W Sejmie projekt ustawy o ratyfikacji polsko-izraelskiej umowy

Do Sejmu trafił rządowy projekt ustawy o ratyfikacji polsko-izraelskiej umowy o organizacji wycieczek młodzieży obydwu krajów. Projektowi ustawy towarzyszy tekst umowy, w którym obydwie strony dostrzegają, że rasizm i ksenofobia wynikają w znacznym stopniu z niedostatecznej edukacji młodych pokoleń, dlatego wyrażają „wolę kształcenia kolejnych pokoleń w duchu pojednania, wzajemnego zrozumienia i szacunku bez negatywnych postaw etycznych i moralnych”.

„Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie wizyt studyjnych zorganizowanych grup młodzieży, podpisanej w Warszawie dnia 22 marca 2023 r.” składa się z dwóch artykułów. W pierwszym wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta RP ratyfikacji stosownej umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Państwa Izrael. W drugim artykule czytamy, że ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Szczegółowe uzasadnienie zawarcia umowy i jej postanowień poprzedza projekt podania „do powszechnej wiadomości” przez Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów. Prezydent Andrzej Duda i premier Mateusz Morawiecki oświadczają, że umowa „została uznana za słuszną zarówno w całości, jak i każde z postanowień w niej zawartych”, ponadto „jest przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona” oraz „będzie niezmiennie zachowywana”.

Do zaprezentowania rządowego projektu ustawy w toku prac parlamentarnych zostali upoważnieni minister edukacji i nauki, minister spraw wewnętrznych oraz minister spraw zagranicznych.

Cel umowy

Celem umowy – jak wyjaśniono w treści dokumentu – jest „stworzenie ram prawnych do organizacji wszystkich wizyt studyjnych młodzieży izraelskiej w Rzeczypospolitej Polskiej oraz młodzieży polskiej w Państwie Izrael, pod auspicjami ministerstw właściwych do spraw edukacji obydwu państw”.

W projekcie wyrażono nadzieję, że dzięki zapewnieniu takich wizyt kolejne pokolenia młodzieży obydwu państw będą mieć okazję do poznawania historii swoich narodów, w tym historię Holokaustu i innych zbrodni II wojny światowej. Ponadto celem umowy jest, aby wizyty odbywały się w miejscach związanych z polsko-żydowskim dziedzictwem oraz historią i kulturą Polski i Izraela, jak również powinny stworzyć możliwości wzajemnego poznawania się i nawiązywania kontaktów przez młodzież obydwu krajów.

Umowa wskazuje, że w przeszłości strona polska „odnotowywała pewne problemy dotyczące organizacji takich wyjazdów”. Głównym problemem miał być wzrost negatywnych odczuć wobec Polski i Polaków wśród młodzieży izraelskiej po powrocie z wyjazdu edukacyjnego, co powodowało wśród niej wzrost postaw nacjonalistycznych i syjonistycznych.

Polska postrzegana była przez młodzież izraelską przez pryzmat obozów zagłady (śmierci) i obozów koncentracyjnych, ponadto młodzież nie zapoznawała się z odbudową życia żydowskiego w Polsce i była izolowana od kontaktów z Polakami – zauważono w uzasadnieniu projektu ustawy. Uczestnicy wycieczek słyszeli od przewodników o grożących im w Polsce niebezpieczeństwach i wrażenie to potęgowała uzbrojona ochrona, która często arogancko odnosiła się do innych zwiedzających, a także przypadkowych przechodniów.

„Problematyczna z polskiego punktu widzenia była również przyjęta przez Stronę izraelską perspektywa nauczania o zbrodni Holocaustu, bez odniesień do szerszego kontekstu historycznego, w tym okupacji polskich ziem, zbrodni na polskim narodzie, innych narodach i grupach etnicznych oraz odpowiedzialności w tym zakresie obu totalitaryzmów: hitlerowskiego i sowieckiego” – czytamy w uzasadnieniu.

400 wizyt rocznie

W dokumencie pada informacja, że przed epidemią COVID-19 Polskę rocznie odwiedzało ok. 36 tys. uczniów w ramach około 400 delegacji, liczących średnio od 2 do 4 autokarów, stąd opisane powyżej problemy organizacyjne były częste i problematyczne dla strony polskiej.

W tym kontekście polska strona liczy na to, że dzięki umowie powstanie program wizyt studyjnych polskiej i izraelskiej młodzieży, dzięki któremu wyjazdy te „nie będą umacniały w młodzieży poczucia izolacji, zagrożenia i antypolskich czy antysemickich uprzedzeń oraz służyły pogłębianiu wiedzy o wielowiekowym współistnieniu Polaków i Żydów, a także popierającej integrację młodych ludzi z Polski i Izraela”.

Temat stworzenia wizyt studyjnych młodzieży polskiej (które nie były w przeszłości organizowane) i izraelskiej, nie jest nowy. Już wcześniej bowiem podejmowane były w tej sprawie rozmowy ze stroną izraelską, która – jak zaznaczono w projekcie – „ma pełną świadomość zastrzeżeń i oczekiwań strony polskiej w tym zakresie”. Obie strony od dłuższego czasu deklarowały chęć współpracy zmierzającej do wzajemnego zrozumienia i w tym kontekście wspierały szczególnie rolę młodzieży.

Brak wiedzy i edukacji

Do projektu ustawy ratyfikującej umowę między Polską a Izraelem i jej uzasadnienia dołączono tekst umowy składającej się z preambuły i siedmiu artykułów.

Preambuła przypomina o obustronnej woli współpracy kulturalnej, naukowej i oświatowej między Polską a Izraelem, wyrażonej w umowie między rządami obydwu państw z 22 maja 1991 r. Dostrzega, że negatywne postawy etyczne i moralne, m.in. rasizm i ksenofobia, wynikają w znaczym stopniu z braku wiedzy i niedostatecznej edukacji młodych pokoleń, przy istniejącym jednocześnie wspólnym dziedzictwie historycznym obydwu państw. Uznaje, że wizyty młodzieży izraelskiej w Polsce i polskiej w Izraelu to ważny etap w budowaniu dalszych stosunków między obydwoma narodami.

Art. 1 zaznacza, że wszystkie wizyty młodzieży polskiej w Izraelu, pod auspicjami Ministerstwa Edukacji i Nauki RP oraz młodzieży izraelskiej w Polsce, organizowane pod auspicjami Ministerstwa Edukacji Państwa Izrael, odbywać się będą zgodnie z postanowieniami zawieranej umowy.

Art. 2 precyzuje, że na program przyjazdów złożą się: wizyty w miejscach upamiętniających Holokaust i inne zbrodnie II wojny światowej oraz w innych miejscach o szczególnych znaczeniu dla pamięci historycznej obydwu narodów; wizyty w miejscach o znaczeniu historycznym i kulturalnym oraz odnoszących się do wielowiekowego dziedzictwa Żydów w Polsce i polskiego dziedzictwa w Izraelu; bezpośrednie spotkania z grupami młodzieży w wieku zbliżonym do uczestników, w przypadku gdy strona goszcząca jest w stanie zapewnić takie spotkanie, zgodnie ze specyfikacjami odwiedzających grup.

Miejsca

W tym artykule wskazano też, że strony ustalą, że „co najmniej jeden z rekomendowanych obiektów lub miejsc”, wskazanych w załączniku nr 1, zostanie włączony do programu każdej wizyty studyjnej.

Chodzi o wykaz miejsc rekomendowanych każdej ze stron w kraju goszczącym. W Polsce jest to 16 muzeów o charakterze martyrologicznym, 13 muzeów prezentujących historię Polski oraz trzy muzea poświęcone pamięci dziedzictwa żydowskiego i dialogowi polsko-żydowskiemu.

Pierwszą grupę placówek tworzą: Muzeum Katyńskie, Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Niepodległości w Warszawie wraz z oddziałami (Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej i Muzeum Więzienia Pawiak wraz z filią – Mauzoleum Walk i Męczeństwa), Muzeum Żołnierzy Wyklętych (Ostrołęka), Muzeum Pamięci Mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej (Oświęcim), Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, Muzeum II Wojny Światowej wraz z oddziałem – Muzeum Westerplatte i Wojny 1939, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych (Opole), Muzeum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Muzeum Krakowa z oddziałami Stara Synagoga, Apteka pod Orłem i Fabryka Emalia Oskara Schindlera, Wielkopolskie Muzeum Niepodległości, Muzeum Getta Warszawskiego, Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL, Muzeum – Dom Rodziny Pileckich w Ostrowi Mazowieckiej, Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu (Łódź).

Drugą grupę muzeów tworzą Muzea Narodowe w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Lublinie, Gdańsku, Kielcach i Szczecinie, Zamek Królewski na Wawelu, Zamek Królewski w Warszawie, Muzeum Pałac Króla Jana III w Wilanowie, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Muzeum Historii Polski.

Wreszcie trzecią grupę placówek stanowią Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN i Muzeum – Zespół Synagogalny we Włodawie.

Analogicznie wskazane zostały także miejsca rekomendowanie polskiej młodzieży od odwiedzenia w Izraelu. Są to Jaffa, Cezarea, w Jerozolimie: Knesset, Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu „Jad Waszem” i Wzgórze Herzla. W Hajfie: Ogrody Bahaitów, Niemiecka kolonia, Wadi Ara, Akka, Muzeum Tajnej Imigracji i Marynarki Wojennej, Muzeum Bojowników Getta, Rosz ha-Nikra.

Ponadto: Bazylika Zwiastowania Pańskiego w Nazarecie, Tabga i Kafarnaum, Góra Błogosławieństw, Jardenit, Tyberiada, Mekorot (Państwowe Przedsiębiorstwo Wodne), Metulla, Masada, En Gedi i izraelskie wybrzeże Morza Martwego oraz kibuc Sde Boker (miejsce pochówku Dawida Ben Guriona).

Poza wymienionymi miejscami obydwie strony mogą rekomendować także inne do odwiedzenia.

Przewodnicy turystyczni, bezpieczeństwo

Art. 3 opisuje wymagania dla przewodników, którzy będą opiekowali się grupami młodzieży w danym kraju. Strona polska zobowiązała się do zapewnienia usług osób władających w dostatecznym stopniu językiem angielskim lub hebrajskim i arabskim, strona izraelska – przewodników w takim samym stopniu posługujących się językiem angielskim lub polskim.

Kwestie bezpieczeństwa omówiono w art. 4 umowy. Obydwie strony zobowiązały się podjąć „wszelkie środki bezpieczeństwa w celu zapewnienia bezpieczeństwa zorganizowanych wizyt studyjnych” w swoim kraju – strona polska zgodnie z przepisami prawa obowiązującego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, strona izraelska zgodnie z przepisami prawa obowiązującego na terytorium Państwa Izrael.

Strony uzgodniły, że „zorganizowane izraelskie wizyty studyjne mogą być zabezpieczane, podczas całego pobytu w Polsce, przez polskich pracowników ochrony z prywatnych polskich firm ochroniarskich, licencjonowanych zgodnie z prawem polskim, zatwierdzonych przez Stronę izraelską”. Analogicznie umowa traktuje kwestię ochrony polskich grup młodzieży odwiedzających Izrael.

W uzasadnionych przypadkach – czytamy – każda ze stron będzie mieć prawo do wystąpienia do drugiej strony o zgodę na dodatkowe środki bezpieczeństwa oraz aby środki te zostały zapewnione przez drugą stronę lub „aby wyraziła ona zgodę na obecność agentów ochrony Strony występującej z wnioskiem”. Wniosek taki zostanie rozpatrzony pozytywnie, jeśli obie strony „stwierdzą istnienie ogólnego zagrożenia dla bezpieczeństwa wizyt studyjnych”.

Umowa w tym punkcie zawiera również postanowienia dotyczące wyrażania zgody na wydanie funkcjonariuszom ochrony zaświadczeń konsularnych na broń i amunicję, „na podstawie właściwych przepisów prawa krajowego, w szczególności ustawy z dnia 21 maja 1999 roku o broni i amunicji oraz właściwych praw, przepisów i procedur obowiązujących w Państwie Izrael”. Także tu zastrzeżono, że wniosek zostanie rozpatrzony pozytywnie, jeśli obie strony stwierdzą istnienie szczególnego, bezpośredniego zagrożenia dla bezpieczeństwa określonej zorganizowanej wizyty studyjnej”.

Funkcjonariusze zgodnie z umową mają przestrzegać „wszelkich ograniczeń i zasad obowiązujących w odwiedzanych obiektach, w szczególności dotyczących wchodzenia na teren obiektu z bronią palną oraz przedmiotami mogącymi zagrażać życiu lub zdrowiu”, zgodnie z przepisami prawa krajowego.

Załącznik nr 2 do umowy określa szczegółowe procedury bezpieczeństwa dla organizowanych wizyt. Poziom bezpieczeństwa ma być określany wspólnie przez polskie i izraelskie służby bezpieczeństwa.

Więcej wizyt

Art. 5 stanowi, że obydwie strony „będą nieprzerwanie dążyć do zwiększenia liczby zorganizowanych wizyt studyjnych do obydwu krajów” a każdego roku przedstawią sobie nawzajem ocenę tychże wizyt ze wskazaniem m.in. liczby uczestników, odwiedzonych miejsc i czasu spotkań z rówieśnikami. Odwiedzane placówki kulturalne „będą współpracować, kierując się zasadami wzajemnego zrozumienia i szacunku”.

Umowa została przygotowana w językach polskim, angielskim i hebrajskim oraz podpisana przez szefów rządów obydwu krajów. Zostaje zawarta na czas nieokreślony (art. 7), ale „może być wypowiedziana przez każdą ze Stron w drodze notyfikacji” przekazanej drugiej stronie za pośrednictwem kanałów dyplomatycznych. Wszelkie spory będą rozstrzygane na drodze negocjacji i konsultacji między Polską a Izraelem.