Umiera tradycja, nie wiara

O istotnych problemach polityki i Kościoła w Czechach, Europie i na świecie mówi ks. Tomáš Halík wybitny czeski teolog i filozof religii w noworocznym dodatku „Česká pozice” dziennika „Lidové noviny”. Odnośnie sytuacji społeczeństwa i Kościoła w Czechach jeden z najbardziej wpływowych współczesnych intelektualistów zaprzeczył „stereotypowi ateistycznego społeczeństwa”.

Przeciwnie, składa się on z „apatystów”, którzy w przeciwieństwie do ateistów nie mają nic przeciwko religii, ale nie są też nią zainteresowani. „To, co umiera, nie jest wiarą, ale tradycyjnym typem religii i Kościoła związany z kurczącą się biosferą wsi” – powiedział ks. Halík. Jego zdaniem utrzymywanie przy życiu tego rodzaju pobożności ludowej jest „samooszukiwaniem”.

Jako alternatywę wskazał na „niemałą grupę, głównie wśród młodych i bardziej wykształconych, niezakotwiczonych duchowo poszukiwaczy”. „Gdyby mieli wystarczająco dużo szczęścia, aby stawić czoło głębszej i bardziej wiarygodnej wierze – bez tanich ofert i manipulacji oferowanych przez tak zwanych ewangelizatorów – byliby cierpliwym akompaniamentem dla wiary rozumianej jako droga” – zaznaczył. Parafia w Pradze, którą ks. Halík przez ćwierć wieku prowadzi, jest „laboratorium tego typu wiary” i nie może „narzekać na puste ławki i brak zainteresowania”. W szczególności młodzi kapłani, którzy wyszli z jego wspólnoty, starają się rozpowszechniać ten rodzaj wiary, który „realizuje się nie tylko w Kościele, ale także w zaangażowaniu w życie społeczeństwa obywatelskiego, w inicjatywy ekologiczne, w pomoc społeczną dla uchodźców i bezdomnych”.

Odnosząc się do sytuacji Kościoła powszechnego, ks. Halík, który na jesieni ub. r. świętował 40. rocznicę swoich tajnych święceń kapłańskich udzielonych mu przez biskupa Hugo Aufderbecka w Erfurcie, powiedział, że „wielcy papieże naszych czasów, Jan Paweł II i Benedykt XVI godnie doprowadzili do końca długi etap historii Kościoła, którego głównym tematem była równowaga z nowoczesnością”. Jego zdaniem teraz ten czas dobiega końca i papież Franciszek otwiera nowy rozdział, kształtuje „nową formę Kościoła dla postmodernistycznego i postsekularnego świata”.

Zwrócił uwagę, że pod wpływem Soboru Watykańskiego II „późno-nowoczesny katolicyzm, jako kontrkultura przeciwko współczesnemu światu i protestantyzmowi, zaczął przekształcać się w prawdziwą katolickość – powszechną, ekumeniczną otwartość chrześcijaństwa na radykalnie pluralistyczną cywilizację”. Papież Franciszek kontynuuje dzisiaj ten „czasowo spowolniony proces”. „Jest najzupełniej najbardziej wiarygodnym autorytetem w dzisiejszym świecie i uderza jego skromność, uprzejmość i autentyczność, co czyni go przeciwieństwem klaunów w stylu Trumpa” – zaznaczył ks. Halík.

„Niemniej jednak nie jestem optymistą, ponieważ Kościół jest dzisiaj podzielony tak jak przed reformacją. Dlatego prawdopodobnie dojdzie do pewnej schizmy” – powiedział czeski duchowny.

Mówiąc o globalnym politycznym rozwoju świata ks. Halík jest przekonany, że „czołowe zderzenie” nie zajdzie między blokami ideologicznymi. Jego zdaniem prawdziwy dynamizm i zmiana będą bardziej połączeniem „płynnej nienawiści”, która podświadomie jest obecna na całym świecie i nie jest związana z żadnym nowym podmiotem politycznym, a bardziej z ruchem społecznym niż tradycyjną partią”. „Być może już w tym roku może dojść do przegranej populistów w Europie Środkowo-Wschodniej, a do której musi dojść, podobnie jak w swoim czasie doszło do klęski komunizmu w Polsce” – zaznaczył ks. Halik.

Mówiąc o sytuacji w Czechach duchowny wyraził nadzieję, że przynajmniej część wyborców prezydenta Miloša Zemana i premiera Babiša „otworzy dziś oczy, zacznie rwać włosy z głowy, jak Brytyjczycy, którzy zdali sobie sprawę, że wiara w fałszywe oświadczenia zwolenników Brexitu była kolosalną głupotą”. Jego zdaniem wiodąca partia koalicyjna ANO 2011 premiera Andreja Babiša jest „gałęzią prywatnej firmy przedsiębiorcy, w której zaczyna się wprawiać w ruch nieodwracalny, autodestruktywny mechanizm”.

Z kolei w przypadku prezydenta Zemana, zdaniem ks. Halíka, godna uwagi jest „absolutna nieobecność sumienia, samokontroli i odpowiedzialności”. Głowa państwa, której głównym zadaniem jest utrzymywanie społeczeństwa w jedności, „nieustannie z opaczną radością, robi coś zupełnie przeciwnego i nieprzerwanie podżega społeczeństwo”. „Na razie udało mu się, na wzór Trumpa, ściągnąć za wszelką cenę i różnymi sposobami uwagę na siebie, okropnościami, skandalami i to o wymiarze międzynarodowym”. Jednakże, gdyby media były skupione na naprawdę ważnych sprawach to `balon dawano by pękł`” – zaznaczył czeski duchowny.

Ks. Tomáš Halík, profesor renomowanego Uniwersytetu Karola w Pradze regularnie zabiera głos w sprawach politycznych i etycznych. Przede wszystkim zachęca Czechów do aktywniejszego współuczestniczenia w życiu społecznym i politycznym oraz do poważnego „przepracowania” przeszłości komunistycznej. W mocno ateistycznym społeczeństwie Czech ks. Halík cieszy się wielkim autorytetem. Należał do bliskich współpracowników byłego prezydenta Czech Václava Havla (1936-2011), a także wieloletniego arcybiskupa Pragi, kard. Františka Tomáška (1899-1992). W 2014 r. został uhonorowany renomowaną Nagrodą Templetona.

Ks. Tomáš Halík

Czeski duchowny rzymskokatolicki, konwertyta, profesor doktor habilitowany socjologii, doktor habilitowany teologii, doktor filozofii. Pracuje między innymi jako duszpasterz akademicki i wykładowca Uniwersytetu Karola w Pradze