sztuki Polskiej Akademii Nauk, publikacja jest niezwykła, bo powstała na prośbę kard. Stefana Wyszyńskiego. „Praca ta została podjęta właściwie na osobistą prośbę kard. Stefana Wyszyńskiego, który był ogromnym patronem inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce. On sprzyjał tej pracy, co w warunkach polskich po wojnie było tym bardziej istotne, że w zasadzie zabytki świeckie prawie nie istniały, a wyposażenie kościołów było jedynym miejscem, gdzie dzieła sztuki się przechowały” – podkreśliła Zofia Rozanow. Dodała, że za sprawą specjalnych przepustek do inwentaryzacji dzieł sztuki na Jasnej Górze zostały wyznaczone trzy osoby: ona, Ewa Smulikowska i Jerzy Langda, fotograf.

Album „Zabytki Sztuki Jasnej Góry – architektura, rzeźba, malarstwo”, to całościowe opracowanie obejmujące zasoby, wartość i rangę artystyczną zabytków Jasnej Góry. To wynik 40 lat badań naukowych prowadzonych najpierw w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk, a finalizowanych już dla Wydawnictwa Śląskiego Centrum Dziedzictwa Kulturowego. Jest to rozszerzone opracowanie inwentaryzacyjne, które rysuje pewne nowe możliwości opracowań tego typu wybitnych zabytków o niesłychanie bogatym zespole obiektów. Rozanow podkreśliła, że praca „w pewnym sensie jest fenomenem, bo Jasna Góra zachowała w całości prawie niezniszczony swój zasób od 600 lat i możliwość wydania inwentarza, który sztuka po sztuce, obiekt po obiekcie szczegółowo omawia te rzeczy, plus synteza, jaką wyprowadza się z tego, jest nową propozycją badawczą dla historii sztuki polskiej”.

Większość informacji o obiektach została oparta na niemal kompletnie zachowanych przekazach źródłowych, do których badania archiwalne przeprowadziła Zofia Rozanow. Pierwsza wersja katalogowego tekstu została ukończona w 1978 roku.

Wzmożone zainteresowanie problematyką jasnogórską wiązało się także w latach następnych z przygotowaniami do jubileuszu 600-lecia fundacji Jasnej Góry w roku 1982, które wówczas obchodzono. Organizowane w tym okresie zjazdy i konferencje naukowe, na znaczną skalę prowadzone prace restauracyjne wraz z badaniami konserwatorskimi oraz pierwsze prace archeologiczne zaowocowały licznymi odkryciami. Narastająca zaś nowa literatura przedmiotu zmuszała do licznych uzupełnień tekstu katalogu, a także rewizji wielu dotąd ugruntowanych pojęć. Wydanie katalogu było planowane na lata jubileuszu 600-lecia fundacji Jasnej Góry, lecz wydarzenia wczesnych lat 80-tych: stan wojenny i kryzys gospodarczy udaremniły realizację tych zamierzeń. Niezależnie od trudnej sytuacji, autorki prowadziły dalej prace nad substancją artystyczną Jasnej Góry. Tekst katalogu został znacznie poszerzony, stąd i redakcja końcowa dokonana została dopiero w roku 1991.

Przełom polityczny w roku 1989 i nastanie III Rzeczypospolitej otworzyły nowe możliwości podjęcia kompleksowych prac wykopaliskowych i konserwatorskich, które znacząco zmieniły dotychczasowy obraz całości zespołu jasnogórskiego. Do najważniejszych należą m.in. ustalenia dotyczące samego obrazu Matki Boskiej, czasu jego powstania, faz przekształceń stylowych podłoża i malatury oraz powstawania nawarstwień, aż do zaistnienia obecnego kształtu.

Z kolei do odkryć archeologicznych należy stwierdzenie istnienia pierwotnej warowni z czasów króla Kazimierza Wielkiego, w której osadzono najstarsze zabudowania klasztorne, a następnie całkowicie zachowanej pierwszej fortecy z czasów króla Władysława IV Wazy, wtopionej później, w XVIII wieku, w rozbudowany system obronny. Większość odkrytych i odzyskanych tutaj wnętrz, stosownie adaptowanych, przeznaczona jest dla przyszłych, nowocześnie zaplanowanych ekspozycji muzealnych.

Wszystkie te zachodzące na przełomie stuleci XX i XXI zmiany w zespole jasnogórskim sprawiły, że tekst katalogu ponownie się powiększył, w sposób ewidentny przerastając ramy standardowego Katalogu zabytków.

W albumie opisano architekturę i zabytki: jasnogórskiej bazyliki, Kaplicy Cudownego Obrazu, klasztoru wraz z Salą Rycerską, refektarzem, biblioteką i archiwum, a także zbiory jasnogórskich muzeów. Natomiast ruchome zabytki rzemiosła artystycznego Jasnej Góry, czyli m.in. złotnictwo i jubilerstwo, ordery i odznaczenia, porcelanę i szkło, tkaniny i hafty oraz pamiątki narodowe, patriotyczne i martyrologiczne, będą w przyszłości przedmiotem osobnego opracowania.

Pracę nad albumem „Zabytki Sztuki Jasnej Góry – architektura, rzeźba, malarstwo” autorki podjęły w Instytucie Sztuki w roku 2000, gdyż czarno-biała dokumentacja fotograficzna nie odpowiadała już dzisiejszym wymaganiom edytorskim. Nową, tym razem kolorową w technice cyfrowej, wykonali na własny koszt ojcowie paulini w latach 2005-2007. Liczy ona około 7 tys. zdjęć i jest podstawą obecnej publikacji, w której zamieszczono 841 ilustracji.

Książka zawiera także tekst podsumowujący w języku angielskim, a wszystkie fotografie posiadają podwójne opisy: polski i angielski.