ZDR3+ apeluje o stworzenie programu mieszkaniowego dla rodzin wielodzietnych

– Najbardziej wykluczone dostępną ofertą mieszkaniową są rodziny wielodzietne, a problemy istotnie się pogłębiają wraz ze wzrostem liczby dzieci – pisze Joanna Krupska, prezes ZDR 3+ w przesłanym KAI oświadczeniu. Wyjaśnia, że „konieczne jest stworzenie specjalnego programu mieszkaniowego ukierunkowanego na specyfikę rodzin wielodzietnych”, gdyż istniejący program 500+ nie rozwiązuje tych problemów. Związek proponuje m.in.: rodzinny bom mieszkaniowy, rodzinne konto mieszkaniowe, rodzinne preferencje kredytowe oraz rozwój rodzinnego budownictwa komunalnego.

Związek Dużych Rodzin Trzy Plus (ZDR3+) – informuje Krupska – od 2014 systematycznie obserwuje i analizuje sytuację na krajowym rynku mieszkaniowym w zakresie dostępnej oferty dla rodzin wielodzietnych. Z ogólnodostępnych informacji oraz badań prowadzonych przez ZDR3+ wynika, że warunki mieszkaniowe rodzin 3+ są dalece niezadowalające, w porównaniu do innych grup rodzin: około 360 tys. rodzin wielodzietnych mieszka w mieszkaniach zbyt małych lub o nieodpowiednim standardzie – zdarza się, że bez dostępu do kanalizacji, zagrzybionych, bez WC, otoczonych hałasem czy zlokalizowanych w otoczeniu nieodpowiednim dla rodzin z dziećmi. Według przeprowadzonego przez GUS (dane za 2017 rok) badania budżetów gospodarstw domowych, wśród grup rodzin, wyodrębnionych ze względu na liczbę wychowywanych dzieci, najbardziej wykluczone dostępną ofertą mieszkaniową są rodziny wielodzietne, a problemy istotnie się pogłębiają wraz ze wzrostem liczby dzieci.

– Przyczyny takiej sytuacji są złożone – wyjaśnia Krupska. Po pierwsze, obserwujemy trudności w dostępie do mieszkań komunalnych – rodziny wielodzietne muszą oczekiwać nawet do 8 lat na taki przydział. Po drugie, w remontowanych zasobach komunalnych mieszkania o dużym metrażu z reguły są dzielone na mniejsze, co znacząco zawęża dostępność mieszkań, które potencjalnie mogłyby być wykorzystane przez rodziny wielodzietne. Po trzecie, w przypadku rządowych programów wspierających tworzenie zasobów mieszkaniowych brak zachęt do budowy mieszkań o większym metrażu. Po czwarte, program zakładający zwiększenie dopłat do czynszów dla rodzin 3+ nie stanowi satysfakcjonującego rozwiązania, gdyż proponowane rozwiązanie nie są wystarczające, a rodziny wielodzietne często nie są w ogóle do tego programu kwalifikowane. W tym kontekście wydaje się, że jedynie na rynku komercyjnym istnieje wystarczająco szeroka oferta, jednak jest ona dla większości rodzin wielodzietnych niedostępna finansowo. Dzieje się tak dlatego, że w dużych rodzinach jest więcej dzieci, które wymagają ponoszenia stałych kosztów, a nie osiągają dochodów. Relatywnie wysokie koszty utrzymania oznaczają, że w wypadku nawet przejściowych problemów z dochodami – wynikającymi np. z utraty zatrudnienia lub niewypłacalności pracodawcy – możliwość obniżenia wydatków jest stosunkowo niewielka. Jeśli dodatkowo uwzględnimy, że w dużych rodzinach często jedna z osób pracuje w domu zajmując się dziećmi, to ryzyko, że rodzina doświadczy problemów finansowych jest już duże. Stąd dużym rodzinom jest znacznie trudniej zapewnić odpowiednie warunki mieszkaniowe, co potwierdzają dane GUS.

Dlatego – konkluduje Krupska – uwzględniając trudne warunki bytowe utrudniające lub wręcz uniemożliwiające rodzinom z dziećmi decyzję o kolejnym dziecku, w ocenie ZDR3+ konieczne jest stworzenie innego programu mieszkaniowego ukierunkowanego na specyfikę rodzin wielodzietnych.

Prezes ZDR 3+ informuje, że wedle prognoz GUS do 2050 roku ludność Polski zmniejszy się o ok. 5 mln. osób. Proces starzenia się populacji będzie postępował. Program 500+ mimo pozytywnego odbioru nie spowodował trwałego wzrostu wskaźnika dzietności. Dlatego ZDR3+ wskazuje na potrzebę, jak najszybszego przeanalizowania przekazanych w załączeniu propozycji mieszkaniowych oraz zorganizowanie eksperckiej debaty dotyczącej proponowanych rozwiązań.

A oto pakiet proponowanych przez ZDR 3+ konkretnych rozwiązań w zakresie poprawy sytuacji mieszkaniowej rodzin:

RODZINNY BON MIESZKANIOWY – premia finansowa dla rodziny związana z urodzeniem kolejnego dziecka. Środki te przeznaczone byłyby do wykorzystania wyłącznie na cele związane z mieszkalnictwem, w szczególności spłatę kredytu hipotecznego, remont domu lub mieszkania, zakup mieszkania, domu albo działki lub dopłaty do czynszu.

Proponowane rozwiązanie stanowiłoby istotne wsparcie w zakresie możliwości zagwarantowania odpowiednich warunków mieszkaniowych rodzin, zwłaszcza wielodzietnych, zmniejszając tym samym obawy przed wielodzietnością. Tworzyłoby także impuls pronatalistyczny. Dodatkowo, transfery ratalne ze zdefiniowaną poniżej możliwością przedłużenia okresu ich wypłaty, mają na celu szczególne wsparcie rodzin wielodzietnych w trudnej sytuacji materialnej, które nie posiadają mieszkania lub domu na własność.

Proponowane warianty wypłaty – do wyboru przez rodzinę:

1) Wypłata jednorazowa – 10 000 PLN przy urodzeniu pierwszego dziecka, 20 000 PLN przy urodzeniu drugiego dziecka, 30 000 PLN przy urodzeniu trzeciego i kolejnych dzieci.

2) Wypłata ratalna – 100 PLN/mc przy urodzeniu pierwszego dziecka, 200 PLN/mc przy urodzeniu drugiego dziecka, 300 PLN/mc przy urodzeniu trzeciego i kolejnych dzieci.

Wypłaty w formie rat byłyby realizowane standardowo przez 84 miesiące. W wypadku jednak urodzenia kolejnego dziecka w okresie wypłacania świadczenia, wypłacanie dotychczasowych świadczeń ulegałoby przedłużeniu do momentu, do którego wypłacane będzie nowe świadczenie, nie dłużej jednak niż do 18 roku życia (lub do 25 roku życia, w wypadku pobierania nauki) dziecka, na które przyznane zostało dane świadczenie. Z uwagi na to, iż szczególną ochroną należałoby objąć rodziny wysoce wielodzietne, w wypadku rodzin z minimum 5 dzieci, od momentu urodzenia kolejnego dziecka świadczenie wypłacane byłoby także na każde z pozostałych dzieci (urodzonych przed wejściem w życie nowych rozwiązań).

RODZINNE KONTO MIESZKANIOWE – wspierające oszczędzanie na cele mieszkaniowe rodziny lub dzieci. Rozwiązanie polegałoby na preferencyjnym oprocentowaniu oszczędzania na cele mieszkaniowe, w tym na spłatę kredytu, wkład własny przy zakupie nieruchomości na kredyt, remont, zakup mieszkania, domu lub działki albo najem mieszkania lub domu. Zgromadzone środki mogłyby być wykorzystane wyłącznie na cele mieszkaniowe – w przeciwnym wypadku utracone zostałyby odsetki od zgromadzonych środków. Charakterystyka instrumentu:

1) Oprocentowanie zmienne (inflacja bazowa + 5 p.p) lub stałe.

2) Zwolnienie z podatku od zysków kapitałowych.

RODZINNE PREFERENCJE KREDYTOWE – wsparcie w procesie uzyskania kredytu hipotecznego oraz zwiększenie bezpieczeństwa rodzin z dziećmi w trudnych sytuacjach życiowych. Ułatwienia te obejmowałyby dwa działania:

1) Zniesienie obowiązkowego udziału własnego przy kredycie dla rodzin z dziećmi na utrzymaniu. Wkład państwa obejmowałby poniesienie kosztu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, albo gwarancji ze strony BGK.

2) Gwarancja przejęcia spłaty rat kredytu na okres do 12 miesięcy w przypadku nagłego pogorszenia sytuacji bytowej rodziny z dziećmi, wynikającej np. z utraty pracy lub niezdolności do pracy głównego żywiciela rodziny.

RODZINNE BUDOWNICTWO KOMUNALNE – najtańszym i najszybszym sposobem zapewnienia odpowiednich mieszkań rodzinom wielodzietnym wydaje się udostępnienie na preferencyjnych warunkach mieszkań komunalnych. W obecnym stanie prawnym rodziny wielodzietne nie tylko nie są wskazane jako podmiot wspierany w sposób szczególny, ale wręcz wykluczane przez np. możliwość eliminowania mieszkań o pow. powyżej 80m2 z mieszkaniowego zasobu gminy.

Skorzystanie z tego rozwiązania wymaga wprowadzenia zmian w Ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. 2001 nr 71 poz. 733 ze zm.) oraz Ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. 2001 nr 71 poz. 734 ze zm.).

Proponowane rozwiązania nie powodują znaczących kosztów dla budżetów gminnych i centralnego, gdyż dotyczą niedużego procentu zasobu mieszkaniowego, zwiększą natomiast zaufanie rodzin do urzędów dzięki wsparciu w jednym z najistotniejszych aspektów życia, jakim jest zagwarantowanie odpowiedniej sytuacji mieszkaniowej. Uregulują natomiast przepływ dużych mieszkań do rodzin potrzebujących (rodzinom dużym łatwiej będzie utrzymać duże mieszkanie niż rodzinie która przestaje być wielodzietna) oraz polepszą wykorzystanie istniejącego zasobu gminnego (głównie w dużych miastach).

Proponowane w tym obszarze rozwiązania obejmują zmiany w Ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych:

1) Włączenie rodzin wielodzietnych jako szczególnego podmiotu wspieranego, z uwzględnieniem wielkości rodziny (im większa rodzina tym wyższy priorytet w przyznawaniu mieszkania).

2) Włączenie mieszkań powyżej 80m2 w mieszkaniowy zasób gminny i przeznaczenie ich w pierwszej kolejności dla rodzin wielodzietnych.

3) Ustalenie standardu mieszkania dla rodziny wielodzietnej (wielkość, liczba i wielkość pokoi, liczba łazienek, lokalizacja).

4) Skrócenia procedur przyznawania mieszkań w wypadku rodzin wielodzietnych.

5) Stworzenie szybkich procedur zamiany mieszkania na większe lub mniejsze.

6) Obniżenie kosztów utrzymania mieszkania przez rodziny wielodzietne przez m.in. rezygnację z kaucji za mieszkanie, ustalenie niższej stawki czynszu dla rodzin wielodzietnych, utrzymanie niższej stawki przez określony okres (np. do czasu gdy najmłodsze dziecko uczy się w szkole podstawowej).

Rodzinne budownictwo komunalne to również propozycja zrównoważonego rozwoju budownictwa mieszkaniowego kreującego aktywności wspierające budowę mieszkań większych, z przeznaczeniem dla rodzin wielodzietnych, obejmujące następujące działania:

1) Przeznaczenie środków centralnych na wsparcie gmin w budowie (a także przystosowaniu, remoncie) zasobu komunalnego z przeznaczeniem dla rodzin wielodzietnych przez celowe programy dotacyjne.

2) Przy budowie nowego zasobu komunalnego – ustalenie procentowego udziału (na podstawie badań) mieszkań, z przeznaczeniem dla rodzin wielodzietnych w odpowiedniej wielkości i z odpowiednim standardem (jako odsetek mieszkań o powierzchni powyżej 80m2).