Warszawa: odsłonięcie tablicy upamiętniającej J. Karskiego i J. Choróbskiego

Tablicę upamiętniającą Jana Karskiego, legendarnego emisariusza Polski Podziemnej i Jerzego Choróbskiego, neurochirurga, uczestnika Powstania Warszawskiego odsłonięto dziś w stolicy.

Obaj przy ulicy Czerwonego Krzyża 11 (dziś numer 6) na warszawskim Powiślu od czerwca 1941 do sierpnia 1942 roku prowadzili wspólną działalność konspiracyjną. Prowadzili nasłuch zagranicznych stacji radiowych i redagowali na tej podstawie „Biuletyn Sztabowy” dla ścisłego kierownictwa wojskowego i cywilnego Polski Podziemnej. Uroczystość odsłonięcia tablicy poprzedziła Msza św. w Bazylice św. Krzyża.

Marmurowa tablica wykonana przez Artura Terpiłowskiego jest umieszczona na portalu wejściowym do kamienicy przy ul. Czerwonego Krzyża 6. Widnieje na niej napis: W tym domu/Jan Karski/(Jan Kozielewski)/bohater/Polskiego Państwa Podziemnego/w latach 1941-1942/wraz z dr med. Jerzym Choróbskim, współredagował oparty/na nasłuchach radiowych/”Biuletyn Sztabowy”/(później”Biuletyn”)/Biura Informacji i Propagandy/Komendy Głównej ZWZ-AK/Pamiętamy!/Towarzystwo Jana Karskiego/Muzeum Powstania Warszawskiego/Wspólnota Mieszkańców/Warszawa 8 maja 2016 roku”. Asystę honorową zapewnili żołnierze Batalionu Reprezentacyjnego.

Na początku uroczystości zebranych powitał Andrzej Wanke, prezes Wspólnoty Mieszkańców domu, w którym Jan Karski i Jerzy Choróbski prowadzili działalność konspiracyjną, opowiedział o historii kamienicy.
List do uczestników uroczystości przesłał Wojciech Kolarski, podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP Andrzeja Dudy. – Tablica umieszczona na ścianie domu, w którym podczas okupacji hitlerowskiej redagowany był „Biuletyn Sztabowy” Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ-AK to dowód naszej pamięci o fenomenie Polskiego Państwa Podziemnego, o zasługach polskich bohaterów, ale też znakomity przejaw kształtowania i pielęgnowania wzorca patriotyzmu, z którego czerpać mogą kolejne pokolenia Polaków – odczytał list ministra Andrzej Ludek z Towarzystwa Jana Karskiego.

Stryjeczny wnuk Jana Kozielewskiego (Jana Karskiego), Jerzy Kozielewski, podziękował za inicjatywę i umieszczenie na ścianie budynku tablicy upamiętniającej osoby Jerzego Choróbskiego i Jana Karskiego. – To ważne, że na mapie Warszawy znajdzie się miejsce upamiętniające tych, którzy stawiali opór najeźdźcy i gotowi byli oddać życie za Ojczyznę – powiedział.

Sekretarz Towarzystwa Jana Karskiego, Jacek Woźniak przypomniał życiorys Jerzego Choróbskiego oraz Jana Karskiego i okoliczności, w jakich odbywała się ich działalność konspiracyjna. Wyraził nadzieję, że tablica będzie dobrze służyć pamięci obydwu żołnierzy AK.

Rabin Yehoshua Ellis, delegat naczelnego rabina Polski Michaela Schudricha, podkreślił, że życie obydwu bohaterów może stanowić inspirację dla wszystkich wolnych narodów. Dodał, że naród izraelski pamięta i będzie pamiętał o wszystkich przyjaciołach, którzy pomogli żydom w czasie II wojny światowej. Rabin modlił się słowami Psalmu 23.

Tablicę odsłoniła dr Wiesława Kozielewska-Trzaska, bratanica i córka chrzestna Jana Karskiego oraz Andrzej Ludek z Towarzystwa Jana Karskiego.

Pamiątkową tablicę pobłogosławił ks. Zygmunt Robert Berdychowski, proboszcz parafii pw. Świętego Krzyża. Podkreślił, że dzisiejsza uroczystość jest także okazją do refleksji nad związkami Polski Podziemnej z parafią św. Krzyża, w której działał ks. Edmund Krause, kontaktujący się i współpracujący m. in. z Janem Karskim i Zofią Kossak. To wszystko dzisiaj powraca i po wielu latach nabiera szczególnej wymowy – powiedział. W imieniu duszpasterzy parafii św. Krzyża wyraził wdzięczność wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tablicy.
Uroczystość zakończyła się złożeniem wieńca pod tablicą.

Jan Karski, ps. Witold, właśc. Jan Kozielewski (1914–2000) – prawnik, historyk, kurier, emisariusz polityczny. W latach 1936–39 był w polskiej służbie dyplomatycznej, był także uczestnikiem kampanii wrześniowej 1939 r., zbiegiem z niewoli radzieckiej. W konspiracji od 1939, kilkakrotnie był wysyłany przez konspiracyjne władze krajowe do rządu w Paryżu i Londynie. Aresztowany przez gestapo, został odbity przez AK ze szpitala więziennego. W latach 1942–43 poinformował władze RP na uchodźstwie, rządy Wielkiej Brytanii i USA oraz organizacje żydowskie o zagładzie Żydów w Polsce. Pracował w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propagandy w Warszawie i w londyńskiej radiostacji „Świt”. Po wojnie przebywał na emigracji w USA, od 1952 był wykładowcą Uniwersytetu Georgetown w Waszyngtonie. W 1995 r. został odznaczony Orderem Orła Białego.

Jerzy Choróbski (1902-1986), neurochirurg i neurofizjolog. W 1926 roku, po doktoracie z medycyny, wyjechał na stypendium do Paryża, a następnie w Montrealu i Chicago. Dokonał tam odkrycia istnienia włókien nerwowych, które decydują o rozszerzaniu się naczyń krwionośnych w ludzkim mózgu. W 1934 roku na prośbę odwiedzającego Amerykę Marszałka Józefa Piłsudskiego i po długich naleganiach szefa służby zdrowia Wojska Polskiego generała Stanisława Roupperta, postanowił przeprowadzić się do Warszawy. Tu miał stworzyć nowoczesny ośrodek neurochirurgiczny w Klinice Chorób Nerwowych Uniwersytetu Warszawskiego, mający służyć także wojsku. Zamieszkał w eleganckim budynku Spółdzielni Mieszkaniowej „Domostwo” przy ulicy Czerwonego Krzyża 11 (obecnie nr 6).

W czasie wojny działał w konspiracji. Został skierowany do Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ-AK. Powierzono mu prowadzenie nasłuchów radiowych stacji zagranicznych, w głównej mierze brytyjskiej BBC, francuskiego Radio Londres oraz okazjonalnie amerykańskich – CBS i NBC.

Na ich podstawie wspólnie z przybyłym wiosną 1941 roku Janem Karskim redagował specjalny biuletyn (początkowo „Biuletyn Sztabowy”, później „Biuletyn”)dla ścisłego kierownictwa KG ZWZ-AK i Delgatury Rządu. Nakład biuletynu liczył od 40 do 50 numerowanych egzemplarzy, z których każdy był dostarczany przez łączników do rąk własnych i tylko na czas potrzebny do przeczytania.

Choróbski i Karski prowadzili nasłuch na radioodbiorniku „Philips”, ukrywanym w specjalnej skrytce pod podłogą jednego z pokoi mieszkania lekarza. Z obawy przed dekonspiracją aparat został przerobiony przez służby techniczne AK na kuchenkę elektryczną, przez którą nadal możliwy był odbiór radiowy. Ten wyjątkowy egzemplarz radia zachował się do naszych czasów i znajduje się w Muzeum Powstania Warszawskiego. Współpraca Jerzego Choróbskiego z Janem Karskim trwała do czasu jego wyjazdu z Warszawy.

Podczas Powstania Warszawskiego dr Choróbski kierował szpitalem polowym, wykonując setki operacji chirurgicznych. Został odznaczony przez gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari. Po wojnie pozostał w kraju. W 1947 stworzył na Uniwersytecie Warszawskim pierwszą w historii klinikę neurochirurgiczną. W 1949 uzyskał tytuł profesora. Do przejścia w 1969 roku na emeryturę związany był z Akademią Medyczną w Warszawie. W 1981 roku otrzymał jej doktorat honoris causa. Wcześniej, bo w 1958 roku, taki sam tytuł z montrealskiego McGill University. Zmarł w 1986 roku w wieku 84 lat.