Warszawa: w Centralnej Bibliotece Wojskowej o Janie Pawle II – synu oficera WP

„Święty Jan Paweł II – syn oficera Wojska Polskiego” to tytuł konferencji naukowej która odbyła się w Centralnej Bibliotece Wojskowej (CBW) w Warszawie. Dziś przypada 9. rocznica śmierci papieża Polaka, sympozjum nawiązywało też do zbliżającej się kanonizacji papieży Jana XXIII i bł. Jana Pawła II.
Ideą przyświecającą konferencji było przywołanie Jego myśli związanej z etyką żołnierską i patriotyzmem oraz ukazanie roli por. Karola Wojtyły, ojca Jana Pawła II i oficera Wojska Polskiego, w wychowaniu syna do świętości.

Konferencja rozpoczęła się od otwarcia wystawy "Jan Paweł II a Wojsko Polskie" na której zgromadzono fotografie i wydawnictwa zgromadzone w CBW, związane z osobą bł. Jana Pawła II i jego spotkań z polskimi żołnierzami. Ekspozycję otworzyli kard. Kazimierz Nycz, metropolita warszawski, biskup polowy Józef Guzdek oraz wiceministrowie obrony narodowej Maciej Jankowski i Beata Oczkowicz.

Podczas konferencji zostały zaprezentowane referaty przygotowane przez przedstawicieli uczelni wojskowych i kościelnych oraz środowisk naukowych związanych z Siłami Zbrojnymi RP. Patronat honorowy nad konferencją objął Tomasz Siemoniak, Minister Obrony Narodowej.

Serię dziesięciu referatów rozpoczął Maciej Jankowski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej, który przedstawił w wykładzie inauguracyjnym rolę Wojska Polskiego jako instytucji wychowawczej. Zaznaczył w niej potrzebę odpowiedniego przygotowania żołnierzy do wzięcia udziału w misjach pokojowych; za jeden z najważniejszych elementów takiego przygotowania uznał „zaszczepienie żołnierzom kanonu wartości duchowych”. – Wiążą się one z historycznym etosem rycerskim – wyrażającym się w obronie słabszych i pokrzywdzonych oraz w walce o pokój i bezpieczeństwo ludzi dotkniętych nieszczęściami wojny – powiedział. Podkreślił, że w odniesieniu do działań wychowawczych prowadzonych w wojsku wiele elementów z nauczania Jana Pawła II jest uniwersalnych i w tej edukacji przydatnych.

Jerzy Niepsuj z sekretariatu Ministra Obrony Narodowej zaprezentował napisany wspólnie z Janem Tarczyńskim, dyrektorem CBW, referat „Podstawowe kanony wychowawcze pokolenia JP1”, w którym zwrócił uwagę na pewien etos zachowań pokolenia Karola Wojtyły wyrosłego na tradycji XIX-wiecznych powstań narodowych, a następnie fundamentalnego impulsu, jakim było odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów. Właśnie to pokolenie zostało nazwane pokoleniem JP1. Dodał, że w budowaniu właściwej postawy wśród obywateli II Rzeczpospolitej ogromne znaczenie „miał kult armii, traktowanej jako gwarant suwerenności państwa, zaś żołnierski mundur był honorem dla wielu rówieśników przyszłego papieża”.

Dr Andrzej Żak, szef Centralnego Archiwum Wojskowego przedstawił na podstawie źródeł archiwalnych ścieżkę 27-letniej kariery wojskowej Karola Wojtyły – ojca przyszłego papieża. Z kart dawnych dokumentów wojskowych, do których zaliczały się także opinie przełożonych, udało się Andrzejowi Żakowi odtworzyć pewne elementy osobowości Karola Wojtyły – seniora. Z zachowanych dokumentów wynika, że był to żołnierz sumienny, często nagradzany za wzorową służbę, pełnioną zarówno w armii austro-węgierskiej, w której spędził większość swej kariery, jak i w Wojsku Polskim. Wystąpienie to może być przyczynkiem do obszerniejszej biografii Karola Wojtyły–seniora.

Prof. Wiesław Wysocki z UKSW w swoim wystąpieniu odniósł się do śladów dziedzictwa pokolenia II Rzeczpospolitej w życiu i nauczaniu Jana Pawła II. Nawiązując do swej niedawno wydanej książki „Krypta Wawelska i papieski tron” prof. Wysocki ukazał bliski związek kard. Wojtyły z przedstawicielami środowiska piłsudczyków, którym pomagał kultywować tradycję Legionów Marszałka.

Historyk omówił też szereg pielgrzymek papieskich, podczas których znalazły się elementy nawiązujące do czci, jaką darzył Jan Paweł II pokolenie JP1. Przypomniał, że podczas pierwszej pielgrzymki do Polski, Jan Paweł II, łamiąc opór służb, złożył nieoczekiwaną wizytę w krypcie wawelskiej i modlił się przy trumnie Marszałka Piłsudskiego. Zauważył, że setna rocznica czynu legionowego nie jest właściwie obecna w sferze publicznej, tak jak np. data wyborów 4 czerwca 1989 r. W dyskusji zaapelowało o pamięć o historyczną prawdę o czynie legionowym.

Podejście Jana Pawła II do wojska, służby wojskowej i roli sił zbrojnych we współczesnym świecie a także czynniki, jakie je kształtowały omówił prof. Janusz Odziemkowski (UKSW). Jego zdaniem spojrzenie na wojsko było ukształtowane przez dwa czynniki. Pierwszym z nich była nauka Kościoła, negująca wojnę jako metodę rozwiązywania konfliktów, odrzucająca przemoc a drugim tradycja wyniesiona z rodzinnego domu, kształtowana przez środowisko w jakim dorastał, szkołę w której nauki pobierał, literaturę i wychowanie wojskowe, z którym miał okazję zetknąć się w Przysposobieniu Wojskowym i Legii Akademickiej.

Prof. Odziemkowski podkreślił, że łatwo dostrzec w słowach Ojca Świętego wypowiadanych podczas spotkań z wojskiem „zrozumienie i akceptację żołnierskiej ofiary w walce o dobro wspólne”. Przywołał przykłady wystąpień papieskich nawiązujących do terminologii wojskowej (słynne przemówienie do młodzieży na Westerplatte z 1987 r.) czy wprost słów skierowanych do żołnierzy (Zegrze Pomorskie koło Koszalina z 1991 r.).

Wyrazem troski o stan ducha i morale żołnierzy była zdaniem prof. Odziemkowskiego decyzja o przywróceniu Ordynariatu Polowego. W tym kontekście przytoczył fragment listu, jaki Jan Paweł II skierował do Lecha Wałęsy, ówczesnego Prezydenta RP, w którym dał wyraz swojej radości i oczekiwaniom związanym ze spotkaniem z polskim wojskiem oraz temu, że przywrócenie duszpasterstwa wojskowemu żołnierzom jest wyrazem "powrotu normalności". – Jako kapłan odnajdywał w tradycjach wojskowych ojczystego kraju bogactwo postaw, jakie budziły szacunek. Postaw płynących nie z żołnierskiej brawury i ducha zdobywcy, ale z wiary, umiłowania Ojczyzny, wolności, z poświęcenia, przywiązania do bogatej spuścizny narodu – powiedział. Przywołał postać Św. Brata Alberta, jako postaci, która wywarła duży wpływ na osobowość Jana Pawła II.

Wizja duszpasterska wojskowego Jana Pawła II była tematem wystąpienia ks. dr. Jana Dohnalika, kanclerza Kurii Polowej. W swoim referacie podkreślił, że u źródeł przywrócenia ordynariatu wojskowego w Polsce, było nie tylko wyniesione z domu rodzinnego wychowanie i patriotyzm, konieczność nawiązania do tradycji historycznej II Rzeczpospolitej, ale również doświadczenie duszpasterskie zdobyte podczas posługi Piotrowej i współpracy z ordynariatem armii włoskiej.

Jak powiedział ks. dr Dohnalik, pierwszym wymiarem duszpasterstwa wojskowego jest służba żołnierzowi i jego rodzinie. – W tej myśli przejawia się charakterystyczny dla Karola Wojtyły personalizm, przekonanie o wartości i godności każdej osoby ludzkiej, jednocześnie ze świadomością, że ta osoba spełnia się we wspólnocie w innymi osobami, z której najbliższą stanowi rodzina – podkreślił. Według niego pochodzenie papieża z rodziny wojskowej powodowało, że był świadomy ciężarów, jakie muszą dźwigać rodziny wojskowe i bliscy żołnierza, dlatego pomoc kapelanów wojskowych rodzinom powinna być duszpasterskim priorytetem.

Drugim istotnym elementem programu duszpasterskiego według Jana Pawła II powinno być pogłębienia motywacji i odnawianie gotowości do służby dla dobra Rzeczpospolitej. – Wojskowe duszpasterstwo, sprawowane w sposób systematyczny i zgodny z prawem, przyczyni się nie tylko do odnowionego poczucia normalności, ale ma wielką rolę łączącą naród i Wojsko Polskie. Dlatego w misji, jaką pełnią polskie Siły Zbrojne względem Ojczyzny, Ordynariat Polowy ma swoją wyjątkową rolę, jednoczącą i motywującą do działania na rzecz dobra wspólnego – powiedział.

Trzecim istotnym elementem duszpasterstwa wojskowego powinny być wszelkie działania na rzecz promowania idei pokoju. Ks. Dohnalik podkreślił, że także w tym aspekcie Ojciec Święty widział szczególną rolę duszpasterstwa wojskowego. – Posługa duszpasterska w wojsku ma więc wymiar ministerium pacis inter arma – służby pokojowi pośród ludzi uzbrojonych i gotowych do walki. Kapelani powinni kształtować wizję żołnierza jako człowieka działającego na rzecz pokoju – powiedział.

„Jan Paweł II jako wzór osobowy żołnierza polskiego” – to temat referatu płk dr. Lesława Wełyczki z Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych im. Tadeusza Kościuszki. Jego zdaniem Jan Paweł II posiadał wiele cech osobowych, jakie powinien posiadać polski żołnierz. Jako jedną z najważniejszych uznał nieustępliwość i obronę wartości etycznych. – Wyraźne stanowisko papieża wobec wojny i pokoju powinno być dobrym przykładem dla każdego żołnierza – mówił.

Ciekawym elementem było skonfrontowanie nauczania i postawy życiowej Jana Pawła II z Kodeksem Honorowym Żołnierza Zawodowego, z którego wynika, że Papież „nie tylko posiadał cechy osobowe, jakie posiadać powinien żołnierz zawodowy Wojska Polskiego, ale „przetopił” owe cechy w swoje życie i służbę, i to nie tylko własnemu narodowi, ale także współczesnemu światu”.

Komunikat z badań naukowych nad postrzeganiem religii przez współczesnego żołnierza przedstawiła prof. Aleksandra Skrabacz, szef Wojskowego Centrum Edukacji Obywatelskiej. Według przytoczonych przez nią badań 80% żołnierzy pragnie żyć zgodnie z zasadami religijnymi, z czego dla 50% był to czynnik bardzo ważny. Wybór Karola Wojtyły na papieża w badaniu przeprowadzonym w 2009 roku żołnierze uznali za drugie najważniejsze wydarzenie w XX wieku, tuż za odzyskaniem przez Polskę niepodległości.

Zauważyła, że ogromną rolę w kształtowaniu postaw i religijności żołnierzy mają wojskowi duszpasterze. – Należy dołożyć starań, aby kapelani, służący w jednostkach wojskowych, byli coraz lepiej przygotowywani do codziennej posługi kapłańskiej, również w zakresie problemów wynikających z ciężaru służby wojskowej, na którą mają wpływ różne uwarunkowania zarówno materialne, jak i niematerialne – powiedziała.

Podkreśliła, że od 2013 r. Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej współpracuje z Ordynariatem Polowym i prowadzi kursy dla kapelanów, przygotowując ich między innymi w zakresie psychoprofilaktyki i społecznych problemów służby.

Analizę recepcji nauczania Jana Pawła II w Ordynariacie Polowym przeprowadził ks. płk SG dr Zbigniew Kępa, notariusz Kurii Polowej. Opierając się na homiliach ordynariuszy wojskowych, tekstach zamieszczanych w wydawanym przez ordynariat dwutygodniku „Nasza Służba”, wydawnictwach duszpasterstwa wojskowego oraz depeszach zamieszczanych na stronie internetowej ordynariatu zauważył, że nauczanie Jana Pawła II jest stale obecne w świadomości kapelanów i ich działalności duszpasterskiej. Jak podkreślił publikacje książkowe, muzyczne i multimedialne „pomagały nawiązać emocjonalną więź z Janem Pawłem II”. – Ordynariat Polowy okazał się żyzną glebą, na którą padały ziarna papieskiego nauczania Jana Pawła II. Plon tego zasiewu już teraz zbiera duszpasterstwo wojskowe – powiedział.

Referat „Człowiek w czasach pokoju i wojny. Wybrane zagadnienia z antropologii Jana Pawła II” autorstwa ks. dr hab. Cezarego Smuniewskiego z Akademii Obrony Narodowej był referatem zamykającym konferencję. Jak się wyraził antropologia Jana Pawła II to „antropologia bezpieczeństwa”. – Jej podstawy zostały stworzone na długo, zanim został on papieżem. Rodziła się ona w pracy duszpasterskiej jako odpowiedź na sytuacje życiowe konkretnych ludzi. Dzięki temu ma ona charakter dynamiczny: mówi o człowieku, widząc go w odniesieniu do źródła i przeznaczenia, a zarazem mówi w sposób egzystencjalny. Takie ujęcie odpowiada wyzwaniom współczesnej myśli, ukierunkowanej na to, co jest doświadczalne – powiedział.

Na zakończenie bp Józef Guzdek podziękował prelegentom i uczestnikom konferencji za wspólne przeżywanie kolejnej rocznicy odejścia Jana Pawła II i również wspólne przygotowywanie się do jego kanonizacji.

Zwrócił uwagę na problem zbyt płytkiego odbierania postaci i nauczania Ojca świętego, które często zatrzymuje się na etapie "kremówkowym", ckliwych, ale płytkich wspomnień. Zachęcał młodzież uczelni wojskowych do zgłębiania treści papieskich dokumentów i homilii. – Nie zatrzymujcie się na tym co jest tylko zewnętrzne, ale przyjrzyjcie się temu jakim człowiekiem był. Myślę, że trzeba wybierać sobie za towarzyszy życia ludzi szlachetnych, ludzi, którzy mają coś do dania. Jan Paweł II jest wspaniałym przewodnikiem – podkreślił.

W ramach konferencji ukazała się książka "Święty Jan Paweł II – syn oficera Wojska Polskiego", zawierająca wystąpienia wszystkich prelegentów. Rozszerzono ją o wspomnienia spotkań Jana Pawła II z żołnierzami i osobami związanymi z wojskiem. Specjalnie na potrzeby tego wydawnictwa kard. Stanisław Dziwisz udzielił wywiadu redaktorowi „Naszej Służby” Krzysztofowi Stępkowskiemu, w którym wspomina Jana Pawła II i jego związki z wojskiem.