Polska prezentacja adhortacji Franciszka „Umiłowana Amazonia”

O wyzwaniach związanych z ochroną środowiska Amazonii, szacunku dla jej kultur i ludności oraz potrzebą większego zaangażowania sił kapłańskich i misyjnych rozmawiano podczas polskiej prezentacji posynodalnej adhortacji papieża Franciszka „Querida Amazonia” („Umiłowana Amazonia”), która odbyła się w środę w Sekretariacie Konferencji Episkopatu Polski w Warszawie.

Przewodniczący Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki zauważył, że papieski dokument jest specyficzny, dotyczy bowiem jednego obszaru geograficznego, ale jednocześnie terenów bardzo zróżnicowanych pod względem kulturowym. Jest to konglomerat różnych narodów, języków, tradycji, dodatkowo mających odmienne perspektywy rozwoju.

Franciszek rozwija swoją refleksję na temat Amazonii w kontekście czterech „marzeń”, w ramach których sytuuje różne wyzwania dotyczące tego obszaru kontynentu południowoamerykańskiego. Abp Gądecki zwrócił uwagę, że papież umiejętnie łączy refleksję na temat przeszłości i tradycji kultur indiańskich w Amazonii z uwagami na temat współczesnej struktury społecznej tych ziem. Niekiedy wręcz ilustruje swoje myśli językiem poetyckim, rzadkim w dokumentach papieskich.

Opis rdzennych kultur amazońskich łączy się u Franciszka z wnikliwą diagnozą zagrożeń wynikających z nadmiernej eksploatacji tych obszarów przez globalne koncerny, pozostające praktycznie bez jakiejkolwiek międzynarodowej kontroli. Papież kieruje w adhortacji wezwanie, aby te zagrożone kultury dostrzegać i uszanować.

W kontekście wyzwań dotyczących posługi liturgicznej w Amazonii abp Gądecki zwrócił uwagę na papieskie wezwanie do zapewnienia tamtejszym ludom większych sił kapłańskich i misyjnych, a także wzmocnienia roli świeckich, których zadaniem jest m.in. przepowiadanie Słowa Bożego, katechizacja, organizacja wspólnoty wiernych czy szukanie sposobów na rozwój pobożności ludowej.

Większa odpowiedzialność za pracę w Amazonii spoczywać też powinna na diakonach stałych, a ponadto Franciszek nie zapomina o oddaniu szacunku roli kobiet, które przez wiele lat, gdy na niektórych terenach nie funkcjonowali kapłani, były odpowiedzialne za podtrzymywanie ducha wiary, katechizację i ewangelizację.

„W tym zapewnieniu kapłanów dla Amazonii trzeba też myśleć o episkopatach i zakonach, które też powinny się zachwycić tym terenem i rozwijać tam swoją działalność misyjną. Pewnie dlatego, że ruchy pentekostalne bardzo łatwo wchodzą w te tereny i poprzez bardzo płytkie nauczanie szybko znajdują oddźwięk. Chodzi tu o to, by był większy światowy ruch kapłański i misyjny w kierunku Amazonii” – powiedział abp Gądecki.

Nawiązując do pojawiających się w kontekście synodu o Amazonii oczekiwań dotyczących celibatu, przewodniczący Episkopatu przypomniał, że istnieje on w Kościele katolickim nie po to, aby zagwarantować utrzymanie jakichś przywilejów dla duchowieństwa. „Kapłaństwo katolickie wyrasta z obrazu Chrystusa, który jest Oblubieńcem Oblubienicy Kościoła. To utożsamienie stoi u podstaw kapłaństwa Chrystusowego, ale także całkowita ofiara, którą na rzecz swojego Kościoła On składa” – powiedział abp Gądecki.

Jak przypomniał, w Kościele katolickim istnieją obszary, w których celibat nie obowiązuje. Jest Kościół greckokatolicki czy wspólnoty anglikańskie, których kapłani przeszli do Kościoła katolickiego wraz ze swoimi rodzinami, co spotkało się z zezwoleniem papieża. – Niemniej, gdy idzie o całkowite oddanie, to trudno to utożsamić z samym Chrystusem, gdy mamy pod opieką nie tylko wspólnotę kościelną, ale i rodzinną – dodał abp Gądecki.

Przewodniczący Komisji KEP ds. Misji bp Jerzy Mazur poinformował, że w Amazonii pracuje 91 misjonarzy z Polski, w tym pięciu biskupów, 29 kapłanów, sześciu świeckich, 16 sióstr zakonnych oraz 35 zakonników. Potrzeba jednak kolejnych misjonarzy, zgodnie z wezwaniem Chrystusa, by iść w świat i głosić Dobrą Nowinę oraz czynić uczniami kolejnych nawróconych.

– Misją Kościoła jest głoszenie Ewangelii poprzez ewangelizację, która polega na świadczeniu o Jezusie Chrystusie, zaszczepianiu wiary i wzroście Kościoła oraz służbie ludziom. Tę misję wypełnia poprzez działalność pastoralną wśród wierzących, dialog ekumeniczny i międzyreligijnych, dialog z kulturami, posługę wśród ubogich i zaangażowanie ekologiczne – dodał bp Mazur.

O. Stanisław Tasiemski OP z Katolickiej Agencji Informacyjnej, autor polskiego tłumaczenia adhortacji zwrócił uwagę na wezwanie Franciszka, aby w kontekście amazońskim wiara była wpisana w kulturę, co jest uszanowaniem kultury tamtejszych ludów pierwotnych.

Szeroko tłumaczona przez papieża kwestia ochrony środowiska Amazonii jest natomiast według Franciszka kwestią podstawowej sprawiedliwości wobec tej części świata, a jednocześnie dla samego Ojca Świętego – autora pierwszej encykliki ekologicznej – mają one pierwszorzędne znaczenie.

Dominikanin zwrócił też uwagę, że oczekiwania związane z poruszeniem przez Franciszka w adhortacji kwestii celibatu nie spełniły się. Przytoczył słowa Andrei Torniellego, dyrektora programowego mediów watykańskich, który powiedział, że adhortacja wykracza poza polemiki sprawiające czasem wrażenie, że synod o Amazonii miał być referendum o możliwości wyświęcania na kapłanów żonatych mężczyzn. Rozwiązaniem problemu braku kapłanów jest papieski apel do biskupów, aby posyłali na misję większą liczbę duchownych.

„Bez sensacji, ale z wielką troską o Kościół i człowieka w Amazonii – tak należałoby określić nową adhortację papieża Franciszka – powiedział o. dr. hab. Tomasz Szyszka SVD, prezes Stowarzyszenia Misjologów Polskich, były misjonarz w Ameryce Płd.

Tymczasem – powiedział o. Szyszka – opublikowany dzisiaj dokument wskazuje przede wszystkim na wielkie wyzwania duszpasterskie dotyczącego tego obszaru. Mają one złożony charakter, tak społeczno-ekonomiczny, jak i dotyczący różnorodności struktur kościelnych w regionie Amazonii. Jedne jednostki administracyjne funkcjonują bardzo dobrze pod względem ekonomicznym, mają też perspektywiczne plany duszpasterskie, inne zaś zupełnie sobie nie radzą. Stąd propozycja, aby skoordynować duszpasterskie działania Kościoła na tym terenie – opracować wspólny plan dla Amazonii.

Zdaniem werbisty, oczekiwania dotyczące posługi kapłańskiej w Amazonii, były jednak większe niż te rozwiązania, które ostatecznie zawarte zostały w papieskiej adhortacji, dlatego – w jego opinii – dokument ten w Ameryce Południowej, a szczególnie w samej Amazonii, może nie zostać przyjęty najlepiej.

„Oczekiwania tamtejszych ewangelizatorów były o wiele większe. O święceniach kobiet i o tzw. viri probati mówi się w Ameryce Łacińskiej od 50-60 lat. Są to zatem dwa, trzy pokolenia, które funkcjonują w tej mentalności i tego oczekują. Oczekiwania dotyczące podkreślenia roli kobiet w Kościele były bardzo duże. Mam wrażenie, że w Amazonii wiele grup będzie rozgoryczonych, że papież Franciszek nie napisał w adhortacji tego, co oni proponowali” – stwierdził misjonarz.

Ks. Witold Kania z Uniwersytetu Śląskiego, członek delegacji watykańskiej na COP 24 w Katowicach zauważył, że Amazonia jest dla postulatu większej ochrony środowiska obszarem szczególnym, wpływa bowiem pod względem swojego bogactwa biosfery na całą Ziemię. Z tego powodu powinna być traktowana nie tylko jako istotna dla zamieszkujących ten teren ludów, ale być w centrum uwagi całego świata. Podjęcie przez Kościół istotnych kwestii związanych z ekologią może także, jak wskazano w adhortacji, zainspirować inne regiony Ziemi do stawiania czoła swoim wyzwaniom. Franciszek wiele uwagi poświęca też samej rzece Amazonce, którą traktuje nie tylko jako największy wodozbiór tego obszaru, ale wręcz jako źródło życia i wartość niezbędną dla przetrwania tamtejszego ekosystemu.

Adhortacja „Querida Amazonia” (Umiłowana Amazonia) jest dokumentem podsumowującym wnioski płynące z Synodu na temat Amazonii, który odbył się w Rzymie w dniach 6–27 października 2019 r.

Poruszając w dokumencie kwestie społeczne papież Franciszek mówi o Amazonii w kontekście marzenia, jakim ten obszar mógłby być, integrując i promując „wszystkich swoich mieszkańców, aby mogli ugruntować 'dobre życie’”. Krytykuje rabunkową eksploatację zasobów Amazonii, nazywając ją niesprawiedliwością i przestępstwem. Wzywa też do stanowczego przeciwstawienia się wyzyskowi i do poszukiwania alternatywnych dróg rozwoju, szanujących godność i prawo mieszkańców do edukacji otwierającej drzwi ku lepszej przyszłości. Papież przypomina ponadto wkład misjonarzy, chroniących rdzenną ludność przed „łupieżcami i oprawcami”, a także przeprasza za „okrutne zbrodnie, które miały miejsce w całej historii Amazonii”.

Franciszek podkreśla także w adhortacji zróżnicowanie kulturowe i etniczne ludów Amazonii, zachęcając, aby je „pielęgnować bez wykorzeniania; rozwijać bez osłabiania tożsamości; promować bez zawłaszczania”. Wskazuje na wartość korzeni i zaznacza, że tożsamość i dialog nie są nieprzyjaciółmi. Przestrzega też przed różnymi formami zamykania się w sobie, apelując zarazem o otoczenie troską wartości kulturowych rdzennych grup ludności. Franciszek wskazał także na zagrożenia, jakie dla przekazu dziedzictwa kulturowego ma rozpad rodzin.

Kluczowa dla Amazonii jest według Franciszka kwestia ekologiczna, gdyż szkody wyrządzone przyrodzie dotykają rdzennych mieszkańców tego regionu. Papież wskazuje na życiodajne znaczenie wód dorzecza Amazonki oraz tamtejszej puszczy, stanowiącej „płuca świata” i stwierdza: „Interes niewielu potężnych firm nie powinien być stawiany ponad dobrem Amazonii i całej ludzkości”.

Najwięcej miejsca w swej adhortacji poświęca Ojciec Święty „marzeniu kościelnemu”. Przypomina o aktualności propozycji wiary, zaznaczając, że mieszkańcy Amazonii mają prawo, by usłyszeć kerygmę, czyli „przepowiadanie Boga, który nieskończenie kocha każdego człowieka, który w pełni objawił tę miłość w Chrystusie”. „Kerygma i miłość braterska stanowią wielką syntezę całej zawartości Ewangelii, której nie można nie proponować w Amazonii” – stwierdził papież.

Następnie Franciszek zwrócił uwagę na konieczność inkulturacji, aby doprowadzić do syntezy wiary z kulturą ludów Amazonii, rozpoznając wartości obecne w życiu wspólnot pierwotnych w świetle Ewangelii. Zaznaczył, że obok doceniania piękna i bogactwa przyrody inkulturacja ta musi mieć charakter społeczny i być nacechowana zdecydowaną obroną praw człowieka. Musi też lepiej integrować wymiar społeczny z duchowym, aby rodziły się świadectwa świętości „o obliczu amazońskim”.

Papież wskazał na konieczność inkulturacji liturgii i zaznaczył, że sakramenty „powinny być dostępne, zwłaszcza dla ubogich, i nigdy nie wolno ich odmawiać ze względu na pieniądze”.

Szczególne zainteresowanie budzi część poświęcona inkulturacji posługi. W dokumencie końcowym Synodu pojawił się postulat wyświęcania na kapłanów odpowiednio przygotowanych mężczyzn żonatych. Franciszek nie podjął tej kwestii i wskazał, że tylko kapłan może sprawować Eucharystię, odpuszczać grzechy, czy udzielać namaszczenia chorym.

Jednocześnie zaznaczył wielką rolę świeckich w głoszeniu Słowa Bożego. Zachęcił biskupów, by kierowali kapłanów okazujących powołanie misyjne do Amazonii. Na marginesie zauważył, że „w niektórych krajach dorzecza Amazonki jest więcej misjonarzy dla Europy lub Stanów Zjednoczonych, niż chcących pomagać swoim własnym Wikariatom Amazonii”. Wskazał też na potrzebę, by „diakoni stali – których powinno być znacznie więcej w Amazonii – a także zakonnice, jak i sami świeccy, podejmowali ważne odpowiedzialności za rozwój wspólnot”. Podkreślił rolę liderów świeckich i konieczność rozwijania własnej kultury kościelnej, znacząco świeckiej.