Wiączemin Polski: wystawa o menonitach na Mazowszu w XVIII-XX wieku

W Skansenie Osadnictwa Nadwiślańskiego w Wiączeminie Polskim – oddziale Muzeum Mazowieckiego w Płocku obejrzeć można wystawę poświęconą menonitom – osadnikom protestanckim, którzy przez wiele wieków żyli na Mazowszu. Razem z katolikami i Żydami tworzyli lokalną społeczność, żyjącą w zgodzie i współpracy.

W Skansenie Osadnictwa Nadwiślańskiego w Wiączeminie koło Płocka znajduje się wystawa poświęcona polskim menonitom (anabaptystom). Wystawa dokumentuje życie ostatnich osadników z terenów obecnej Holandii i Niemiec, którzy na przestrzeni wieków trafili do Polski, przede wszystkim na Żuławy, ale też na tereny nad Wisłą na Mazowszu, od XVII do XIX wieku.

Żyjąca na terenach nad Wisłą ludność protestancka przez wiele wieków razem z katolikami i Żydami tworzyła jedną, żyjącą w sąsiedzkiej zgodzie społeczność. Większość opuściła Polskę w trakcie II wojny światowej i tuż po jej zakończeniu.

Na wystawie w Wiączeminie Polskim znajdują się zdjęcia wykonane przez Wojciecha Marchlewskiego od 1979 roku. Większość zdjęć pochodzi z okresu, kiedy wieś zamieszkała przez menonitów jeszcze istniała.

W otwarciu wystawy uczestniczyła między innymi Frieda Classen, która urodziła się i wychowała w Nowym Wymyślu nad Wisłą. Z Polski wyjechała w 1948 roku, osiedliła się w Kanadzie, ale chętnie wspominała dzieciństwo we wsi nad Wisłą.

– Lubiłam chodzić do kościoła, ponieważ tam wszyscy się zbieraliśmy, śpiewaliśmy piękne piosenki, które wciąż pamiętam. Mimo, że jestem starą kobietą, one dalej żyją w moim sercu – powiedziała menonitka z Kanady.

Wystawa „Menonici na Mazowszu w XVIII-XX wieku” jest rozwinięciem już istniejącej wystawy o osadnictwie olenderskim na Mazowszu.

***
Skansen Osadnictwa Nadwiślańskiego w Wiączeminie Polskim – oddział Muzeum Mazowieckiego w Płocku – powstał w 2018 roku. Znajduje się w nim obecnie największy w Polsce zbiór pamiątek po Olendrach – osadnikach z Fryzji, Flandrii i Niemiec, którzy na przełomie XVI i XVII wieku osiedlali się m.in. na terenach nadwiślańskich. Wśród zabytków znajduje się dawny kościół ewangelicko-augsburski.

Olendrzy (olędrzy) byli najczęściej wyznania mennonickiego (anabaptyści). Zakładali wsie w Prusach Królewskich, wzdłuż Wisły i jej dopływów, na Mazowszu, Kujawach i w Wielkopolsce. Posiadali umiejętność melioracji i reprezentowali wysoką kulturę rolną. Byli wówczas najzamożniejszą grupą chłopów. Zachowywali wolność osobistą, własną religię i przekonania. Po I rozbiorze Polski częściowo osiedli na Ukrainie.

W późniejszym okresie (aż do połowy XIX w.) mianem oledrów określano osadników różnej narodowości (głównie Polaków i Niemców, czasem Szkotów, Czechów i Węgrów), którzy korzystali z pewnych przywilejów wynikających z prawa stosowanego przez kolonistów fryzyjskich i niderlandzkich (np. wolności osobistej, wieloletniej bądź wieczystej dzierżawy gruntów, możliwości przekazania gruntów spadkobiercom). Wyróżnikiem osadnictwa olenderskiego są kwestie prawne, a nie etniczne, religijne czy gospodarcze, zaś słowo „olender” nie jest tożsame z „osadnikiem holenderskim”.

Według dotychczasowych badań, w latach 1527-1547 do 1864 r. na obszarze I Rzeczypospolitej (następnie w trzech zaborach) powstało co najmniej 1700 osad olenderskich, z czego w przynajmniej 300 przypadkach osadnikami byli etniczni Holendrzy. Ślady po osadnictwie widoczne są do dziś, zarówno w architekturze wiejskiej, układach przestrzennych wsi, jak i w nazwach miejscowości (Holendry, Olędry, Olendry itp.).