Warszawa: prezentacja książki o represjach bezpieki wobec biskupów

Zachowanie nieugiętej postawy zawdzięczam temu, że spotykałem odpowiedzialnych ludzi – powiedział kard. Henryk Gulbinowicz, jeden z bohaterów książki „Niezłomni. Nigdy przeciw Bogu – komunistyczna bezpieka wobec biskupów polskich”.

Zachowanie nieugiętej postawy zawdzięczam temu, że przez lata służby Kościołowi spotykałem odpowiedzialnych ludzi – powiedział kard. Henryk Gulbinowicz, jeden z bohaterów książki „Niezłomni. Nigdy przeciw Bogu – komunistyczna bezpieka wobec biskupów polskich”, której prezentacja odbyła się 17 września w siedzibie Konferencji Episkopatu Polski. Publikację wydało Wydawnictwo WAM przy współpracy z IPN.

„Niezłomni. Nigdy przeciw Bogu” to seria wydawnicza poświęcona ludziom, którzy zdecydowanie oparli się władzy komunistycznej. Przez lata inwigilowani i podsłuchiwani, śledzeni i represjonowani, otoczeni agenturą, nie ulegli Służbie Bezpieczeństwa i administracji komunistycznej. Pozostali wierni Bogu i Ojczyźnie. W pierwszym tomie serii przedstawiono cztery postaci: kard. Henryka Gulbinowicza, abp. Ignacego Tokarczuka oraz biskupów Juliusza Bieńka i Jana Pietraszkę.

Książka składa się z czterech części. Każdą z nich poświęcono historii inwigilacji jednego z „niezłomnych”, czyli kapłanów, którzy oparli się komunistycznym represjom i próbom zwerbowania przez służbę bezpieczeństwa.

Autorzy przedstawili chronologicznie dokładny zarys inwigilacji duchownych. Na podstawie zachowanych donosów, raportów SB i notatek z przesłuchań udało im się odtworzyć kolejne próby infiltracji środowiska biskupów przez podstawianych agentów oraz techniki operacyjne UB i SB, z dokładnością do konkretnego dnia i miesiąca.

Autorzy publikacji podkreślają, że dobór postaci nie jest przypadkowy. Zaprezentowano osoby o różnej filozofii życiowej i temperamencie, aby podkreślić zróżnicowane metody oporu antykomunistycznego. Czterej hierarchowie odmiennie realizowali swe biskupie posłannictwo. Wszyscy jednak zostali uznani przez komunistów za wyjątkowo niebezpiecznych. Każdy z nich był przez kilkadziesiąt lat inwigilowany, podsłuchiwany, śledzony. Prowokowano wobec nich administracyjne represje, otaczano agenturą. Nieskuteczne próby złamania ducha biskupów przez UB i SB zostały ukazane w bogatym materiale źródłowym.

Publikacja opisuje szczegółowo także skomplikowaną rozpiętość struktur UB i SB do zwalczania Kościoła katolickiego, poczynając od Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego pod koniec lat czterdziestych, a skończywszy na Departamencie IV MSW. Poszczególne części obejmują wstęp biograficzny o danym duchownym, materiał źródłowy i aneks z informacjami dotyczącymi przebiegu służby funkcjonariuszy zaangażowanych w działania przeciwko kapłanowi.

Na prezentacji książki obecni byli m.in. Prymas Polski kard. Józef Glemp, metropolita warszawski abp Kazimierz Nycz, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski bp Stanisław Budzik oraz jeden z bohaterów publikacji kard. Henryk Gulbinowicz.

Na prezentację przybyli także m.in. marszałek Sejmu Ludwik Dorn i minister spraw zagranicznych Anna Fotyga.

Kardynał Gulbinowicz powiedział, że zachowaniu nieugiętej postawy wobec służby bezpieczeństwa zawdzięcza temu, że „przez lata służby w Kościele, Bogu i narodowi na swojej drodze życia spotkał wielu bardzo odpowiedzialnych ludzi”. Wymienił wśród nich przede wszystkim swojego ojca, który nauczył przyszłego kapłana skromności i szacunku dla rodzinnych tradycji, oraz abp. wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego. – Gdyby ten starzec uległ pokusie komunistów, wszystko mogłoby się potoczyć zupełnie inaczej – stwierdził kard. Gulbinowicz.

Obecny na prezentacji książki prof. Władysław Bartoszewski, prywatnie przyjaciel kard. Gulbinowicza, powiedział, że „ten kapłan szedł mądrymi drogami w działaniu publicznym”. Wspomniał o zbliżeniu do ówczesnego arcybiskupa wrocławskiego poprzez środowisko tamtejszego Klubu Inteligencji Katolickiej. – Wychowanie wileńskie, nieugiętość i mądrość wilnian połączona z doświadczeniem lat wojny w tym mieście była jednym z elementów jego osobowości – powiedział. – Dla mnie jest to niezwykłe świadectwo drogi życiowej polskiego biskupa, godne naśladowania – dodał prof. Bartoszewski.

Przedstawiając krótko postać bp. Jana Pietraszki, abp Kazimierz Nycz powiedział, że próby inwigilacji hierarchy w krakowskiej kurii były wpisane w plan agenturalnego zbliżenia się SB do kard. Karola Wojtyły. – Zależało im na tym, by mieć rozpracowanego człowieka, przez którego mogliby manipulować instytucją, w której był inny wielki przez nich obserwowany – dodał abp Nycz.

Zdaniem abp. Nycza, bp Pietraszko był „bardzo cichym i skromnym człowiekiem”. – SB miało do niego podwójne dojście – powiedział. – Pierwsze było trudniejsze z racji funkcji biskupa pomocniczego, trochę się tego bali. Natomiast jako proboszcza potrafili go wzywać do Urzędu ds. Wyznań za niezapłacone podatki – dodał abp Nycz.

Jak dodał, „nie widać z tych rozmów odważnego adwersarza dla bezpieki, ale człowieka bardzo kochającego Kościół”. – Jest tak stanowczy, że nie przychodzi im w ogóle na myśl, że coś można z niego wydobyć – stwierdził abp Nycz.

Mariusz Krzysztofiński z IPN, jeden z autorów opracowania o apb. Ignacym Tokarczuku, przypomniał niezwykłą aktywność hierarchy w czasie obchodów milenijnych w 1966 r. Jako ówczesny biskup przemyski, abp Tokarczuk wsławił się wygłoszeniem 61 kazań uznanych za wrogie wobec władzy komunistycznej. Jego nieugiętość polegała także m.in. na budowaniu świątyń bez zezwolenia władz, które z jego polecenia w latach 1966-1990 powstało ok. 400. – W ten sposób abp Tokarczuk tworzył nowe więzi społeczne, niezależne od władz komunistycznych – dodał Krzysztofiński.

Postać bp. Juliusza Bieńka przedstawił Adam Dziurok z katowickiego oddziału IPN. – Był to biskup skromny i pracowity, i tak jest pokazany w tych dokumentach. To postać człowieka wiernego Kościołowi – podkreślił Dziurok.

Książka „Niezłomni. Nigdy przeciw Bogu – komunistyczna bezpieka wobec biskupów polskich” pod red. ks. Józefa Mareckiego i Filipa Musiała ukazała się w Wydawnictwie WAM we współpracy z IPN.