W czerwcu 2022 otwarcie Panteonu Górnośląskiego

Henryk Mikołaj Górecki, ks. Franciszek Blachnicki, ks. Jan Macha, Wojciech Korfanty i uczestnicy powstań śląskich – to tylko część postaci, które zostaną upamiętnione w ramach Panteonu Górnośląskiego powstającego w podziemiach katedry Chrystusa Króla. – W jednym miejscu będzie można „spotkać” zasłużonych dla naszej Ojcowizny – mówił w niedzielę w Piekarach Śląskich abp Wiktor Skworc o instytucji tworzonej przy współpracy Ministerstwa Kultury, Archidiecezji Katowickiej oraz Miasta Katowice i Województwa Śląskiego. Jej otwarcie zaplanowano na czerwiec 2022 r., gdy przypadnie setna rocznica włączenia części Górnego Śląska do Polski.

Początki

Inicjatorem powołania do życia Panteonu Górnośląskiego był abp Wiktor Skworc. Metropolita katowicki już w 2013 r. skierował otwarty list do ówczesnego marszałka województwa śląskiego w tej sprawie, ale dopiero w 2017 r. opracowane zostały projekt koncepcyjny i program funkcjonalny Panteonu. Pozytywnie ocenili go Archidiecezjalna Komisja Architektury Sakralnej, muzealnicy i eksperci.

W 2018 r. scenografię muzealną zaprojektowała Fabryka Dekoracji z Krakowa. W tym samym roku powstał roboczy zespół interdyscyplinarny na czele z ks. dr. Łukaszem Gawłem, proboszczem Katedry Chrystusa Króla w Katowicach.

Dyrektorem Panteonu Górnośląskiego został w lipcu ub. roku Ryszard Kopiec, architekt specjalizujący się w projektowaniu architektury sakralnej i innych budynków użyteczności publicznej, członek Rady Społecznej przy Arcybiskupie Metropolicie Katowickim. W projekt Panteonu Górnośląskiego zaangażowany jest od początku. Jest autorem m.in. koncepcji architektonicznej i założeń budowlano-instalacyjnych.

Umowę w sprawie utworzenia i prowadzenia wspólnej instytucji kultury pod nazwą „Panteon Górnośląski” zawarli 18 lutego 2020 r.: wiceprezes Rady Ministrów, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr hab. Piotr Gliński; Archidiecezja Katowicka, reprezentowana przez Arcybiskupa Metropolitę Katowickiego Wiktora Skworca; Miasto Katowice, reprezentowane przez Prezydenta Marcina Krupę oraz Województwo Śląskie, w imieniu którego działa Zarząd reprezentowany przez Marszałka Województwa Śląskiego Jakuba Chełstowskiego oraz Wicemarszałka Województwa Śląskiego Wojciecha Kałużę.

Panteon Górnośląski – powołanie i zadania

Umowa zawarta między czterema podmiotami określa przedmiot działania Panteonu. Będzie to:

– prowadzenie działalności o charakterze kulturalnym, naukowym i edukacyjnym w zakresie historii Górnego Śląska po zakończeniu I wojny światowej,

– uczczenie pamięci osób zasłużonych dla polskości ziem Górnego Śląska ze szczególnym uwzględnieniem twórców, artystów, naukowców, polityków, żołnierzy i ludzi Kościoła,

– upamiętnienie stulecia przyłączenia części Górnego Śląska do odradzającej się Polski po ponad sześciuset latach jurysdykcji czeskiej i niemieckiej oraz upamiętnienie stulecia polskiej administracji kościelnej na Górnym Śląsku,

– upamiętnienie trzech Powstań Śląskich.

Polskość Górnego Śląska

Już w trakcie podpisania w Warszawie listu intencyjnego w sprawie utworzenia Panteonu Górnośląskiego (marzec 2019), minister kultury Piotr Gliński zaznaczył, że ta instytucja jest potrzebna i będzie dowodem na to, jak bardzo ważny jest Śląsk dla Polski oraz to, że zawsze był z nią związany.

„Panteon Górnośląski będzie się odwoływał do tej pięknej, a jednocześnie heroicznej i trudnej historii Górnego Śląska, która jest immanentnie związana z Polską” – powiedział Piotr Gliński.

Abp Wiktor Skworc podziękował wtedy ministerstwu oraz władzom samorządowym i wojewódzkim za zrozumienie inicjatywy powołania Panteonu. Przypomniał, że rodziła się ona długo, a jej ideą jest to, aby „napisać historię Górnego Śląska panteonem, to znaczy postaciami, które w ciągu minionego stulecia najbardziej się zasłużyli dla tej ziemi, która dopiero w 1922 r. stała się częścią odrodzonej Rzeczypospolitej”.

Abp Skworc poświęcił aktualnym pracom nad uruchomieniem Panteonu część swojego niedawnego orędzia społecznego skierowanego do uczestników pielgrzymki mężczyzn do Piekar Śląskich. Jak tłumaczył, jest to „nowa instytucja kultury, dzięki której w jednym miejscu będzie można „spotkać” zasłużonych dla naszej Ojcowizny”.

– Panteon dołączy do miejsc noszących taką nazwę, a ulokowanych w Warszawie – katedra św. Jan Chrzciciela i w świątyni Bożej Opatrzności oraz w Krakowie – w kościele na Skałce i w kościele świętych apostołów Piotra i Pawła – zapowiedział metropolita katowicki.

Struktura wnętrza i wystawa stała

Kluczową częścią Panteonu ma być wystawa stała. Ma ona przybrać kształt multimedialnej ścieżki edukacyjnej, nie będzie natomiast zbiorem eksponatów w tradycyjnym rozumieniu przestrzeni muzealnej.

Ekspozycja będzie podzielona na pięć grup tematycznych. Pierwsza ma przedstawiać wybitne postaci związane z kulturą, nauką i sztuką, ale też sportem.

Następna część przybliży postaci bohaterów związanych ze Śląskiem, gdzie szczególnie wyeksponowani będą uczestnicy powstań śląskich, zaś kolejna część zostanie poświęcona działaczom społecznym, samorządowcom i politykom. Czwarte to strefa bohaterów i ofiar totalitaryzmu okresu II wojny światowej i totalitaryzmu komunistycznego. Wreszcie ostatnia przestrzeń wystawowa będzie opowiadać o ludziach Kościoła związanych z Górnym Śląskiem: księżach, zakonnikach i siostrach zakonnych, osobach świętych i błogosławionych.

Pod względem merytorycznym nad projektem i opracowaniem biogramów czuwają naukowcy z Uniwersytetu Śląskiemu. Opracowali oni m.in. Leksykon Panteonu Górnośląskiego aż dla 158 postaci, który jest początkowym wkładem merytorycznym wystawy. Bohaterowie Panteonu są uzupełniani dzięki współpracy Panteonu z środowiskami, z których wywodzą się przyszli bohaterowie. Zespołowi merytorycznemu przewodniczy ks. dr hab. Henryk Olszar.

Obecnie trwają działania organizacyjne mające na celu poszerzenie bohaterów Panteonu o ważne postacie środowiska medycznego. Rozstrzygany jest aktualnie przetarg na realizację wystawy stałej, na który wpłynęły dwie oferty.

Wystawa stała będzie połączona z tarasami dachowymi tak, aby kończąc zwiedzanie można było podziwiać panoramę miasta Katowice. Autorem projektu wykonawczego jest Fabryka Dekoracji z Krakowa, natomiast realizację wystawy wykona firma wyłoniona z przetargu.

Strefy tematyczne Panteonu poprzedza tzw. strefa wejścia: kasa i szatnia, sklep z pamiątkami, hol wielofunkcyjny, sala multimedialna na 50 osób, bar kawowy, biura działu merytorycznego instytucji kultury, sanitariaty.

Jak poinformował KAI dyrektor Ryszard Kopiec, trwają roboty przygotowawcze związane z dostosowaniem przestrzeni piwnic i poddasza katedry na potrzeby wystawy stałej. Składają się na nie prace zarówno wyburzeniowe, jak i wykończeniowe, układanie instalacji grzewczych, oświetleniowych i hydrantowych, roboty wodno-kanalizacyjne itd. Stan istniejący można potraktować jako stan surowy.

W obecnych pracach chodzi m.in. o przebudowę fragmentu dachu Archikatedry na potrzeby wykonania tarasów dachowych wraz z windą osobową transportującą tamże zwiedzających. Niebawem wykonawca scenografii wyłoniony w przetargu przystąpi do realizacji wystawy stałej.

– Sale oddawane będą kolejno dla wykonawców scenografii, której realizacja będzie postępowała równolegle w salach, w których nie toczą się już roboty budowlano-instalacyjne – wyjaśnił w rozmowie z KAI Ryszard Kopiec.

Finansowanie

Gdzie będzie się mieścić Panteon Górnośląski? Archidiecezja Katowicka przekazała Panteonowi, na podstawie umowy użyczenia na okres 25 lat, część budynku katowickiej archikatedry o powierzchni 2150 m2, który to budynek położony jest na działce wchodzącej w skład nieruchomości będącej własnością Parafii Katedralnej Chrystusa Króla w Katowicach.

Powierzchnia budynku przekazana na podstawie umowy użyczenia obejmuje część podziemi katowickiej archikatedry oraz przestrzeń na jej dachu, która przeznaczona będzie na stworzenie tarasu widokowego. Na dzień podpisania umowy wartość przekazywanej powierzchni budynku katowickiej archikatedry wynosiła 15,8 mln zł.

Zgodnie z par. 4 umowy, każdy z czterech podmiotów zaangażowanych w powstanie Panteonu Górnośląskiego zobowiązał się współuczestniczyć w finansowaniu tej instytucji. Wysokość ponoszonych nakładów na każdy rok budżetowy będzie każdorazowo uzgadniana w oparciu o plan działalności Panteonu.

I tak, Ministerstwo Kultury zobowiązało się przekazać w latach 2020-2022 środki w formie dotacji celowej na wydatki w łącznej kwocie 40 mln zł, niezbędne do wykonania prac inwestycyjnych, budowlanych i adaptacyjnych oraz wyposażenia obiektu tak, aby możliwe było rozpoczęcie działalności kulturalnej, naukowej i edukacyjnej Panteonu.

Miasto Katowice i Województwo Śląskie zobowiązały się przekazać w latach 2020-2022 środki w kwocie 6 mln zł na rozpoczęcie działalności kulturalnej, naukowej i edukacyjnej. Na ten sam cel Archidiecezja Katowicka zobowiązała się zaś przekazać 3 mln zł.

Inicjatywy wokół Panteonu

Wprawdzie Panteon Górnośląski jeszcze nie został otwarty, ale już jako instytucja patronuje wielu ciekawym przedsięwzięciom wpisującym się w jej działania statutowe na rzecz upamiętniania historycznego, religijnego i kulturowego dziedzictwa Górnego Śląska.

Z okazji 100. rocznicy wybuchu III powstania śląskiego zorganizowano m.in. konkurs uczniów szkół ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych na esej historyczny na takie tematy jak literatura polska odnosząca się do powstań śląskich czy sylwetka i działalność Wojciecha Korfantego.

Inna inicjatywa to mobilna wystawa fotograficzna o ks. Franciszku Blachnickim w setną rocznicę urodzin związanego rodzinnie ze Śląskie założyciela Ruchu Światło-Życie czy przypomnienie sylwetki ks. Jana Machy, śląskiego kapłana, męczennika II wojny światowej, który wkrótce zostanie beatyfikowany.

Panteon Górnośląski patronował już też wystawie plenerowej poświęconej wybitnemu kompozytorowi związanemu z Górnym Śląskiem – Henrykowi Mikołajowi Góreckiemu.

Otwarcie Panteonu Górnośląskiego planowane jest na czerwiec 2022 roku, w stulecie włączenia wschodniej części Górnego Śląska do Polski.