W Rzymie obradowała konferencja poświęcona 300. rocznicy unickiego Synodu Zamojskiego

W dniach 9-10 listopada w Papieskim Instytucie Wschodnim w Rzymie odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa z okazji 300. rocznicy Synodu Zamojskiego – pierwszego spotkania wszystkich biskupów unickich od czasów zawarcia Unii Brzeskiej w 1596 roku. Organizatorami wydarzenia, w którym uczestniczyli naukowcy z Austrii, Kanady, Niderlandów, Niemiec, Polski, Rosji, Stanów Zjednoczonych, Ukrainy, Węgier i Włoch, były Ukraiński Uniwersytet Katolicki (UUK) we Lwowie, wspomniany Instytut z Rzymu i Katolicki Uniwersytet Ameryki (CUA) w Waszyngtonie. Głównym sponsorem była Fundacja Omelana i Tetiany Antonowiczów.

Synod (lub Sobór) Zamojski obradował w Zamościu w dniach 26 sierpnia-17 września 1720 z inicjatywy i pod przewodnictwem unickiego metropolity kijowskiego (od 1714) Leona (Lwa) Kiszki OSBM (1668-1728).

Przypomniał o tym w przemówieniu powitalnym na rozpoczęcie konferencji arcybiskup większy kijowsko-halicki Swiatosław Szewczuk. Podkreślił, że było to wyjątkowe wydarzenie, chwilami kontrowersyjne, które w wielkim stopniu wpłynęło na dalsze losy Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego (UKGK) i innych Kościołów wschodnich. Zdaniem mówcy Synod Zamojski „jest bezsprzecznie jednym z tych synodów, który ukazał wewnętrzną jednomyślność, jednolitość, a nawet jednorodność Kościoła, których nawet dzisiaj możemy im pozazdrościć”. „Jakże byśmy chcieli obecnie mieć niezawodnie przygotowane ważne księgi liturgiczne, być zdolnymi do poważnego kształtowania struktur naszego Kościoła, stosownie do współczesnego rozwoju historycznego” – oświadczył zwierzchnik UKGK.

Nawiązując do książki „Chrześcijaństwo Kijowskie”, którą zaprezentował on podczas konferencji, zwrócił uwagę, że wszyscy chętni znajdą w niej dostęp do udokumentowanych źródeł, związanych z Synodem, gdyż mówią one właśnie o tym, czym zajmowano się w Zamościu. „Czytając je podziwiamy odwagę, mądrość, jak również pracowitość i fachowość tych wszystkich, którzy uczestniczyli w tym Synodzie” – stwierdził z uznaniem arcybiskup. Wyraził przekonanie, że nawet Stolica Apostolska uczyła się [wtedy], jak odnosić się do wielkiego Wschodniego Kościoła Katolickiego w czasach konfesjonalizacji chrześcijaństwa wschodniego i zachodniego i do jego drogi synodalnej”. Wskazał, że „«soborowanie», jakie stworzył Synod Zamojski, wykraczało poza zwykłe ramy”.

Witając uczestników mówca wyraził nadzieję, że sesja ta „pozwoli nam na nowo odtworzyć wydarzenie Synodu, który był zideologizowany”. Jego zdaniem często bywa on postrzegany jako przejaw latynizacji wskutek zmiany dyscypliny sakramentalnej, tymczasem należy widzieć go w jego [ówczesnym] kontekście i można się z tego wielu rzeczy nauczyć.

Przemówienia powitalne wygłosili też rektorzy: Papieskiego Instytutu Wschodniego – o. dr David Nazar i UUK – ks. dr Bohdan Prach oraz dziekan Szkoły Teologii i Badań Religijnych CUA o. dr Marko Morozowycz.

Jeden z głównych referatów nt. „Eklezjalna, historyczna i kulturalna pamięć unitów (grekokatolików) o Synodzie Zamoskim”, przygotowany przez prof. Ihora Skoczylasa (1967-2020), przedstawiła jego żona dr Iryna Skoczylas. Był to jego ostatni, jak się okazało, obszerny tekst naukowy.

Autor przypomniał, że „sławny sobór unickiej metropolii kijowskiej zgromadził niemal 150 przedstawicieli ukraińsko-białoruskiej elity duchowej z metropolitą Lwem Kiszką na czele. Ten drugi w dziejach Kościoła unickiego sobór prowincjalny odbył się w czasach rozkwitu kultury barokowej i szerzenia się idei oświeceniowych, stosunkowo niedługo po podporządkowaniu kijowskiej metropolii prawosławnej Patriarchatowi Moskiewskiemu w 1686 i po porażce wojsk hetmana Jana Mazepy z Rosją w bitwie pod Połtawą w 1709 r.

W Zamościu po raz pierwszy od Unii Brzeskiej przedstawiono szeroki hierarchiczny program reformowania organizacyjnych i duszpasterskich struktur Kościoła ruskiego, pozostającego w jedności z rzymską Stolicą Apostolską. Innym zadaniem tego Synodu (Soboru) była recepcja ówczesnego rzymskiego prawa kanonicznego i teologii potrydenckiej oraz poszukiwanie równowagi dialogicznej między katolicką tożsamością kijowskiej metropolii unickiej a jej dziedzictwem słowiańsko-bizantyjskim (przede wszystkim liturgicznym).

Aż do końca XIX wieku postanowienia biskupów, podjęte w Zamościu, wyznaczały tożsamość Kościoła greckokatolickiego i jego duszpasterskie zasady inkulturacji Słowa Bożego dla ogromnych przestrzeni Europy Wschodniej i Środkowo-Wschodniej. To tam w XX wieku, na gruzach dawnych imperiów i reżymów totalitarnych, powstały niezależne państwa: Białoruś, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Polska, Rosja i Ukraina – napisał w swym referacie prof. I. Skoczylas.