W Kielcach debatowali o przemocy antyżydowskiej po Zagładzie

Przemoc antyżydowska, w tym po Zagładzie oraz przejawy pamięci o Żydach – to wątki przewodnie dzisiejszej konferencji „Żydowscy obywatele polskich miast. Dziedzictwo Żydów kieleckich”, która odbyła się w Muzeum Dialogu Kultur – oddziale Muzeum Narodowego w Kielcach.

Konferencja została podzielona na 2 części. We wczorajszej debatowano o różnych przejawach i przykładach życia w sztetlach i miastach – przede wszystkim w Kielcach oraz o zagładzie Żydów kieleckich.

Dzisiaj przypomniano pogromy, od tych z okresu międzywojennego: w Kielcach, w Wodzisławiu i we Lwowie, po pogrom w 1946 r. w Kielcach.
Grzegorz Gauden („Lwów – miasto «niewinne». Pogrom 22-24 listopada 1918 r.”) przywołał retoryczne pytanie Adama Zagajewskiego: „jak żyć z tą wiedzą?” i tegoż odpowiedź: „musimy zaakceptować ambiwalencję przeszłości”. Chodziło o pochówek na cmentarzu Orląt Lwowskich – w atmosferze bohaterów narodowych – osób odpowiedzialnych za mord w pogromie lwowskim 72 Żydów i 433 rannych na ulicach Lwowa, gdy ludność żydowska została zaatakowana przez wojsko polskie za rzekome wspieranie strony ukraińskiej. Spalono wówczas synagogę, ograbiono setki domów.

W trakcie konferencji omawiano także motywy literackie odnoszące się do przemocy wobec Żydów w czasach po Zagładzie. Katarzyna Kuczyńska-Koschany analizowała w tym kontekście listy Juliana Tuwima do siostry Ireny jako „świadectwa reakcji na iskrzenie tuż przed pogromem i na wydarzenia 4 lipca w Kielcach”. Sławomir Żurek rozważał odniesienia to tych zagadnień w twórczości Stanisława Wygodzkiego, który „w Holokauście stracił najbliższych i cały swój polsko-żydowski świat”. Pogrom kielecki, na który poeta reaguje w poezji, nazywa „nowym mordem Oświęcimia i nową klęską Treblinki”. Oceniając ostatecznie swoje zaangażowanie polityczne, wyznaje, po latach komunizmu: „służyłem złej sprawie”.

Stosunek Kościoła do wydarzeń 4 lipca 1946 r. analizowała prof. Bożena Szaynok, na tle prasowej narracji z tamtego okresu i oficjalnych oskarżeń wysuwanych przez władze – o „obojętność”. Najbardziej zdecydowane działania, zdaniem profesor, podjął w tym zakresie biskup częstochowski Teodor Kubina, wydając odezwę, głosząc kazania, przeciwstawiając się nastrojom antyżydowskim w formie plakatów i ulotek, co nie powstrzymało jednak „prób pogromowych” w Częstochowie. Episkopat potępił „antysemityzm jako zło”, stał na stanowisku mówiącym o inspirowaniu i wykorzystaniu pogromu przez władzę oraz genezę pogromu łączył z poczucie społecznym o zbyt silnym uwikłaniu Żydów w ówczesne życie polityczne. Z katolickich tytułów prasowych najbardziej zdecydowaną postawę prezentował „Gość Niedzielny” (np. w artykule „Nie zabijaj”).

Gościem dzisiejszego spotkania była także publicystka Anna Bikont, opowiadająca o niezwykle trudnych losach dzieci ze Świętokrzyskiego, na przykładzie Łajci ze Skarżyska-Kamiennej.

Podczas konferencji prelegenci ukazywali także procesy odzyskiwania pamięci na przykładzie Kielc (Andrzej Białek, Piotr Świerczyński ze Stowarzyszenia im. Jana Karskiego), Jędrzejowa (Klaudia Kwiecińska), Grybowa (Jolanta Kruszwicka).

Organizatorami konferencji byli: Stowarzyszenie im. Jana Karskiego, które podjęło tę inicjatywę dla upamiętnienia 80. rocznicy zagłady getta kieleckiego oraz 160. rocznicy osadnictwa żydowskiego w Kielcach, a także Muzeum Narodowe w Kielcach i Instytut Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Dwudniową konferencję zakończy debata pt. „Czego uczymy się badając relacje polsko-żydowskie” z udziałem Anny Bikont, Bożeny Szaynok, Grzegorza Gaudena, Jana Tomasz Grosa i Bogdana Białka.