Wartości chrześcijańskie we współczesnej Europie

„Kultura, której potrzebujemy: wartości chrześcijańskie we współczesnej Europie” – jest tematem VI Forum Teologów Europy Wschodniej i Środkowej, które obraduje od 14 listopada w Moskwie.

Jego organizatorami byli: archidiecezja Matki Bożej w Moskwie i zakon franciszkanów konwentualnych w Rosji przy współpracy z Fundacją „Sztuka Dobra” oraz Moskiewski Chrześcijański Ośrodek Biblioteki Literatury Religijnej. O obradach forum, które potrwa do 18 listopada mówi w rozmowie z KAI jego główny inspirator, wybitny teolog o. prof. Celestyn Napiórkowski OFMConv.

Publikujemy tekst rozmowy.

KAI: Ojcze Profesorze skąd wzięła się idea Forum?

O. Celestyn Napiórkowski: Należało oczywiście wskazać na „głównych odpowiedzialnych” tego wydarzenia. Spośród wielu pomniejszych trzeba nazwać po imieniu pierwszoplanowych i najważniejszych. Najpierw – Pan dziejów, który rządzi światem. To nie my, to On niespodziewanie odmienił nam świat, zwłaszcza świat Europy Środkowej i Wschodniej, dla której „Zabłysło słońce wolności”. Na naszych uczelniach w Polsce, zwłaszcza w Lublinie, pojawiło się sporo studentów z Ukrainy, Białorusi, Rosji, Gruzji, Słowacji, Czech, Litwy… Zaprzyjaźniliśmy się. Postanowiliśmy przedłużyć naszą przyjaźń i współpracę po studiach.

Drugim odpowiedzialnym za nasze moskiewskie spotkanie jest pierwszy słowiański biskup Rzymu, Jan Paweł II. Nawiązywał on często do martyrologii wyznawców Chrystusa w krajach postkomunistycznych. Wielokrotnie przypominał o obowiązku pamięci o naszych świadkach wiary, o męczennikach za wiarę, o wierność sumieniu. W tym sensie powtarzał, aby ocalić historyczną pamięć tych świadków wiary i sumienia.

Za nimi stoi grupa teologów przyjaciół. Nasze myślenie jest proste. Zmienił się nasz świat. Kultura doświadcza wielkich turbulencji, zawirowań i wstrząsów. Chrystusa i Ewangelię skazuje się na wygnanie. W porównaniu z czasami komunizmu zmieniły się metody, ale kierunek pozostaje ten sam.

KAI: Jak reagują teologowie na te wyzwania współczesności?

– Jan Paweł II wezwał do nowej ewangelizacji. My, teologowie tego regionu Europy, powiedzieliśmy sobie: „Musimy współpracować!” Chcemy przekraczać granice państw, a także Kościołów. Pragniemy zdecydowanie, wbrew trudnościom, tkać sieć kontaktów, więzów, spotkań, sesji, sympozjów, konferencji, forów, wspólnych publikacji, aby lepiej się poznawać, lepiej drugich rozumieć, siebie czynić bardziej zrozumiałymi, i co bardzo istotne, wspólnie zajmować stanowisko w sprawach ważnych dla człowieka i chrześcijanina. Musimy dawać wspólnie świadectwo chrześcijańskie i wspólnie budować prawdziwą wspólnotę uczniów Chrystusa. Znaleźliśmy dla naszej misji zrozumienie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II i pracujemy pod jego patronatem.

KAI: To już szóste Forum Teologii Europy Środkowo-Wschodniej. Jaka była tematyka poprzednich spotkań?

– W ciągu ostatnich dziesięciu lat zorganizowaliśmy pięć międzynarodowych konferencji. Dwa pierwsze odbyły się w Lublinie i dały przegląd sytuacji teologii na Węgrzech, w Bułgarii, Słowacji, Polsce, na Białorusi i Ukrainie. Dwa następne odbyły się w Odessie i Jałcie, a później w Łucku i zajmowały się głównie sytuacją na Ukrainie. Zajmowaliśmy się ocalaniem historycznej pamięci o świadkach wiary i ich martyrologii. Nie ograniczaliśmy się tylko do Kościoła rzymskokatolickiego. Pytaliśmy się także o świadków wiary braci prawosławnych i ewangelików, a również braci Żydów. W nich i przez nich Pan dziejów budował ekumenizm w męczeństwie, ekumenizm w krwi, przed którym z najgłębszym szacunkiem trzeba chylić czoła. V Forum obradowało w Petersburgu na temat: „Jezus Chrystus w Rosji wczoraj i dziś”. Do pracy włączyli się bracia prawosławni i Akademia Humanistyczna.

KAI: Dlaczego za temat VI Forum wybrano „kulturę”?

– Program obecnego Forum odróżnia się dość wyraźnie od poprzednich spotkań, w których dominowała tematyka martyrologii. Wtedy spoglądaliśmy w sowieckie „wczoraj”, a obecnie analizujemy rosyjskie, oczywiście, nie tylko rosyjskie, „dzisiaj i jutro”. W tym roku podjęliśmy temat „Kultura, której potrzebujemy: wartości chrześcijańskie we współczesnej Europie”. Obecnie funkcjonuje około dwieście różnych definicji kultury. Sam ich przegląd i systematyzacja wypełniłaby niejedno sympozjum. Przyznajmy priorytet określeniu kultury podanej przez Sobór Watykański II w konstytucji apostolskiej „Gaudium et spes” (53): „Mianem ‘kultury’ w sensie ogólnym oznacza się wszystko, czym człowiek doskonali i rozwija wielorakie uzdolnienia swego ducha i ciała; stara się drogą poznania i pracy poddać sam świat pod swoją władzę; czyni bardziej ludzkim życie społeczne, tak w rodzinie, jak i w całej społeczności państwowej poprzez postęp obyczajów i instytucji, wreszcie w dziełach swoich w ciągu wieków wyraża, przekazuje i zachowuje wielkie doświadczenia duchowe i dążenia na to, aby służyły one postępowi wielu, a nawet całej ludzkości”. Z definicji tej wynika więc, że między kulturą a narodem istnieje ścisła więź. Jeśli pytasz, jaki jest ten oto konkretny naród? To w odpowiedzi musisz poznać jego kulturę.

KAI: Jak wygląda relacja kultury i religii, zwłaszcza w kontekście wydarzeń w ostatnich latach?

– Niszczyć w narodzie religię to niszczyć jego kulturę. Tak niestety dzieje się i dzisiaj. Przypomnijmy, że obydwie antyreligijne ideologie XX w., brunatna i czerwona, w imię tzw. „wyższej kultury”, „wyzwalały” człowieka i narody z wiary w Boga, w imię szczęścia człowieka. Uderzając w Boga, uderzyły w człowieka.

KAI: Czy jest jakaś różnica między pojęciem „kultury” i „cywilizacji”?

– Niekiedy zamiennie używa się terminu „kultura” z terminem „cywilizacja”. Oba terminy są trudne do ścisłego zdefiniowania. Współcześnie na ogół przez kulturę rozumie się specyficzne duchowe działania człowieka (cele, symbole, wartości obecne w filozofii, religii, sztuce, dziełach na rzecz człowieka). „Cywilizacją” zaś określa całokształt zaspakajania materialnych potrzeb ludzkości i tu dominuje nauka i technika. Często kulturę postrzega się jako część cywilizacji. Osobiście solidaryzuję się z tymi, którzy kulturę rozumieją jako to, co człowiek jako człowiek dodaje do natury.

KAI: Jakie cele stawia sobie obecne Forum?

– Koncentrujemy się na sprawach najważniejszych, relacjach takich jak: kultura a prawda, kultura a wolność, kultura a godność człowieka, kultura a szacunek dla życia, kultura a Ewangelia, kultura a jedność chrześcijan, kultura a pojednanie, kultura a pokój, kultura a solidarność w trosce o człowieka. Rozmawiamy o kulturze tworzonej na gruzach sowieckiej Rosji. O kulturze mówimy na ruinach kultury budowanej bez Boga i przeciw Bogu, bez Ewangelii i przeciw Ewangelii, jednak w imię szczęścia człowieka. Mądrzejsi o historię tym mocniej, tym bardziej zdecydowanie wskazujemy na antropologiczne fundamenty kultury. Za hasło naszego spotkania niech posłużą słowa wypowiedziane niedawno przez metropolitę archidiecezji Matki Bożej w Moskwie abp Paolo Pezzi: „Rosja potrzebuje Boga. Bez wiary bardzo trudno zbudować społeczeństwo, dla którego najważniejsze będzie wspólne dobro wszystkich obywateli”.

Rozmawiał: Wojciech Raiter

Forum pod egidą Wydziału Teologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II już po raz drugi odbywa się w Rosji. Głównym inspiratorem i kierownikiem projektu jest profesor teologii, mariolog o. Celestyn Napiórkowski OFMConv z KUL. W Rosji po raz pierwszy Forum odbyło się w 2010 r. w Sankt-Petersburgu.

Uroczystego otwarcia Forum 14 listopada dokonał ordynariusz archidiecezji Matki Bożej w Moskwie abp Paolo Pezzi przewodnicząc Mszy św. w katedrze pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. On też zainaugurował obrady w sali kurii archidiecezjalnej. Głównymi organizatorami spotkania są: archidiecezja Matki Bożej, Zakon Franciszkanów Konwentualnych w Rosji, Fundacja „Sztuka Dobra” oraz Moskiewski Chrześcijański Ośrodek Biblioteki Literatury Religijnej. Obrady Forum odbywają się w pomieszczeniach miejscowej kurii metropolitarnej oraz w moskiewskich ośrodkach chrześcijańskich: Instytucie Filozofii i Teologii im. św. Tomasza z Akwinu, Prawosławnym Uniwersytecie im. o. Aleksandra Mienia, Ośrodku Kultury „Pokrowskije Worota”.