W 2021 r. Narodowy Spis Powszechny – GUS zapyta o wyznanie i stan cywilny

Od 1 kwietnia do 30 czerwca 2021 r. zostanie w całej Polsce przeprowadzony Narodowy Spis Powszechny. Rachmistrzowie Głównego Urzędu Statystycznego zapytają mieszkańców naszego kraju m.in. o stan cywilny, narodowość czy wyznanie, a więc przynależność do Kościoła lub związku wyznaniowego.

Zakres informacji zbieranych w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań określa ustawa uchwalona w tym celu w sierpniu br. (przed każdym spisem uchwalany jest osobny akt prawny).

Rachmistrzowie zbiorą przede wszystkim podstawowe dane biograficzne jak płeć, wiek, adres zamieszkania, kraj urodzenia i kraj obywatelstwa oraz stan cywilny.

Co ciekawe, podczas poprzedniego spisu (2011) w odpowiedniej ustawie określono, że pytania mają dotyczyć nie tylko dat zawarcia i ewentualnego rozwiązania związku małżeńskiego, ale też daty powstania aktualnego związku nieformalnego.

Związek nieformalny zdefiniowano wtedy jako „dwie osoby żyjące w tym samym gospodarstwie domowym, które nie zawarły związku małżeńskiego w formie przewidzianej prawem polskim, ale wzajemne relacje tych osób są natury małżeńskiej”. Jednak w 2021 r. pytanie ma dotyczyć po prostu „stanu cywilnego”.

Ponadto GUS zapyta o aktywność ekonomiczną (m.in. wykonywany zawód, czas pracy i źródło utrzymania), poziom wykształcenia, niepełnosprawność, gospodarstwa domowe i rodzina, a także zasoby mieszkaniowe.

Rachmistrzowie zadadzą też pytanie o kwestie związane z migracjami zewnętrznymi i wewnętrznymi, jak przebywanie kiedykolwiek za granicą, rok przyjazdu lub powrotu do Polski czy miejsce zamieszkania rok przed spisem.

Zgodnie ze spisem z 2011 r., większość społeczeństwa polskiego identyfikowała się z instytucjami wyznaniowymi. Prawie 34 mln 222 tys. (97,4%) mieszkańców Polski uznała się za członków – wiernych, sympatyków – kościołów, związków wyznaniowych, denominacji i ruchów religijnych. Zbiorowość nienależących do żadnego wyznania liczyła 929 tys. osób (2,6%).

Wiernych Kościoła katolickiego było 33 mln 729 tys. (96%) osób o rozpoznanym statusie wyznaniowym. Przynależność do Kościoła prawosławnego zadeklarowało 156 tys. (0,44%), Świadków Jehowy było 137 tys. (0,39%), luteran 71 tys. (0,2%), a grekokatolików 33 tys. (0,09%). Na pytanie o wyznanie odmówiło odpowiedzi 2 mln 733 tys. osób.

Zaplanowany na 2021 r. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań będzie w pełni realizowany przy użyciu interaktywnego formularza spisowego dostępnego na stronie GUS. Samospis internetowy będzie przeprowadzany od 1 kwietnia do 16 maja 2021 r.

Jeżeli osoba fizyczna, np. ze względu na stan zdrowia, nie może uczestniczyć w spisie, jej dane będą zebrane metodą wywiadu telefonicznego lub wywiadu bezpośredniego.

Ustawa o najbliższym spisie powszechnym informuje o obowiązku przekazania GUS przez odpowiednie podmioty i urzędy rejestrów, baz danych i systemów informacyjnych, które na co dzień gromadzą informacje na temat ludności i mieszkań.

Są to dostawcy publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych oraz m.in. o ministerstwa (np. MEN dane o liczbie uczniów i nauczycieli z systemu informacji oświatowej), powiatowe urzędy pracy (zatrudnienie i bezrobocie), Urząd ds. Cudzoziemców (dane o pobycie cudzoziemców w Polsce), ZUS (dane z konta płatnika składek) czy jednostki samorządu terytorialnego (dane o ewidencji ulic i mieszkańców).

Spis ma zostać wykonany „z wykorzystaniem bezpiecznych technologii informatycznych” oraz „w sposób zapewniający poufność, integralność i dostępność informacji, z uwzględnieniem ich autentyczności, rozliczalności, niezaprzeczalności i niezawodności”.

Aby zapobiec sytuacji, w której zobowiązany do spisu mieszkaniec Polski nie ma możliwości dokonania samospisu (np. z powodu braku dostępu do urządzeń i Internetu), ustawa zobowiązuje m.in. urzędy statystyczne, urzędy wojewódzkie i urzędy obsługujące wójtów, burmistrzów, prezydentów miast do umożliwienia realizacji samospisu.

W szczególnych przypadkach (gdy osoba objęta obowiązkiem spisowym nie będzie mogła wypełnić w żaden sposób formularza elektronicznego) rachmistrze będą kontaktowali się z tymi osobami telefonicznie lub osobiście, aby pomóc w dopełnieniu obowiązku spisowego.

Przekazanie danych w ramach spisu jest obowiązkowe i nieodpłatne. Ustawa wskazuje (art. 28), że należy udzielać „dokładnych, wyczerpujących i zgodnych z prawdą odpowiedzi”.

Zgodnie z przepisami spis obejmie „osoby fizyczne stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach i innych zamieszkanych pomieszczeniach nie będących mieszkaniami na terenie Polski, osoby fizyczne nie mające miejsca zamieszkania” oraz „mieszkania, budynki, obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia nie będące mieszkaniami”.

Spisem nie obejmuje się natomiast szefów oraz cudzoziemskiego personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych, członków ich rodzin oraz innych osób korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy ustaw, umów międzynarodowych lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych.

Z obowiązku spisowego wyłączone są także mieszkania oraz budynki będące własnością przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych.