Zmarł patriarcha Cyryl – zwierzchnik jednego z Kościołów „niechalcedońskich”

W wieku 94 lat zmarł 2 grudnia w stolicy Erytrei – Asmarze – zwierzchnik Prawosławnego Kościoła Tewahedo, patriarcha Cyryl (Qerlos). Swój urząd sprawował formalnie zaledwie niespełna dwa lata – od 13 maja ub.r., w rzeczywistości jednak kierował Kościołem od śmierci poprzedniego, nieuznawanego przez inne Kościoły, patriarchy Dioskura w 2015 r.

Przyszły patriarcha urodził się jako Haile Mariam Tehadew 1 września 1928 w Senafe na przedmieściach Asmary w rodzinie duchownego. Ukończył seminarium duchowne w Debre Mewan w Erytrei (będącej wówczas prowincją Etiopii) i 9 maja 1944 ówczesny biskup erytrejski abune (ojciec) Marek wyświęcił go na diakona. W 1945 wstąpił do klasztoru Debra Abbay w Etiopii, aby pogłębiać swą formację duchową. Bp Marek wyświęcił go 9 lutego 1952 na mnicha i 21 kwietnia tegoż roku na kapłana. Do 1965 posługiwał jako kapłan w Etiopii. 14 kwietnia 1965 został opatem klasztoru w Debre Mewan i pełnił ten urząd do 1994. W tymże roku przez 6 miesięcy uzupełniał swe studia w Egipcie.

12 czerwca patriarcha koptyjski Szenuda mianował go i konsekrował na biskupa eparchii (diecezji) Adiyame w Południowym Adi Keih w Erytrei. Od 21 lipca 1998 miał tytuł arcybiskupa.

Na początku XXI wieku rząd w Asmarze gwałtownie zaostrzył politykę wyznaniową w kraju, m.in. w maju 2007 usunął z urzędu i umieścił w areszcie domowym ówczesnego patriarchę Antoniego (1927-2021), powołując na jego miejsce Dioskura. Nominacji tej jako politycznej i niekanonicznej nie uznały inne Kościoły, przede wszystkim etiopski i koptyjski, uważając za prawowierngo zwierzchnika Antoniego. Ale nawet gdy w 2015 Dioskur zmarł, Antoni nie mógł wrócić na to stanowisko i w efekcie Kościół przez sześć lat nie miał patriarchy. I dopiero 13 maja 2021 prawowitym następcą Antoniego i piątym w historii patriarchą Kościoła erytrejskiego został abp Cyryl (Qerlos). Jego intronizacja odbyła się w miesiąc później – 13 czerwca 2021 r.

Mimo podeszłego wieku rozwinął on bardzo aktywną działalność, troszcząc się zarówno o wewnętrzne sprawy Kościoła, jak i o jego stosunki z innymi wspólnotami religijnymi, m.in. ze Światową Radą Kościołów oraz szczególnie z najbliższymi mu Kościołami – koptyjskim w Egipcie i etiopskim, którego był częścią do 1993, gdy Erytrea oddzieliła się od Etiopii i stała się niepodległym państwem. Od 1998 Kościół erytrejski Tewahedo ma rangę patriarchatu. Należy do niego ponad 3 mln Erytrejczyków, czyli ponad połowa tego narodu, z tym że około miliona z nich mieszka na emigracji, głównie w Ameryce Północnej i w Europie Zachodniej.

Chociaż w swej nazwie Kościół Tewahedo ma przymiotnik „prawosławny”, w rzeczywistości nie należy on do tego wyznania, ale jest jednym z tzw. Kościołów „niechalcedońskich” obok koptyjskiego, etiopskiego, ormiańskiego i kilku syryjskich. Określa się je tym mianem, gdyż nie przyjęły one uchwał Soboru Chalcedońskiego z 451, na którym m.in. potępiono jako herezję monofizytyzm, czyli naukę o jednej – boskiej – naturze w Jezusie. I chociaż w ciągu wieków przedstawiciele tych Kościołów wielokrotnie wyjaśniali, że podzielają prawowierne nauczanie o dwóch naturach, to jednak dawne podziały nadal się utrzymują i dziś „niechalcedończycy” stanowią odrębną gałąź chrześcijaństwa.