Wywiad-rzeka z nuncjuszem

„Świadectwo i służba. Rozmowy o życiu i Kościele” – to tytuł wywiadu-rzeki, przeprowadzonego przez ks. Rafała Markowskiego z abp. Józefem Kowalczykiem. Prezentacja książki odbyła się 20 listopada w Domu Arcybiskupów Warszawskich.

Prezentacja książki odbyła się 20 listopada w Domu Arcybiskupów Warszawskich. Obecni na prezentacji goście, w tym arcybiskupi Kazimierz Nycz i Sławoj Leszek Głódź, bp Piotr Libera oraz sam abp Kowalczyk opowiadali m.in. o 19-letniej posłudze nuncjusza w Polsce, jego życiu i najważniejszych momentach posługi kapłańskiej, pracy w Stolicy Apostolskiej i opiniach nt. Kościoła w Polsce.

Prezentacja wywiadu-rzeki ks. Rafała Markowskiego z abp. Józefem Kowalczykiem pt. „Świadectwo i służba. Rozmowy o życiu i Kościele” odbyła się w ramach cyklicznych spotkań przedstawicieli środków społecznego przekazu w Archidiecezjalnym Centrum Informacji.

Prawie 250-stronicowy wywiad został podzielony na pięć części: „Drogę”, „Świadectwo”, „Misję”, „Ojczyznę” i „Kościół”, w których abp Kowalczyk opowiada o kolejnych etapach swojego życia oraz prezentuje etapy swej posługi kapłańskiej. Odpowiada na pytania o studia na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim, pracy w Tajnym Archiwum Watykańskim i Kongregacji Dyscypliny Sakramentów,o okolicznościach tworzenia sekcji polskiej Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej oraz nominacji na nuncjusza apostolskiego w Polsce. Wspominając podpisanie Konkordatu, podejmuje szeroko także kwestie relacji między państwem a Kościołem. Przypomina o swej działalności charytatywnej na terenie rodzinnej miejscowości Jadowniki Mokre.

Do publikacji dołączono także kalendarium posługi nuncjusza, zaktualizowane do dnia 28 sierpnia br., w którym abp Kowalczyk obchodził 70. urodziny, odprawiając w rodzinnych Jadownikach Mokrych uroczystą Mszę św. Książkę uzupełniono ponadto o indeks publikacji nuncjusza, indeks osób, o których opowiada oraz zbiór 145 fotografii dokumentujących jego życie i posługę kapłańską.

We „Wstępie” do wywiadu, ks. Rafał Markowski podkreśla, że w rozmowie z abp. Kowalczykiem poruszył „wiele problemów, choć nie wszystkie, które można było omówić”. „Jest to rezultat specyfiki naszych czasów, w których dzieje się tak wiele i tak szybko. Postawiłem memu rozmówcy około siedemdziesięciu pytań i od żadnego się nie uchylił” – dodaje.

Gospodarz spotkania, metropolita warszawski abp Kazimierz Nycz powiedział, że 19-letnia posługa nuncjusza Kowalczyka powinna być postrzegana jako realizacja działań Kościoła powszechnego i Kościoła w Polsce. – Jest to perspektywa tym bogatsza, że na okres tych 19 lat złożyły się ważne i wielkie wydarzenia – dodał abp Nycz. Zaznaczył jednak, że na wiele zaprezentowanych w książce wypowiedzi nuncjusza należy spojrzeć w szerszym kontekście polskiej przeszłości oraz silnej osobowości Jana Pawła II.

Sylwetkę abp. Kowalczyka przedstawił abp. Sławoj Leszek Głódź. Nawiązując do jego pochodzenia z niewielkiej galicyjskiej miejscowości, podkreślił, że obecny Nuncjusz przynależy do bardzo licznego w Polsce kręgu kapłańskiego, który wywodzi się z wiejskiego środowiska. „To promieniowanie swoistego chłopskiego etosu, chłopskiej kultury tamtego regionu, miało przełożenie na cechy charakteru ludzi tam ukształtowanych: realizm w podejściu do zagadnień życia, nie lękająca się trudu i monotonii pracowitość” – mówił.

Jako kolejne ważne miejsce kształtowania osobowości – już jako kandydata do kapłaństwa – wskazał na atmosferę i wysoki poziom seminarium duchownego „Hosianum” w Olsztynie, gdzie przyszły nuncjusz trafił, gdyż zabrakło dla niego miejsca w swoim diecezjalnym seminarium w Tarnowie. Wykładali tam tacy profesorowie jak m.in.: przyszły kardynał Henryk Gulbinowicz, Ignacy Tokarczuk, Julian Wojtkowski czy Jan Obłąk.

O tym, że Józef Kowalczyk był wybijającym się młodym księdzem, świadczyła – zdaniem abp. Głódzia – decyzja podjęta przez jego seminaryjnych przełożonych o oddelegowaniu go na dalsze studia do Rzymu. Niestety jednak w wyjeździe przeszkodziła komunistyczna bezpieka, odmawiając wydania paszportu. Dlatego ks. Kowalczyk rozpoczął w 1963 r. studia na wydziale prawa kanonicznego KUL.

W końcu jednak – podkreślił abp Głódź – przyszły nuncjusz otrzymał paszport w Krakowie, bez podpisywania jakichkolwiek kwitów czy zgody na takie czy inne formy kontaktu.

Dalej abp Głódź przeszedł do kolejnego etapu życia ks. Kowalczyka w Rzymie, który rozpoczęły studia na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim. Zakończyły się one nie tylko doktoratem z prawa, ale i dyplomem archiwisty w Tajnym Archiwum Watykańskim. Ważnym w tym okresie dla ks. Kowalczyka była także możliwość przyglądania się obradom ostatniej sesji Soboru Watykańskiego II.

Dzięki swym wybitnym zdolnościom – co podkreślił arcybiskup – ten młody polski kapłan zaczyna w 1968 r pracę w Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, gdzie zastaje go wybór Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową.

18 października, zaledwie w dwa dni po wyborze Jana Pawła II – jak wspominał abp Głódź – ks. Kowalczyk znienacka zostaje wezwany do Sekretariatu Stanu i zostaje mu powierzone zorganizowanie polskiej sekcji tego urzędu. Na tym stanowisku spędził 11 lat.

Abp Głódź podkreślił, że w tym okresie ks. Kowalczyk uczestniczył w ważnych misjach dyplomatycznych, m. in. w podróżach abp Luigiego Poggi do Polski, gdzie zawiązywane były pierwsze relacje w władzami komunistycznymi.

Kolejnym rozdziałem w życiu ks. Kowalczyka była nominacja na Nuncjusza Apostolskiego w Polsce, którą uzyskał od Jana Pawła II w Pastel Gandolfo 28 sierpnia 1989 r.

Wśród największych zasług niemal 20-letniej już posługi abp. Kowalczyka jako Nuncjusza w Warszawie, abp Głódź wymienił konkordat oraz reformę struktur administracyjnych Kościoła w Polsce. Odnosząc się do tej ostetaniej powiedział, że jest to „dzieło na miarę nowej epoki w dziejach Ojczyzny, do której wróciła wolność, działo o wielkim pastoralnym wymiarze”.

Prezentacji książki dokonał ordynariusz płocki bp Piotr Libera. Przypomniał, że przed przyjęciem święceń biskupich był przez siedem lat pracownikiem Nuncjatury Apostolskiej w Polsce. Zaznaczył, że u boku abp. Kowalczyka jako jego sekretarz zdobywał cenne doświadczenie, które wykorzystywał później już jako biskup. Korzystał z rad nuncjusza także jako sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski, m.in. przy ustalaniu wielu aktów prawnych dotyczących funkcjonowania Kościoła w Polsce.

Biskup Libera porównał publikację nuncjusza do słynnego wywiadu pt. „Raport o stanie wiary”, jaki watykanista Vittorio Messori przeprowadził z kard. Josefem Ratzingerem, wówczas prefektem Kongregacji Nauki Wiary. – Przyszły papież ukazuje wielkość reform soborowych, a jednocześnie mówi jasno, które reformy poszły w złym kierunku i które z nich należy przemyśleć na nowo. Uważam, że w podobnej perpektywie warto czytać wywiad z pierwszym po wojnie nuncjuszem apostolskim w Polsce – stwierdził bp Libera.

Biskup przywołał wspomniane w wywiadzie przez abp Kowalczyka okoliczności poinformowania go w lipcu 1989 r. o nominacji na nuncjusza apostolskiego. Jako herb biskupi wybrał wizerunek pługa, rozbudowany o znak krzyża, gwiazdę i pastorał. – Na pierwszych stroniach nuncjusz mówi z entuzjazmem o swoich wiejskich korzeniach, o prostych i mądrych rodzicach oraz o tym, jak praca, modlitwa i świętowanie niedzieli tworzyło rytm życia jego dzieciństwa i młodości – przypomniał bp Libera.

Pokreślił także, że szczególne piętno na dzieciństwie nuncjusza wywarł okres okupacji oraz lata tzw. realnego socjalizmu przełomu lat 40. i 50. Nuncjusz zaznacza w wywiadze, że w jego rodzinnych stronach rola księdza i parafii była bardzo pomocna w leczeniu powojennych ran i procesie zachowywania tożsamości narodowej. Wylicza z imienia i nazwiska kapłanów, którzy mieli wpływ na jego decyzję o wstąpieniu do seminarium.

Dwie ostatnie części wywiadu – „Ojczyzna” i Kościół” – dotyczą problemów Polski współczesnej. – Nuncjusz wypowiada się tu jako ksiądz, a nie jako polityk – zaznaczył bp Libera. Wymienił przy tym podjęte przez abp. Kowalczyka tematy, m.in. przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, obrady Okrągłego Stołu, wstąpienie Polski do Unii Europejskiej, debata na temat istnienia w Polsce antysemityzmu, działalność Radia Maryja, lustracja w Kościele.

„Zdaniem ks. nuncjusza, jeśli w Kościele pojawia się kryzys, to są za niego w dużej mierze odpowiedzialni księża. Twierdzi, że dzieje się tak, dlatego, że staliśmy się często teoretykami duchowości – przekazujemy pewien towar, a nie ducha wiary. Powtarza kilkakrotnie ostrzeżenie abp. Tokarczuka, że gadulstwem świata nie zbawimy” – powiedział bp Libera, dodając, że według abp. Kowalczyka problemem kapłanów pozostaje brak pogłębionego życia wewnętrznego.

W krótkim przemówieniu abp Józef Kowalczyk zaznaczył, że przeprowadzony z nim wywiad-rzeka nie powstał z jego inicjatywy, ale był pomysłem samego wydawnictwa, oficyny „ADAM”. Stąd – jego zdaniem – publikacja zawiera spontaniczne odpowiedzi na wiele pytań, zamiast rozwinięcia jednej złożonej myśli. – Znajdują się tu także moje osobiste opinie, które nie mają charakteru dogmatycznego. Mam do takich opinii prawo jako człowiek i ksiądz – stwierdził, prosząc, by nie doszukiwać się sensacji w jego wypowiedziach m.in. na tematy polityczne. – Jako ksiądz mam być otwarty na każdego człowieka, nikogo nie mogę odrzucić mimo różnych pragnień ludzi należących do takiej czy innej partii – stwierdził.

„Proszę się nie spodziewać, że kiedykolwiek będę się wypowiadał zgodnie z linią jakiegokolwiek ugrupowania czy partii politycznej. Tak samo zawsze prezentował się Ojciec Święty Jan Paweł II – jako kapłan, a nie polityk” – dodał nuncjusz.

Nuncjusz wspomniał także o swojej działalności dobroczynnej, o której opowiada na końcowych stronach wywiadu. Zwraca uwagę, że wielkim wyzwaniem było dla niego i jego współpracowników oraz ludzi dobrej woli stworzenie w rodzinnych Jadownikach Mokrych Ośrodka Opiekuńczo-Rehabilitacyjnego dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, z którego korzysta 86 osób, a zatrudnienie znalazło dalsze ponad 100 osób. – Mam wielką osobistą satysfakcję, że jako kapłan mogłem zrobić dla nich coś dobrego, mogłem odpowiedzieć moim zaufaniem na ich zaufanie

Arcybiskup Józef Kowalczyk „Świadectwo i służba. Rozmowy o życiu i Kościele”, rozmawia ks. Rafał Markowski. Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „ADAM”, Warszawa 2008.