Watykańska instrukcja: jakie reformy czekają parafie?

W Kościele jest miejsce dla wszystkich i wszyscy mogą znaleźć miejsce dla siebie, aby jak najlepiej pełnić swe powołanie – oto podstawowy cel Instrukcji „Nawrócenie duszpasterskie wspólnoty parafialnej w służbie ewangelizacyjnej misji Kościoła”, ogłoszonej 20 lipca przez Kongregację ds. Duchowieństwa. Nie zawiera ona żadnych nowości prawnych, ale proponuje sposoby lepszego wykorzystania istniejącego ustawodawstwa w tym zakresie tak, aby zwiększyć współodpowiedzialność ochrzczonych oraz wspierać duszpasterstwo bliskości i współpracy między parafiami.

Treść instrukcji w języku polskim publikujemy TUTAJ.

Z dokumentu wypływa przede wszystkim pilna potrzeba odnowy misyjnej, duszpasterskiego nawrócenia parafii, aby odkryła ona na nowo ten dynamizm i te zdolności twórcze, które pozwalają jej być zawsze „na wyjściu” z udziałem wszystkich wierzących.

Instrukcję, złożoną z 11 rozdziałów, można podzielić na dwie części: pierwsza – rozdziały 1-6 – to szerokie rozważania nt. nawrócenia duszpasterskiego, poczucia misyjnego i wartości parafii w dzisiejszych okolicznościach, podczas gdy druga część – rozdziały 7-11 – omawia różne zadania wspólnot parafialnych, ich role i sposoby stosowania w nich norm, które ich dotyczący.

Dokument zwraca uwagę, że parafia jest „domem wśród domów”, będąc stałym znakiem Zmartwychwstałego pośród Jego ludu i jej poczucie misyjności ma podstawowe znaczenie dla ewangelizacji. Globalizacja i świat cyfrowy zmieniły szczególną więź parafii z obszarem, który jest dziś przestrzenią nie tyle geograficzną, ile raczej egzystencjalną. Ale właśnie w tym kontekście ukazuje się „plastyczność” parafii, to znaczy jej zdolność odpowiadania na wymogi czasu oraz przystosowywania swej służby do potrzeb wiernych i historii.

Instrukcja podkreśla ważność misyjnej odnowy struktur parafialnych, które – dalekie od bycia punktem odniesienia dla samych siebie i od skostnienia – będą musiały skupiać się na dynamizmie duchowym i na nawróceniu duszpasterskim, opartym na głoszeniu Słowa Bożego, życiu sakramentalnym i świadectwie miłości.

Ponadto „kultura spotkania” winna się stać niezbędnym kontekstem do propagowania dialogu, solidarności i otwarcia na wszystkich, bo w ten sposób wspólnoty parafialne będą mogły rozwijać prawdziwą i właściwą „sztukę bliskości”.

Instrukcja zaleca zwłaszcza dawanie świadectwa wiary w miłości oraz podkreśla ważność uwagi, poświęcanej ubogim, których parafia ewangelizuje, ale też którym sama winna dać się ewangelizować. Każdy ochrzczony ma być aktywnym podmiotem ewangelizacji, dlatego istotne znaczenie mają wymiana sposobów myślenia i odnowa wewnętrzna, aby dokonywała się misyjna reforma duszpasterstwa. Oczywiście te procesy odnowy winny następować w sposób elastyczny i stopniowy, gdyż każdy z nich wpisuje się w konkretne życie poszczególnych wspólnot, bez narzucania ich i bez „klerykalizacji” posługi duszpasterskiej.

Innym ważnym zagadnieniem jest opieka duszpasterska w parafii w formie zarówno zwyczajnej, jak i nadzwyczajnej. Przede wszystkim podkreśla się rolę proboszcza jako „właściwego duszpasterza’ wspólnoty. Ma on służyć parafii, a nie odwrotnie i w pełni troszczyć się o dusze swych wiernych.

Po osiągnięciu 75. roku życia proboszcz ma „moralny obowiązek” złożenia dymisji, pełniąc jednak swój urząd do czasu przyjęcia jej przez biskupa na piśmie. A przyjęcie dymisji zawsze ma nastąpić ze względu na „słuszną i proporcjonalną przyczynę”, aby uniknąć „funkcjonalistycznego” pojmowania posługi kapłańskiej.

Dokumentu zajmuje się też diakonami, którzy jako współpracownicy biskupów i kapłanów w tej samej misji ewangelizacyjnej są wyświęceni i uczestniczą, choć w odmienny sposób, w sakramencie święceń, zwłaszcza w dziedzinie ewangelizacji i miłości. Chodzi tu o zarządzanie dobrami, głoszenie Ewangelii i usługiwanie przy stole eucharystycznym. Nie są oni jednak ani „pół-księżmi, ani pół-świeckimi” – podkreśla Instrukcja.

Innym ważnym tematem jest miejsce i rola osób konsekrowanych i świeckich we wspólnotach parafialnych. Ci pierwsi mają nie tyle „czynić”, ile raczej „być świadkami radykalnego naśladowania Chrystusa”, podczas gdy zadaniem świeckich jest udział w ewangelizacyjnych działaniach Kościoła. Wymaga się więc od nich „wielkodusznego zaangażowania” na rzecz świadectwa życia zgodnie z Ewangelią i w służbie społeczności parafialnej. Ponadto mogą oni być lektorami i akolitami (a więc służyć przy ołtarzu) w stałej formie, w stosownym obrzędzie, pozostając w pełnej łączności z Kościołem powszechnym, mając właściwą formację oraz prowadząc przykładne życie osobiste.

Poza tym w wyjątkowych przypadkach będą oni mogli otrzymywać inne obowiązki od biskupa „zgodnie z jego roztropną oceną”. Chodzi o sprawowanie Liturgii Słowa i obrzędu pogrzebu, udzielanie chrztu, uczestniczenie przy zawieraniu związku małżeńskiego, po wcześniejszym otrzymaniu zezwolenia od Stolicy Apostolskiej, oraz o głoszenie kazań w kościele lub w oratorium w razie potrzeby, ale nie w czasie Mszy św.

Instrukcja zajmuje się również różnymi organizmami parafialnymi, ponoszącymi współodpowiedzialność w Kościele, takimi jak Rada Spraw Gospodarczych czy o charakterze doradczym, pod przewodnictwem proboszcza i złożonymi z co najmniej trzech osób. Kongregacja zwraca uwagę, że jest to konieczne, ponieważ zarządzanie dobrami parafii jest „ważnym środowiskiem ewangelizacji i świadectwa ewangelicznego przed Kościołem i społeczeństwem obywatelskim”. Dobra należą do parafii a nie do proboszcza, a zatem Rada Spraw Gospodarczych ma przyczyniać się do wzrostu „kultury współodpowiedzialności, przejrzystości w zarządzaniu i wspomagania potrzeb Kościoła”.

Charakter doradczy ma także Duszpasterska Rada Parafialna, której utworzenie Instrukcja „żywo zaleca”. Nie powinna ona być zwykłym organizmem biurokratycznym, ale winna rodzić duchowość wspólnoty, podkreślając centralne miejsce ludu Bożego jako aktywnego podmiotu ewangelizacji.

Ostatni rozdział dokumentu dotyczy ofiar za sprawowanie i udzielanie sakramentów. Mają one być „wolnym aktem” ze strony ofiarodawcy i nie mogą być traktowane jako stała opłata lub podatek. Życia sakramentalnego nie wolno „merkantylizować” a odprawienie Mszy, podobnie jak inne czynności kapłańskie nie mogą być przedmiotem cenników, zawierania kontraktów lub komercji.

Co więcej zachęca się prezbiterów do dawania odważnego przykładu korzystania z pieniędzy dzięki skromnemu stylowi życia i przejrzystemu zarządzaniu dobrami parafialnymi. W ten sposób będzie można uwrażliwiać wiernych, aby chętnie odpowiadali na potrzeby parafii, która jest także „ich domem”.

Obecna Instrukcja Kongregacji ds. Duchowieństwa jest kolejnym dokumentem tego rodzaju po podobnej Instrukcji Międzydykasterialnej w 1997, zatytułowanej „Ecclesia de mysterio: o niektórych zagadnieniach współpracy wiernych świeckich z posługą kapłanów” i Instrukcji tejże Kongregacji z 2002 nt. „Prezbiter – pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej”.

Treść instrukcji w języku polskim publikujemy TUTAJ.