Zmarł F. Gülen – najpierw bliski przyjaciel, później wielki wróg prezydenta R. Erdoğana

W wieku 83 lat zmarł 20 października po długiej chorobie na wygnaniu w Pensylwanii Fethullah Gülen – turecki myśliciel, kaznodzieja, pisarz i naukowiec islamski, niegdyś wpływowy polityk i bliski współpracownik obecnego prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana, później jego wróg nr 1. Był zwolennikiem i gorącym orędownikiem pokoju i dialogu międzyreligijnego i w tym charakterze w 1998 spotkał się w Rzymie ze św. Janem Pawłem II. Założył ruch na rzecz współdziałania ludzi różnych religii i narodów w celu szerzenia pokoju, sprawiedliwości  innych powszechnych wartości ogólnoludzkich.

Muhammed Fethullah Gülen urodził się 27 kwietnia 1941we wsi Pasinler koło Erzurumu we wschodniej Turcji. Od dzieciństwa interesował się religią i kształcił się w tym kierunku. Pierwsze kazanie wygłosił jako 14-latek. Po kilku latach pociągnęły go poglądy i idee filozofa i teologa pochodzenia kurdyjskiego Saida Nursiego (`1877-1960), autora wielkiego komentarza do Koranu. W 1959 został kaznodzieją z dyplomem państwowym i rozpoczął posługę religijną w Izmirze. Ale szybko zaczął jeździć po całym kraju z kazaniami i wykładami,  w których poruszał bieżące zagadnienia społeczne i polityczne oraz starał się uaktywnić wiernych. Przemawiał zarówno w meczetach, jak i na wyższych uczelniach, na ulicach i placach miast, a nawet w kawiarniach. Jego wystąpienia stały na wysokim poziomie, ciesząc się uznaniem i sympatią nie tylko zwykłych ludzi, ale również środowisk akademickich. W 1981 zaprzestał swej oficjalnej działalności kaznodziejsko-wykładowczej, skupiając się na zaangażowaniu społecznym.

Gülen zaczął propagować islam otwarty na współpracę i dialog z innymi religiami, a pod jego wpływem zaczęły powstawać w Turcji różne fundacje i organizacje charytatywne. Opracował dokument „Konieczność Dialogu Międzywyznaniowego”, przedstawiony publicznie w czasie obrad Parlamentu Religii Świata w południowoafrykańskim Kapsztadzie w dniach 1-8 grudnia 1999 (wzięło w nim udział ponad 7 tys. osób i organizacji z przeszło 80 krajów). Autor omówił w nim zagadnienie dialogu jako niezbędnego czynnika i wymogu osiągnięcia porozumienia między ludźmi i całymi narodami. Wielokrotnie spotykał się z przywódcami różnych religii, m.in. z Janem Pawłem II, anglikańskim arcybiskupem Canterbury, katolickim arcybiskupem Nowego Jorku kard. Johnem O’Connorem, prawosławnym patriarchą konstantynopolskim Bartłomiejem, byłym prezesem żydowskiej Ligi Przeciw Zniesławianiu Leonem Levym i innymi.

Do początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku był bliskim współpracownikiem późniejszego prezydenta R. T. Erdoğana, później jednak ich drogi zaczęły sę rozchodzić w miarę, jak ten drugi stawał się coraz bardziej fundamentalistyczny pod względem religijnym i coraz bardziej dyktatorski na płaszczyźnie politycznej. Przede wszystkim jednak zagrożeniem dla Erdoğana był rosnący w siłę założony przez Gülena ruch Hizmet (Służba) lub Cemaat (Wspólnota), który miał miliony zwolenników w Turcji i za granicą, a także jego duchowi uczniowie i stronnicy, obecni w parlamencie i różnych instytucjach rządowych. Narastająca rywalizacja i wrogość między obu mężami stanu doprowadziła w końcu do tego, że Gülen w 1991 opuścił kraj i udał się na dobrowolną emigrację do Stanów Zjednoczonych. Od 1999 mieszkał w mieście Saylorsburg w stanie Pensylwania.

Mimo wyjazdu z kraju Erdoğan nadal uważał go za swojego głównego wroga a po nieudanej próbie obalenia prezydenta w lipcu 2016, o którego współorganizowanie oskarżał Gülena i jego zwolenników, Ankara zażądała od Waszyngtonu wydania jej filozofa. W samej Turcji po próbie zamachu rząd rozpoczął „polowanie na czarownice”, wtrącając do więzień setki sympatyków F. Gülena.

Ze swoją filozofią pokojowego i tolerancyjnego islamu oraz dialogu międzyreligijnego miał on zwolenników i sympatyków na całym świecie, w tym także w Polsce. Do jego idei nawiązuje istniejący od 15 lat Instytut Dialogu Dunaj w Warszawie, który organizuje spotkania o tematyce religijnej, społecznej, kulturalnej itp., jak również wydaje polskie przekłady dzieł F. Gülena, m.in.  „Perły mądrości”, „Eseje – perspektywy – opinie”. W kierunku globalnej cywilizacji miłości i tolerancji”.