Drukuj Powrót do artykułu

Wielki Tydzień i Wielkanoc w tradycji

07 kwietnia 2004 | 18:49 | ml //mr Ⓒ Ⓟ

Chrześcijaństwo przejęło wiele zwyczajów od pogan. Wielu nadało własne znaczenie. Na przykład pisanki, kolorowo malowane wielkanocne jajka, znane były już przed pięcioma tysiącami lat w Chinach. Przedstawiamy tradycje związane ze świętami wielkanocnymi.

W Wielki Czwartak i Piątek, zamiast dzwonków w kościele używa się *kołatek*. Dzieje się tak dlatego, że jak głosi tradycja wielu krajów – dzwony odlatują do Rzymu, toteż ich dźwięk w czasie wieczornej liturgii zastępuje terkot drewnianych kołatek. Obrzęd mycia nóg, dokonywany w katedrach przez biskupa w czasie liturgii Wielkiego Czwartku, jest wyrazem radosnego powitania.
W Wielką Sobotę od wczesnego rana do wieczora wierni przynoszą do kościoła „*święcone*”, w którym zawsze są jajka, chleb, mięso oraz sól i pieprz. Zwyczaj ten znany jest prawie we wszystkich krajach słowiańskich. Do austriackiej Karyntii np. przywędrował z sąsiedniej Słowenii. Poświęcony pokarm symbolizuje z jednej strony Zmartwychwstałego Chrystusa, z drugiej zaś jest symbolem wiosny jako pory, w której Słońce odzyskuje swoją moc. W niektórych rejonach, np. w Austrii, Niemczech i częściowo Szwajcarii, istnieje zwyczaj zapalania wieczorem „ognia wielkanocnego”.
Wielka Sobota jest też tradycyjnie dniem, w którym wierni odwiedzają *Grób Pański* w świątyniach. W Tyrolu groby takie są niezwykle okazałe, mają wręcz teatralny wystrój. Wszystkie postaci skupione wokół Grobu są rzeźbione z drewna i mają wielkość dorosłego człowieka. Całą inscenizację rozświetlają specjalne „kule wielkanocne” wypełnione kolorową wodą za którymi umieszcza się świece. Wokół Grobu ustawiane są też klatki ze śpiewającymi ptakami, m.in. kanarkami. Przez niektóre miejscowości w Niedzielę Palmową ciągnie korowód prowadzący na ośle drewnianą figurę Jezusa.

*Jajko*
Główne zwyczaje Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego łączą się z jajkiem. Zdobienie jajek i obdarowywanie nimi bliskich znane było „od zamierzchłych czasów”. Już przed pięcioma tysiącami lat Chińczycy dawali kolorowo pomalowane jajka w prezencie u progu wiosny. Jajko było dla nich symbolem płodności, podobnie jak dla Egipcjan i Germanów. Symboliczną rolę odgrywa jajko również w judaizmie. Obok specjalnych precli jajka przypominają o cyklicznym i ciągle trwającym charakterze życia. Dlatego też podawane są na żydowskich stypach jako symbol przerwanego życia, a więc znak żałoby. Jednocześnie jednak symbolizuje nadzieję, której nie wolno nigdy tracić. Owalny kształt wyraża nadzieję na odrodzenie życia.

Obdarowywanie czerwonymi kraszankami w Wielkanoc było znane już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Armenii. Chrześcijańskie jajko wielkanocne symbolizuje nowe życie, które zawsze przebija skorupkę, tak samo jak Jezus zwyciężył śmierć i grób. Jajka koloru czerwonego, znane do dziś w Kościele prawosławnym, swoją barwą przypominają o żywym, zmartwychwstałym Chrystusie i przelanej przez Niego krwi. Np. w Austrii do I wojny światowej wielkanocne jajka malowano tylko na czerwono. Zwyczaj malowania jaj i zdobienia go różnymi technikami, w Kościele tradycji zachodniej sięga przełomu XII i XIII wieku. Za czasów cara Aleksandra III (1881-1894) w kręgach arystokratycznych Rosji pojawiła się moda dawania w prezencie jak z kamieni szlachetnych lub porcelany, bogato zdobionych rubinami, diamentami i innymi kamieniami szlachetnymi. W produkcji tych kosztowności zasłynął nadworny jubiler Peter Karl Fabergé. Na jajkowych cackach umieszczał miniatury np. wiejskiej rezydencji carów, czy też portret Piotra Wielkiego na koniu. Te niezwykle bogate „jaja od Fabergé’a” stały się tak słynne, że zostały wystawione w 1900 roku na Wystawie Światowej w Paryżu. Ostatnio te kunsztowne jajka są znowu bardzo modne. Pierwsze „współczesne” jajo Fabergé’a, tzw. jajko pokoju zostało poświęcone Gorbaczowowi i podarowane mu w 1991 r. Szczególnie sławne było „jajko milenijne” w 2000 r. Ostatni dotychczas wykonany projekt to „jajko faz Księżyca”.
Na Białorusi i Litwie najbardziej popularną techniką malowania jaj jest woskowanie i grawerowanie. Woskowanie to najwcześniejsza technika zdobienia pisanek, znana wśród Słowian. Po zanurzeniu ich w roztopionym wosku; a następnie w barwniku, najczęściej czerwonym, graweruje się na nich cienką igłą przepiękne koronkowe wzory. Na Białorusi po Rezurekcji wszyscy jej uczestnicy wychodzą na ulice z okrzykami: „Chrystus zmartwychwstał”, na co napotkani ludzie odpowiadają: „Prawdziwie zmartwychwstał!”. Wielkanoc jest na Wschodzie świętem rodzinnym. W niektórych częściach kraju zachował się zwyczaj, że ojciec rodziny zanurza palmę („wierzbę”) w wodzie święconej i kropi nią całą rodzinę i mieszkanie. Również na Białorusi znany był wielkanocny zwyczaj tzw. wałaczobnictwa, kiedy to wszyscy razem obchodzili wieś, śpiewając pieśni wielkanocne i ludowe. Zgodnie z tamtejsza tradycją, na Wielkanoc Słońce „gra”; jego promienie rozlewają się na wszystkie strony, na kilka „słoneczek”, toteż od pierwszej jutrzenki cała rodzina wychodziła popatrzeć na niebo, aby ujrzeć tę „grę”. Po podzieleniu się święconym jajkiem w czasie uroczystego śniadania wielkanocnego, w wielu rejonach Europy, zwłaszcza Zachodniej, istnieje zwyczaj rozbijania jaj monetami, rozbijania jajka o jajko, a także jajka o czoło.
W Meksyku istnieje zwyczaj rozbijania jaj o głowę. Są to tzw. carcarones – wysuszone skorupki jaj wypełnione konfetti. Po śniadaniu w wielu domach pojawia się „wielkanocny zajączek”, który przynosi prezenty nie tylko dzieciom. Szukanie zajączka staje się obecnie coraz bardziej popularne. W wielu krajach poniedziałek wielkanocny jest normalnymi dniem pracy. We wschodniej tradycji znany jest zwyczaj odwiedzania cmentarzy przez całe rodziny, aby także z przodkami „podzielić się” radością ze Zmartwychwstania Pana. Zabierano ze sobą jajka pomalowane na czerwono jako symbol przodków i zmartwychwstania. Prawosławni Białorusini nazywają ten dzień „Radaunica” i jest on obchodzony we wtorek po oktawie wielkanocnej.

*Ogień wielkanocny*
Ogień jest jednym z największych dóbr potrzebnych człowiekowi do życia. W starożytnym Rzymie świętego ognia strzegły westalki – kapłanki bogini ogniska domowego Westy. Ogień ogrzewa i rozjaśnia środowisko człowieka, umożliwia życie i kulturę. Dlatego też stal się symbolem Słońca, które wszystko rozjaśnia i ogrzewa oraz pobudza do życia. Gdy po długiej zimie słońce pokonywało mróz i śnieg, a ziemia zaczynała mięknąć, na powitanie Słońca rozpalano wiosenny ogień. Zapewniał on także dobre zbiory, zabezpieczał przed chorobami i wszelkim złem, które miał zniszczyć. Świętowanie ognia połączone było z tańcami i zabawą. Znaczenie tego obrzędu uznał Kościół. Już w VIII wieku we Francji ogień zastąpił wiosenne obrzędy pogańskie.
W niektórych rejonach, np. w Austrii, Niemczech i częściowo Szwajcarii, istnieje zwyczaj zapalania wieczorem „ognia wielkanocnego”. Praktyka taka ma także korzenie pogańskie, a jej poprzednikiem był palony przez Germanów „ogień wiosenny”. „Ognie wielkanocne” palą również mieszkańcy Tyrolu, nawet na liczącym 3200 m szczycie Mittagskogel. W Karyntii istnieje zwyczaj przekazywania „ognia wielkanocnego” z domu do domu.

*Świeca wielkanocna*
Symbolika świecy paschalnej ma bardzo długą tradycję. Znana była ona już w 384 r. we włoskiej Piacennie. W VII wieku świec paschalnych używano we wszystkich kościołach rzymskich. Z tego samego okresu pochodzą znalezione w Hiszpanii pierwsze świece zdobione krzyżem oraz greckimi literami alfa i omega. W Jerozolimie istniał od bardzo dawna, pielęgnowany do dziś, zwyczaj przekazywania światła świecy paschalnej wszystkim uczestnikom nabożeństwa.
Świeca wielkanocna – paschał – symbolizuje Zmartwychwstałego Chrystusa i stanowi znak jego obecności. Zapalana jest w Wielką Sobotę na rozpoczęcie liturgii Wigilii Paschalnej przy płonącym ognisku, które poświęca celebrans. Wnosi się ją następnie do ciemnego kościoła, śpiewa „Exsultet” – pieśń pochwalną wychwalającą „magnalia Dei” – wielkie czyny Boże, których ukoronowaniem jest Zmartwychwstanie.

*Zajączek wielkanocny*
W bizantyjskiej tradycji zwierząt ofiarnych zając jest symbolem Chrystusa. Ponieważ nie ma on powiek, śpi z „otwartymi oczami”. Podobnie Pan Jezus – mimo że umarł na krzyżu, dla nas pozostał wiecznie żywy. Pierwsze chrześcijańskie interpretacje znaczenia zająca zawarte są w pismach Ojców Kościoła. Np. w tekście Księgi Przysłów znajduje się pochwała rozumności góralików (gatunek skalnych gryzoni), które w niektórych tłumaczeniach nazwane są zającami. Dla św. Augustyna zające mające swoją kryjówkę w skale są symbolem grzeszników, którzy znajdują ucieczkę w Chrystusie.

*Baranek*
Nawiązując do żydowskiego baranka paschalnego, stał się on symbolem Wielkanocy i Zmartwychwstania. Tradycyjnie przedstawiany jest z czerwoną chorągiewką, symbolizującą sztandar zwycięstwa. Jednym ze zwyczajów wielkanocnych jest wypiekanie baranków z ciasta.

Drogi Czytelniku,
cieszymy się, że odwiedzasz nasz portal. Jesteśmy tu dla Ciebie!
Każdego dnia publikujemy najważniejsze informacje z życia Kościoła w Polsce i na świecie. Jednak bez Twojej pomocy sprostanie temu zadaniu będzie coraz trudniejsze.
Dlatego prosimy Cię o wsparcie portalu eKAI.pl za pośrednictwem serwisu Patronite.
Dzięki Tobie będziemy mogli realizować naszą misję. Więcej informacji znajdziesz tutaj.
Wersja do druku
Nasza strona internetowa używa plików cookies (tzw. ciasteczka) w celach statystycznych, reklamowych oraz funkcjonalnych. Możesz określić warunki przechowywania cookies na Twoim urządzeniu za pomocą ustawień przeglądarki internetowej.
Administratorem danych osobowych użytkowników Serwisu jest Katolicka Agencja Informacyjna sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (KAI). Dane osobowe przetwarzamy m.in. w celu wykonania umowy pomiędzy KAI a użytkownikiem Serwisu, wypełnienia obowiązków prawnych ciążących na Administratorze, a także w celach kontaktowych i marketingowych. Masz prawo dostępu do treści swoich danych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, wniesienia sprzeciwu, a także prawo do przenoszenia danych. Szczegóły w naszej Polityce prywatności.