Zmarł czwarty patriarcha Kościoła Etiopskiego Merkuriusz

W wieku niespełna 84 lat w Addis Abebie zmarł 3 marca Merkuriusz (świeckie imię i nazwisko Ze-Libanos Fanta) – czwarty z kolei patriarcha Etiopskiego Kościoła Prawosławnego Tewahedo, narodowego wyznania miejscowych chrześcijan. O jego śmierci oznajmił 4 bm. premier kraju Abiy Ahmed, który jednocześnie wystosował w związku z tym kondolencje do narodu. Podkreślił w nich zasługi zmarłego na rzecz zjednoczenia głęboko podzielonego przed laty Kościoła.

Przyszły patriarcha urodził się jako Ze-Libanos Fanta 14 czerwca 1938 w drobnej rodzinie szlacheckiej w prowincji Beghemidir, która w owym czasie nazywała się Godar, w północno-zachodniej Etiopii. Od najmłodszych lat był związany z Kościołem, a szczególnie pasjonowała go liturgia, której z czasem stał się czołowym znawcą. Przez wiele lat posługiwał jako kapłanw stołecznej katedrze Trójcy Świętej. Na arcybiskupa jego rodzimej prowincji Gondar wyświęcił go w 1976 ówczesny patriarcha Takla Hajmanot, a w 1979 został arcybiskupem Ogadenu, gdzie w owym czasie toczyła się krwawa wojna domowa.

Był to również czas, gdy Etiopią rządziła lewicowa, marksistowska junta wojskowa DERG (od 1987 – Etiopska Partia Pracy) pod kierunkiem płk. Mengistu Hajle Mariama, która – wzorując się na doświadczeniach sowieckich – oficjalnie głosiła i wcielała w kraju ateizm. Okres ten, trwający do 1991, nazywany „Czerwonym Terrorem”, miał szczególnie krwawe oblicze właśnie w ówczesnej prowincji Gondar, której gubernatorem był Melaku Teferra, słynący z okrucieństwa oprawca.

Arcybiskup pozostawał z nim w bliskich stosunkach, za co w 1986 dostąpił zaszczytu bycia jednym z nielicznych i wybranych przedstawicieli duchowieństwa, którzy zostali członkami Shengo – oarlamentu narodowego, powołanego i kontrolowanego przez DERG, który w rok później ogłosił powstanie Ludowo-Demokratycznej Republiki Etiopii. Merkuriusz był członkiem tego ugrupowania aż do wybrania go na patriarchę w maju 1988.

Gdy w 1991 Etiopski Ludowy Rewolucyjny Front Demokratyczny (EPRDF) obalił rządy lewicy i kraj wkroczył na demokratyczną drogę rozwoju, Merkuriusz jako człowiek „dawnego układu”, zaprzyjaźniony z Melaku i który milczał w obliczu okrucieństw „Czerwonego Terroru”, musiał ustąpić.

Jego miejsce zajął patriarcha abuna Paweł jako piąty zwierzchnik Kościoła Tewahedo. Zmiany tej nie uznała jednak duża część Etiopczyków, zwłaszcza na obczyźnie, którzy nadal uważali Merkuriusza za swego zwierzchnika. W tej sytuacji w rok później odleciał on do Kenii, skąd w 1997 udał się do Stanów Zjednoczonych. Powstał tam Synod na wygnaniu i tak rozpoczął się głęboki, wieloletni rozłam w Kościele Etiopskim, gdy istniały dwie równoległe jurysdykcje – w Etiopii i USA (ta druga obejmiowała diasporę etiopską), przy czym obie strony wzajemnie rzuciły na siebie klątwy (anatemy).

Jednocześnie co pewien czas podejmowano próby przywrócenia jedności kościelnej. 5 stycznia 2009 były premier Etiopii Tamrat Layne w rozmowie z ambasadorem USA Donaldem Yamamoto ujawnił, że chce „uczestniczyć w pojednaniu obu Kościołów Etiopskich, ponieważ podpisał nakaz, który przywracał pierwotnego patriarchę i łaczył Kościół”. Wysiłki w tym kierunku przyniosły pozytywne owoce na przełomie lat 2011-12. Jednakże nagłe zgony patriarchy Pawła 16 sierpnia 2012 i 4 dni później ówczesnego szefa rządu Melesa Zenawiego spowolniły kolejne działania. Synod na wygnaniu nalegał, aby Merkuriusz wrócił na tron patriarszy, na co Kościół i rząd w Etiopii nie chciały się zgodzić. Ostatecznie szóstym patriarchą Kościoła Etiopskiego został 28 lutego 2013 abuna Maciej.

Nie oznaczało to jednak pełnej zgody i nowy premier Abiy Ahmed doprowadził do rozmów na rzecz pojednania obu zwaśnionych Synodów, które w końcu 27 lipca 2018 zawarły porozumienie. Przewidywało ono m.in., że abuna Merkuriusz wróci do kraju i obejmie ponownie stanowisko patriarchy razem z urzędującym już patriarchą Maciejem, który będzie się zajmował sprawami administracyjnymi a oba Synody utworzą jeden wspólny organ zarządzający, podczas gdy ekskomuniki, które na każdym z nich ciążąyły, zostają unieważnione. 1 sierpnia 2018 Merkuriusz wrócił do ojczyzny po 26 latach na pokładzie tego samego samolotu, co premier Ahmed, który 4 bm. poinformował o jego śmierci.

Liczący ok. 40 mln wiernych Etiopski Kościół Prawosławny Tewahedo jest narodowym wyznaniem mieszkańców tego kraju. Chociaż ma w nazwie przymiotnik „prawosławny”, w rzeczywistości reprezentuje tzw. niechalcedoński nurt chrześcijaństwa, do którego należą jeszcze Kościoły koptyjski, ormiański i syryjski. Nie uznały one uchwał Soboru w Chalcedonie w 451, na którym m.in. potępiono monofizytyzm, czyli naukę o jednej – boskiej – naturze w Chrystusie. Dziś Kościoły te twierdzą, że uznają dwie natury – boską i ludzką – w Panu Jezusie, choć wyrażają to inaczej niż reszta chrześcijaństwa, ale dawne podziały i oznaczenia pozostały.