Zgromadzenie CCEE: raport o wolontariacie katolickim w Europie

Organizacje religijne stanowią trzeci największy sektor wolontariatu w Europie po organizacjach sportowych i edukacyjnych. Przekonania religijne mają istotne znaczenie jako motyw do podjęcia wolontariatu – wynika to z raportu o wolontariacie katolickim w Europie, który na forum obradującego w Poznaniu zgromadzenia plenarnego Rady Konferencji Biskupich Europy (CCEE) przedstawił ks. Wojciech Sadłoń SAC. Dyrektor polskiego Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego dokonał syntezy danych z kwestionariusza rozesłanego przez Sekretariat CCEE do konferencji episkopatu państw naszego kontynentu.

W dokumencie zatytułowanym „W kierunku duchowości wolontariatu. Wolontariat i Kościół katolicki w Europie”, polski pallotyn podkreślił, że wolontariat kształtuje współczesną Europę i stanowi praktyczną formę solidarności. Dotyczy nie tylko tego, co robimy, lecz także znaczenia tych działań, dlatego angażuje duchowość. Z tego powodu wolontariat i religia są ze sobą ściśle powiązane.

Z raportu wynika, że wiara i organizacje religijne są podstawowymi komponentami wolontariatu, wnosząc swój wkład w ducha solidarności w Europie. Katolicyzm stanowi ważny wymiar tego europejskiego ducha solidarności. Nie ma innej instytucji w Europie, niż Kościół katolicki, która w tak szerokim zakresie przyczyniałaby się do wolontariatu i wspierała jego bardzo zróżnicowane formy.

Według raportu, samo pojęcie wolontariatu mieści w sobie chrześcijańską wizję człowieka jako „osoby wolnej”, powołanej do „bezinteresownego daru z siebie”. – Nieprzypadkowo Jan Paweł II sformułował swój „personalizm dynamiczny” w kraju, który zrodził „Solidarność” – zauważył ks. Sadłoń.

Wskazał, że w ramach wolontariatu można wyróżnić „wolontariat katolicki”, który oznacza po pierwsze wolontariat związany z instytucjami kościelnymi, a po drugie – motywowany katolicyzmem. Przypomniał, że pierwsze europejskie organizacje charytatywne, jakimi były np. szpitale, domy starców czy przytułki, jak również pierwsze organizacje społeczeństwa obywatelskiego, takie jak bractwa czy korporacje, inspirowały się wiarą chrześcijańską (wyraz Bożego miłosierdzia) i były finansowane przez Kościół. W średniowieczu klasztory, diecezje i parafie rozwijały szeroki system działalności charytatywnej i społecznie użytecznej.

Współczesny proces nacjonalizacji i laicyzacji opieki społecznej zapoczątkował publiczne i rządowe zaangażowanie w opiekę społeczną, co zostało nazwane „państwem socjalnym”. We współczesnej Europie rządzącej się wartościami demokratycznymi i znajdującej się pod silnym wpływem gospodarki wolnorynkowej, opieka społeczna stał się domeną tzw. trzeciego sektora i aktywności obywateli w ramach społeczeństwa obywatelskiego. Działalność Kościoła na tym polu należy bądź do trzeciego sektora, bądź do społeczeństwa obywatelskiego.

Ks. Martin Michalíček nowym Sekretarzem Generalnym CCEE

Opierając się na odpowiedziach uzyskanych od konferencji biskupich, autor raportu sformułował kilkanaście wniosków. Najpierw stwierdził, że niemal we wszystkich państwach europejskich organizacje i instytucje katolickie cieszą się autonomicznym statusem prawnym (cywilnym): są uznane przez państwo i równe wobec prawa z niekościelnymi organizacjami pozarządowymi i organizacjami non-profit.

Ocenia się, że w wolontariat zaangażowanych jest ponad 100 mln dorosłych mieszkańców Europy. W Unii Europejskiej dotyczy to 22-23 proc. osób powyżej 15. roku życia. Zarówno sami Europejczycy, jak i władze kościelne są bardzo pozytywnie nastawieni wobec wolontariatu.

W niektórych krajach wolontariat skupia się wokół projektów i ma charakter nieformalny (uczestnictwo okazjonalne), ponadto pozostaje pod wpływem wzrastającej profesjonalizacji. Coraz bardziej wolontariat przyjmuje postać współpracy międzynarodowej, przez co wywiera wpływ na „ducha solidarności w Europie”. W krajach Zachodu wolontariat i trzeci sektor są dosyć zinstytucjonalizowane. Państwo i programy publiczne stymulują rozwój wolontariatu. Według autora raportu, istnieje tu ryzyko „komercjalizacji” wolontariatu, który przestałby wtedy być spontaniczną aktywnością, a zostałby podporządkowany indywidualnym planom i stałby się elementem prywatnego CV. Ponadto wiele państw zachodnich oferuje dobrze zorganizowane programy wolontariatu dla swojej młodzieży.

Ks. Sadłoń zwrócił uwagę, że wolontariat jest platformą spotkania między katolikami i niekatolikami. Oprócz licznych katolików, w „wolontariat katolicki” angażują się bowiem także niekatolicy. Przyciąga ich pozytywny obraz Kościoła, a czasem po prostu kwestie praktyczne. – Zasadniczo nie ma konkurencji między wolontariatem katolickim i niekatolickim. Z tego powodu wolontariat stanowi formę dialogu ekumenicznego i międzyreligijnego – zauważył pallotyn. Dotyczy to zwłaszcza krajów wieloreligijnych czy wielowyznaniowych.

Chociaż w niektórych krajach wolontariat jest sprowadzany do jakiejś formy pomocy społecznej, to w większości krajów wolontariat jest elementem działania na wielu polach duszpasterskich, nie tylko w duszpasterstwie społecznym, ale także w życiu parafialnym, łącznie z liturgią.

W niektórych państwach opublikowano dokumenty kościelne dotyczące wolontariatu. Najczęściej Kościół odwołuje się do wolontariatu, gdy wspiera inicjatywy praktyczne.

Zdaniem ks. Sadłonia, wyróżniający charakter „wolontariatu katolickiego” może opierać się na rodzaju podejmowanych działań w ramach Kościoła katolickiego jako instytucji, która oparta jest w szczególny sposób na zaufaniu. Drugim wyróżnikiem jest oparcie wolontariatu na katolickiej tożsamości, nauczaniu Kościoła i katolickich zasadach moralnych.

Gdy chodzi o motywacje, wolontariatu dotyczą zarówno te psychologiczne, jak radość i przyjemność z udzielania pomocy, jak i bardziej teologiczne, jak powołanie i poczucie misji. W sumie więc „wolontariat katolicki” można opisać na różne sposoby: jako element wolontariatu jako takiego lub jako działanie specyficznie chrześcijańskie.

Według niektórych ekspertów zaangażowanie w wolontariat odpowiada zaangażowaniu w ramach własnej wspólnoty religijnej i jest elementem katolickiego nauczania moralności. Wspieranie wolontariatu i wspieranie zaangażowania w ramach wspólnoty katolickiej idą w parze. Wolontariat wywiera również pozytywny wpływ na formację i na społeczną rolę Kościoła. Wiara stanowi ważną motywację dla wolontariatu, choć w niektórych przypadkach więź między wolontariatem i wiarą jest w praktyce zbyt słaba.

„Wolontariat katolicki” stanowi okazję dla ewangelizacji i duszpasterstwa młodzieży. Niektórzy niekatolicy, którzy podejmują wolontariat w organizacjach katolickich, szczególnie młodzi, zwracają się do organizacji katolickich, bo poszukują duchowości – napisał w swym raporcie ks. Sadłoń.