W Muzeum Historii Kielce trwa „Jesień z historią i kulturą kieleckich Żydów”

W związku z ustanowieniem roku 2022 Rokiem Pamięci o Ofiarach Kieleckiego Getta przez samorząd, Muzeum Historii Kielce realizuje cykl wykładów, wystaw, pokazów prezentujących wkład społeczności żydowskiej w dzieje miasta oraz kontekst ogólnopolski życia kieleckich Żydów.

Referentami odbywanych spotkań są wybitni naukowcy zajmujący się tą tematyką na wielu polskich uniwersytetach. Wykłady mają miejsce w Muzeum Historii Kielc, a niektóre z nich – w salach uniwersyteckich Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, z udziałem studentów i licealistów.

W tym roku przypada 80. rocznica zagłady kieleckiego getta, która zbiega się ze 160. rocznicą wydania carskiego ukazu, umożliwiającego osiedlanie się Żydów w Kielcach. Z tej okazji Muzeum Historii Kielc przygotowało wystawę „Kielce-Keltz. Historia społeczności żydowskiej”, która stanowi tło wizualne i merytoryczne tło dla cyklu „Jesień z historią i kulturą Żydów”.

W październiku dyskutowano o genealogii kieleckich Żydów oraz o historii frankizmu i jego wpływie na polską kulturę, w tym m.in. na A. Mickiewicza – na ten temat mówił dr. hab. Michał Galas z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Już 9 listopada muzeum zaprasza na prelekcję Jarosława Machnickiego pt. „Żydowskie zakłady fotograficzne w Kielcach” oraz 18 listopada na wykład prof. dr. hab. Marcina Wodzińskiego (Uniwersytet Warszawski) pt. „Geografia chasydyzmu: wyzwania i możliwości”.

Wątki lokalne zostaną przypominane podczas prelekcji dr. Pawła Wolańczyka pt. „Kieleccy radni żydowscy”, który zaplanowano na 23 listopada. Artystycznym uzupełnieniem tematyki stanie się projekcja filmu fabularnego „Dybuk” z 1937 r., uznawanego za jeden z najlepszych filmów II RP.
Z kolei 14 grudnia Muzeum Historii Kielc zaprasza na wykład prof. dr. hab. Marty Meduckiej pt. „Życie kulturalne Żydów w Kielcach” oraz na oprowadzanie kuratorskie po wystawie„ Kielce-Keltz. Historia społeczności żydowskiej”.

Stałemu cyklowi towarzyszą warsztaty antydyskryminacyjne, wycieczki po żydowskich śladach w Kielcach, konkursy. Jak zapowiada Krzysztof Myśliński, kierownik działu edukacji w Muzeum Historii Kielc, cykl, cieszący się sporą popularnością, będzie kontynuowany wiosną.

Do 1862 r. Żydzi nie mogli osiedlać się w Kielcach. Gdy możliwość stałego zamieszkania w mieście nad Silnicą stała się faktem, Żydzi zaczęli z niej korzystać. W 1873 r. Chaskiel Landau wybudował okazałe hale targowe. Żydowscy przedsiębiorcy rozwinęli na dużą skalę eksploatację surowców naturalnych, z których produkowano materiały budowlane. W branży tej szczególnie wyróżniała się znana rodzina Zagajskich, właścicieli kamieniołomu „Wietrznia”.

W 1903 r., po dwuletniej budowie, otwarto synagogę. Działało też kilkanaście domów modlitwy.

Rozwój żydowskiej społeczności Kielc nabrał rozmachu po 1905 r., kiedy do miasta przeniosło się wielu mieszkańców zniszczonych pożarem Chęcin. Liczną grupę przybyszów stanowili chasydzi, którym przewodził Chaim Horowic. Znanym cadykiem z Kielc, mającym wielu zwolenników, był również Motele Twerski, zwany Kuzmirerem.

Równolegle z religijnym rozwijało się życie polityczne – głównie syjonizm, Bund.

Wśród znanych żydowskich rodzin w Kielcach warto m.in. wymienić Gringrasów. W 1933 r. Gringras wraz z synami, Maurycym i Leopoldem, założył w Kielcach Wytwórnię Fotograficzną Orion. Produkowano w niej nowatorskie wówczas odczynniki do fotografii kolorowej, papiery, klisze rentgenowskie i płyty szklane fotograficzne. Pasją Gringrasa był portret rodzinny i kobiecy. W niedziele i dni świąteczne robił zdjęcia napotkanym na ulicy kielczanom. Zajmował się również fotografowaniem ważniejszych wydarzeń w mieście. Po wybuchu wojny w 1939 r. został zastrzelony na terenie swojego zakładu w 1941.

Z kolei Hirsz Zagajski wpisał się w dzieje Kielc nie tylko wybudowaniem kilku kamienic, ale również wzniesieniem w 1922 r. wolno stojącego domu modlitw z przepięknym wystrojem.

W 1939 r. mieszkało w Kielcach blisko 19 tys. Żydów na ogólną liczbę 68 tys. mieszkańców. Niemcy wkroczyli do miasta 5 września. Wiosną 1941 r. utworzone zostało getto, w którym na niewielkim obszarze stłoczono blisko 27 tys. osób, do Kielc trafili bowiem Żydzi z innych miast i miasteczek Polski. Przewieziono tu również grupę około 1000 ludzi z Wiednia.

W drugiej połowie sierpnia 1942 r. Niemcy zlikwidowali getto. Część jego mieszkańców zamordowali na miejscu, resztę wywieźli do Treblinki.

Z blisko 20 tys. kieleckich Żydów zakończenia wojny dożyło około 500. W 1945 r. powrócili do Kielc. Niektórzy chcieli wyjechać z Polski, inni planowali pozostać. Spora grupa ocalałych z Zagłady zamieszkała w kamienicy przy ulicy Planty 7. To tutaj, 4 lipca 1946 roku, rozegrał się ostatni akt dramatu żydowskich mieszkańców Kielc. W wyniku antysemickich zajść życie straciło około 40 osób.