Warszawa: powstaje pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych

Na skwerze Generała Jana Jura-Gorzechowskiego na warszawskiej Woli powstanie pierwszy w Polsce i drugi w Europie Ogród Sprawiedliwych, gdzie upamiętnione zostaną osoby, które w sposób bezkompromisowy sprzeciwiały się totalitaryzmom i stawały w obronie praw człowieka. Inauguracja Ogrodu odbędzie się 5 czerwca. Dziś podczas konferencji prasowej Komitet Ogrodu Sprawiedliwych ogłosił nazwiska sześciu osób, które zostaną uhonorowane w 2014 r. Wśród nich znalazła się misjonarka s. Antonia Locatelli, zamordowana w 1992 r. w Rwandzie.

– Pojęcie „Sprawiedliwy wśród narodów świata” zostało użyte po raz pierwszy w Memoriale Instytutu Yad Vashem i początkowo odnosiło się jedynie do osób, które w czasie II wojny światowej niosły pomoc Żydom. Szybko jednak pojęliśmy, że tytuł ten przynależy do wszystkich ludzi dobrej woli, którzy w obliczu totalitaryzmu i ludobójstwa mieli odwagę sprzeciwić się złu, bronić godności człowieka i nieść pomoc ofiarom – przypomniała podczas dzisiejszej konferencji prasowej Annalia Guglielmi, przedstawicielka Komitetu Ogrodu Sprawiedliwych (GARIWO) z siedzibą w Mediolanie.

To właśnie GARIWO we współpracy z warszawskim Domem Spotkań z Historią i wieloma organizacjami międzynarodowymi doprowadził do ustanowienia w 2012 r. 6 marca Europejskiego Dnia Sprawiedliwych. Jak przypomniała Guglielmi nie jest to data przypadkowa. Tego dnia zmarł Mosze Bejski, inicjator Ogrodów Sprawiedliwych w Jerozolimie i współtwórca definicji „Sprawiedliwy wśród narodów świata”. Następnym krokiem do nagłośnienia bohaterskich postaw osób uhonorowanych przez Komitet jest tworzenie w przestrzeni publicznej miejsc pamięci zwanych Ogrodami Sprawiedliwych.

– Pierwszy ogród powstał w Mediolanie, trwają prace nad utworzeniem podobnych w Kigali w Rwandzie i w Sarajewie. W wielu krajach istnieją już ogrody wirtualne – powiedziała Annalia Guglielmi.
O miejscu, w którym ogród będzie się znajdował, opowiedziała burmistrz dzielnicy Wola Urszula Kierzkowska. Zaznaczyła, że Sprawiedliwi uhonorowani będą w centrum miasta, na terenie zlokalizowanym pomiędzy ulicami Dzielną i Pawią, w pobliżu al. Jana Pawła II. Jest to miejsce szczególne, ponieważ znajduje się w obrębie murów warszawskiego getta.

O tym, jak ważne jest znajdowanie w stołecznej przestrzeni miejsca dla wartości najwyższych opowiedział zebranym Tomasz Thun-Janowski, dyrektor Domu Kultury m.st. Warszawy. Tymczasem Zbigniew Gluza, przewodniczący Komitetu Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie zaznaczył, w jaki sposób wyłaniani będą kolejni uhonorowani.

– W tym roku ogłoszone zostaną nazwiska sześciu Sprawiedliwych, w następnych latach poznamy kolejne nazwiska. Mogą to być osoby znane jak i zupełnie anonimowe. Przykładem jest postać Ireny Sendlerowej, której bohaterski czyn został zauważony i nagłośniony dopiero niedawno. Kandydaturę może zgłosić każdy, następnie Komitet poprzez głosowanie wybierze co roku trzy osoby, których tabliczki zostaną umieszczone w Ogrodzie – zaznaczył Zbigniew Gluza.

Jedynym warunkiem jest, aby zgłoszona osoba była znakiem sprzeciwu wobec totalitaryzmów, ludobójstw i niesprawiedliwości. Komitet przyjmuje kandydatury jedynie osób nieżyjących. Tegoroczni uhonorowani, których nazwiska pojawią się w Ogrodzie to Marek Edelman, Magda Grodzka-Gużkowska, Jan Karski, s. Antonia Locatelli, Tadeusz Mazowiecki i Anna Politkowska.

S. Antonia Locatelli (1937-1992) to włoska zakonnica i misjonarka pracująca w Ruandzie, która w marcu 1992 r. stała się świadkiem masakr dokonywanych przez Hutu na Tutsi. Próbując ratować grupę ok. 400 Tutsi wszczęła alarm telefoniczny dzwoniąc do ambasady belgijskiej, radia RF1 i BBC i informując o tym, co działo się na jej oczach. Dzięki jej apelowi media zaczęły wywierać presję na rwandyjski rząd. W nocy z 9 na 10 marca została zamordowana przez bojówkę Hutu Interahamwe przed własnym domem.
Marek Edelman (1919-2009) – w czasie II wojny światowej należał do Powszechnego Żydowskiego Związku Robotniczego, walczył w powstaniu w getcie warszawskim, był zastępcom komendanta ŻOB, ostatnim dowódcom sił powstańczych. Od połowy lat 70. działacz opozycji demokratycznej i „Solidarności”.

Magda Grodzka-Gużkowska (1924-2014) – w czasie II wojny światowej zaangażowana w działalność Żegoty, wraz z Ireną Sendlerową pomagała ukrywającym się Żydom i organizowała ratowanie żydowskich dzieci. Była łączniczką, kolporterką prasy podziemnej, brała udział w Powstaniu Warszawskim, przeszła przez 6 obozów jenieckich. Po wojnie wspierała Polską Akcję Humanitarną m. in. organizując konwoje do oblężonego Sarajewa.

Jan Karski (1914-2000) – działacz podziemia, kurier i emisariusz władz Polskiego Państwa Podziemnego. Jesienią 1942 r. przekazał władzom brytyjskim informacje o ludobójstwie Żydów, w 1943 r. pojechał z tymi informacjami do USA.

Tadeusz Mazowiecki (1927-2013) – od 50. lat związany ze środowiskiem katolickim w PRL. W 1992 r. został specjalnym wysłannikiem ONZ w Bośni i Hercegowinie. W 1995 r. po ludobójstwie w Srebrenicy w proteście przeciw bezczynności mocarstw w obliczu zbrodni zrezygnował z tej funkcji.

Anna Politkowska (1958-2006) – niezależna rosyjska dziennikarka, krytycznie wypowiadająca się o łamaniu praw człowieka w Rosji i w czasie wojny w Czeczenii oraz o Władimirze Putinie i Ramzanie Kadyrowie. Wielokrotnie grożono jej śmiercią i próbowano otruć. 7 października została zastrzelona w Moskwie w windzie domu, w którym mieszkała.

Europejski Dzień Sprawiedliwych został ustanowiony 10 maja 2012 r. przez Parlament Europejski. Dom Spotkań z Historią był jednym z sygnatariuszy apelu wystosowanego w 2012 roku przez działający we Włoszech Komitet Światowego Ogrodu Sprawiedliwych (GARIWO) skierowanego do Unii Europejskiej o ustanowienie Europejskiego Dnia Sprawiedliwych wszystkich reżimów totalitarnych. 6 marca 2013 roku powołano w Domu Spotkań z Historią w Warszawie Komitet Honorowy Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych, na czele którego stanął premier Tadeusz Mazowiecki. 17 lutego 2014 roku, podczas drugiego posiedzenia, komitet zmienił nazwę na Komitet Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie, a na jego nowego przewodniczącego wybrano Prezesa Ośrodka KARTA – Zbigniewa Gluzę. Na tym samym posiedzeniu przyjęto propozycję lokalizacji Ogrodu Sprawiedliwych na terenie dzielnicy Wola oraz w drodze głosowania wybrano sześciu Sprawiedliwych, którzy zostaną uhonorowani w czerwcu br. Charakter warszawskiego Ogrodu będzie nawiązywał do istniejącego już w Mediolanie Światowego Ogrodu Sprawiedliwych, w którym honorowani są również polscy Sprawiedliwi. Dziś o godz. 18:00 w Muzeum Historii Żydów Polskich odbędzie się wernisaż wystawy „Z narażeniem życia”. Polacy ratujący Żydów podczas Zagłady. O godz. 19:00 w audytorium Muzeum Historii Żydów Polskich odbędzie się koncert Gaby Kulki.