„W 80. rocznicę odwetu hitlerowskiego na Polakach za zamach na Hansa Franka w Gminie Niepołomice” – konferencja

Na Zamku Królewskim w Niepołomicach 15 listopada odbyła się konferencja naukowa „Komunikacja i Pamięć Społeczna. W 80. rocznicę odwetu hitlerowskiego na Polakach za zamach na Hansa Franka w Gminie Niepołomice” zorganizowana przez Katedrę Edukacji Medialnej na Wydziale Nauk o Komunikacji Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.

W pierwszym wykładzie „Arcybiskup Adam Stefan Sapieha i Karol Wojtyła w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945. Wspólnota doświadczeń czy odmienność losów?” prof. Michał Białkowski z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przybliżył postać księcia metropolity Adama Stefana Sapiehy i Karola  Wojtyły w okresie okupacji niemieckiej. Badacz podkreślił kluczową rolę arcybiskupa krakowskiego dla zachowania polskiej tożsamości narodowej oraz jego znaczenie dla działalności charytatywnej. Zwrócił również uwagę na fakt, iż „Książę  Niezłomny” nieformalnie przewodził w czasie II wojny Episkopatowi Polski. Karol Wojtyła przebył transformację, która zaważyła na całym jego życiu. Odszedł od marzeń bycia aktorem na rzecz wyboru drogi kapłaństwa.

Z kolei prof. Katarzyna Drąg, Kierownik Dyscypliny nauki o komunikacji społecznej i mediach i dr Piotr Drąg z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w równie interesującym wykładzie „Jak skutecznie i stosownie komunikować o historii? Studium przypadku fenomenu Listy Schindlera” podkreślili problem komunikowania dziedzictwa. Podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, jak komunikować o wydarzeniach historycznych, by uniknąć ryzyka związanego z infantylizacją, a jednocześnie nie tworzyć treści hermetycznych. Promocja wydarzeń historycznych współcześnie dzieje się z użyciem różnych narzędzi. Są nimi np. seriale czy filmy. W referacie oparto się na analizie fenomenu Listy Schindlera. Poddano badaniu narrację muzeum i związki tej narracji z zamachem na Hansa Franka. Wskazano także na popkulturowy początek omawianego fenomenu, który dotyczy szeroko pojętej komunikacji o czasach okupacji w Krakowie.

W obszernym wykładzie „Geneza Znaku Polski Walczącej. Między sztuka  a komunikacją w walce o tożsamość narodową” Joanna Sobczyk-Pająk z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II i dyrektor Wydawnictwa Arsarti przedstawiła zarys historyczny kształtującego się znaku Polski Walczącej, okoliczności jego powstania. Wykład był udaną próbą zwrócenia uwagi na to, o czym tak łatwo się zapomina. Chodzi o wagę i głębię znaków i symboli.

Natomiast dr Marta Cerkaska z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w wykładzie „Hans Frank o sobie samym. Wizerunek osobisty Gubernatora na podstawie jego Dziennika” zarysowała Franka jako osobę wyjątkowo dbającą o swój wizerunek. W trakcie wystąpienia szczegółowo omówiono postać Hansa Franka, jego rolę w nazistowskiej machinie władzy oraz sposób, w jaki próbował kreować swój wizerunek w zapiskach prowadzonych w latach sprawowania funkcji Generalnego Gubernatora okupowanych ziem polskich.

Centralnym punktem referatu była analiza zapisków Franka, zebranych w wielotomowym „Dzienniku”, który miał stanowić monumentalne świadectwo jego działalności. Frank usiłował w tych zapisach przedstawiać siebie jako intelektualistę, urzędnika wykonującego trudną misję cywilizacyjną oraz lojalnego wyznawcę ideologii nazistowskiej. Dr Cerkaska zwróciła uwagę na wyraźne próby manipulacji i wybielania własnego wizerunku przez Franka, który mimo brutalnych działań, jakie podejmował, starał się zrzucić odpowiedzialność za zbrodnie na innych, zwłaszcza na Hitlera.

Referat zakończono refleksją nad uniwersalnymi wnioskami, jakie płyną z tej historii. Ukazuje ona, jak niebezpieczne mogą być ślepa lojalność, bezkrytyczna wiara w ideologię oraz brak odpowiedzialności moralnej za własne czyny. Historia Hansa Franka jest ostrzeżeniem, które powinno skłaniać do refleksji nad mechanizmami władzy, manipulacji i dehumanizacji.

W przerwie między sesjami Vice-burmistrz Piotr Krupa otworzył na Zamku wernisaż obrazów Joanny Sobczyk-Pająk „Niepołomickie akwarele”. Dzięki temu słuchacze, również młodzi słuchacze ze szkoły w Podłężu mogli podziwiać na miejscu zamkowym różne widoki niepołomickie. Była to już druga wystawa niepołomicka Sobczyk-Pająk. Pierwsza miała miejsce w roku 2019 i przedstawiała – „Jan Paweł II. Ludzie i Miejsca”.

Drugą sesję otworzył dr Michał Wenklar z Uniwersytetu Ignatianum i z Instytutu Pamięci Narodowej. Oddział w Krakowie. W wykładzie „Przebieg akcji z 29 stycznia 1944 roku” opisał przebieg przygotowania całej akcji. Jeszcze ciekawszym było postawione pytanie: czy był to zamach na Gubernatora Hansa Franka, czy może to był zamach na pociąg niemiecki, którym akurat jechał Hans Frank?

Z kolei Radny Miasta i Gminy Niepołomice mgr inż. Adam Suślik w wykładzie „Pamięć społeczna jako mechanizm kształtowania wspomnień. W 80 lat po rozstrzelaniu 50 Polaków na pograniczu Podłęża i Staniątek” przypomniał – o czym wielu nawet nie słyszało –  że   2 lutego 1944 roku – kiedy Niemcy dokonali rozstrzelania 50 polskich więźniów  w rejonie wiaduktu kolejowego Kraków – Tarnów, na pograniczu sołectw  Podłęże i Staniątki – był to jeden z najtragiczniejszych dni okupacji niemieckiej na terenie obecnej  Gminy  Niepołomice. Mord w dniu 2 lutego 1944 roku był „odwetem za zamach – zresztą nie udany,  na  Generalnego  Gubernatora  Hansa Franka, podróżującego z Krakowa do Lwowa specjalnym pociągiem. Zamach został  przeprowadzony w dniu 29 stycznia 1944 r. na trasie przejazdu między Staniątkami a Szarowem. W odwecie SS Gruppenfuhrer Wilhelm Koppe, członek rządu Generalnego Gubernatorstwa, dowódca SS i  Policji GG w Krakowie, wydał wyrok śmierci  na 100 więźniów  politycznych osadzonych w większości w więzieniu Montelupich   oraz w więzieniach w Tarnowie i Rzeszowie.  Wyroki wykonano w Podłężu i Dębicy obok cegielni”.

Radny dodał, że „nieco ponad dwa miesiące wcześniej, późną jesienią 1943 roku, na skutek wielkiej wsypy dokonanej  przez agentów gestapo, doszło  do masowych aresztowań członków Armii Krajowej z terenów obecnego Powiatu Wielickiego i Powiatu Bocheńskiego. W dniu 23 listopada – w Niepołomicach, Dąbrowie, Gdowie, Podłężu, Staniątkach, Szarowie, Szczytnikach i Zakrzowie – zamordowano razem ok. 50 osób, oraz w dniach 8-10 grudnia, w podobnej ilości – w Biskupicach, Dobranowicach, Sułowie, i Trąbkach”.

Natomiast ks. prof. Robert Nęcek z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w wykładzie „Prasa gadzinowa jako środek kontroli nad mieszkańcami Generalnej Guberni” stwierdził, że Naziści mieli wizję swojej polityki medialnej. Już 31 października 1939 roku Frank odbył konferencję a ministrem propagandy Rzeszy Goebbelsem w Łodzi. Brali w niej udział najistotniejsi oficerowie zajmujący się mediami: Seyss-Inquart, du Prel, dr Fischer. Wizja Franka i Goebbelsa generalnie się ze sobą pokrywały. Wstępnie Frank podkreślił, że Polakom systematycznie należy obniżać wymagania naukowe, gdyż łatwiej się będzie wówczas nimi rządziło. Chodzi o to, by umożliwić kształcenie jedynie w takim zakresie, aby uświadomili sobie, iż jako naród nie mają żadnych perspektyw. Natomiast Goebbels dopowiedział, iż „nie dalej jak wczoraj Hitler oświadczył mu, że nie wolno Polakom wmawiać bzdur o jakiejś odbudowie, łudzić ich, że będą sami dla siebie coś odbudowywać”. W tym kontekście hitlerowcom chodziło o stworzenie mediów kształtujących świadomość Polaków przez fakt selektywności materiału informacyjnego. Jednym z takich niemieckich dzienników polskojęzycznych był „Goniec Krakowski”.

Patronat nad konferencją objęli: Miasta i Gmina Niepołomice, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II i Wydawnictwo Arsarti.