Wizyta nadziei. Dziś 40. rocznica rozpoczęcia drugiej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski

Druga pielgrzymka Papieża Polaka do Ojczyzny trwała od 16 do 23 czerwca 1983 r. Jan Paweł II przyjechał do rodaków, którym stan wojenny i delegalizacja „Solidarności” odebrały nadzieję. Pielgrzymka ta, przebiegająca pod hasłem: „Pokój, Tobie, Polsko! Ojczyzno moja!”, prowadziła od Warszawy poprzez Niepokalanów, Częstochowę, Poznań, Katowice, Wrocław, Górę św. Anny, Nową Hutę i Kraków.

Według ocen władzy na miejsce spotkań z Ojcem Świętym przyszło blisko 7 mln ludzi, najwięcej na krakowskich Błoniach – niemal 2,5 mln osób, nie licząc tych którzy witali go na trasach przejazdowych. A wciąż jeszcze trwał stan wojenny, który został zlikwidowany dopiero w dwa miesiące później. Wszędzie widać było symbole zakazanej „Solidarności”. W Warszawie i w Mistrzejowicach (Nowa Huta) doszło do wielkich solidarnościowych demonstracji. Polacy po raz pierwszy od wprowadzenia stanu wojennego mogli publicznie wykrzyczeć słowo „Solidarność”, a jednocześnie milicja i ZOMO nie interweniowały ze zwykłą brutalnością.

17 czerwca w Belwederze papież spotkał się z władzami PRL z udziałem Wojciecha Jaruzelskiego. Jan Paweł II stanowczo podkreślił wówczas obecność Polaków wśród narodów Europy i stwierdził: „Chociaż życie w ojczyźnie zostało poddane surowym rygorom stanu wojennego, który został zawieszony na początku bieżącego roku – to przecież nie przestaję ufać, że owa zapowiadana wielokrotnie odnowa społeczna według zasad wypracowanych w takim trudzie w przełomowych dniach sierpnia 1980 r. i zawarta w porozumieniach stopniowo dojdzie do skutku”.

A po raz pierwszy spotykając się z rzeszami wiernych mówił o perspektywie zwycięstwa. Mówił o tym wyraźnie na Stadionie Dziesięciolecia, nawiązując do trzechsetnej rocznicy odsieczy wiedeńskiej z 1683 roku. Jak prawdziwe proroctwo brzmiały przytoczone przezeń słowa króla Jana III Sobieskiego: „Venimus – vidimus – Deus vicit” (Przybyliśmy – ujrzeliśmy – Bóg zwyciężył!).

Wątek zwycięstwa moralnego, a zarazem program jak podążać ku upragnionemu zwycięstwu Jan Paweł II rozwinął w Niepokalanowie, w trakcie Mszy św. pokanonizacyjnej o. Maksymiliana Kolbe. „Miłość jest potężniejsza niż śmierć” – mówił tam. W sytuacji kiedy niedawno jeszcze na ulicach polskich miast stały czołgi, Jan Paweł II wzywał: „Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj” (Rz. 12, 21). Mówił, że jest to program, trudny – ale możliwy.
Jednocześnie – mówiąc o stosunkach z władzą totalitarną – Papież nieustannie nawoływał do odważnego dialogu w prawdzie. „Prawda jest pierwszym warunkiem odnowy społecznej” – mówił do biskupów z Konferencji.

Szczególnie wielkie znaczenie społeczne miało papieskie przemówienie wygłoszone w czasie spotkanie z wiernymi na lotnisku w Katowicach Muchowcu 20 czerwca 1983 r., gdzie zgromadziło się blisko milion wiernych. Papież mówił tam o niezbywalnym prawie ludzi pracy do posiadania własnych związków zawodowych. Liczne transparenty z napisem „Solidarność” nie pozostawiały wątpliwości, jakich związków przybyli na lotnisko Muchowiec oczekują. W Katowicach dary wręczali mu m.in. górnicy z kop. „Wujek”. Reprezentowali załogę, która protestowała przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego i 16 grudnia 1981 r. zmasakrowała ją pluton specjalny milicji. Zginęło wówczas 9 górników, a 23 zostało rannych. To otwarte demonstrowanie sympatii przez papieża dla zdelegalizowanej „Solidarności”, przypominanie o jej dziedzictwie oraz upominanie się o zaprzestanie represji i przestrzeganie praw człowieka, nie tylko drażniło władzę, ale i ją przestraszyło.

Podczas kolejnej stacji pielgrzymki w Krakowie, jako dwa wielkie symbole tego właśnie programu odnowy moralnej Papież ukazał postacie bł. Alberta Chmielowskiego i Rafała Kalinowskiego, których beatyfikował w trakcie mszy na Błoniach. Trudno było nie zauważyć wspólnoty losów wyniesionych na ołtarze Sług Bożych. Żyli w czasach niewoli, ale pomimo skrajnie nieprzyjaznych okoliczności potrafili tworzyć wielkie dzieła i znaleźć własną drogą do świętości. Katechezy papieskiej zachęcały do odnowienia wiary i pokonania własnych słabości. Program świętości na co dzień, dla każdego i w trudnych czasach. Podobny sens miała beatyfikacja Matki Urszuli Ledóchowskiej w Poznaniu.

I wreszcie kulminacyjnym momentem tej pielgrzymki była wizyta na Jasnej Górze, związana z obchodzonym wówczas 600-leciem narodowego sanktuarium. Wyjaśniając słowa apelu: „Jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam!” – wzywał obecnych tam licznie młodych, aby zawsze i w każdej sytuacji byli ludźmi sumienia, zdolnymi przekształcać otaczający świat.

Zwieńczeniem wizyty w Ojczyźnie było prywatne spotkanie Papieża z Lechem Wałęsą w Tatrach w dolinie Chochołowskiej. Rozmowa w schronisku na Polanie Chochołowskiej była obserwowana przez cały świat. Po niej trudno było nadal mówić, że Wałęsa jest jedynie osobą prywatną, jak przekonywała komunistyczna propaganda. Papież zresztą spotkał się także z Barbarą Sadowską, matką zamordowanego brutalnie miesiąc wcześniej na komisariacie milicji w Warszawie Grzegorza Przemyka. Tymi gestami Jan Paweł II przełamywał izolację „Solidarności”, ale swoją obecnością w Polsce także izolację całego kraju oraz ekipy gen. Jaruzelskiego.

Zdaniem znanego historyka Kościoła Andrzeja Grajewskiego, Janowi Pawłowi II udało się podczas pielgrzymki w 1983 r. osiągnąć dwa, pozornie sprzeczne ze sobą cele. Pokrzepił społeczne nadzieje, ale stworzył także pole manewru dla władzy. Strona rządowa oceniając skutki pielgrzymki akcentowała, że zdecydowała ona o przełamaniu międzynarodowej izolacji Polski oraz zaprzestaniu bojkotu gospodarczego. Niewątpliwie pielgrzymka ta miała istotny wpływ na dalszy rozwój wydarzeń. Władza znacznie osłabiła skalę represji politycznych, a społeczeństwo Polsce zyskało nowe siły w swej trudnej drodze ku wolności.