Zmarł prof. Andrzej Grzegorczyk, wybitny logik i filozof

W czwartek w Warszawie zmarł prof. Andrzej Grzegorczyk, światowej sławy logik oraz wybitny polski filozof.

Andrzej Grzegorczyk urodził się 22 sierpnia 1922 r. w Warszawie. Syn Piotra Grzegorczyka, historyka literatury polskiej. Uczęszczał najpierw do gimnazjum im. Reytana a następnie do gimnazjum księży dolorystów „Przyszłość”. W czasie wojny studiował na tajnych kompletach uniwersyteckich. Wówczas jego wykładowcami byli m.in. Czesław Białobrzeski z fizyki, Władysław Tatarkiewicz z filozofii i ks. Jan Salamucha z logiki.

Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim w batalionie „Gustaw”. Pełnił służbę w Śródmieściu i na Starówce, gdzie został ranny od wybuchu niemieckiego czołgu pułapki.

Po wojnie ukończył studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Następnie, w latach 1946 – 1948 był asystentem prof. Władysława Tatarkiewicza i sekretarzem redakcji „Przeglądu Filozoficznego”. W 1950 roku napisał pracę doktorską z matematyki pt. „On topological spaces in Topologies without Points” pod kierunkiem prof. Andrzeja Mostowskiego na Uniwersytecie Warszawskim. Następnie pracował w Instytucie Matematyki PAN i na UW.

Profesorem nadzwyczajnym został mianowany w 1961 r. a zwyczajnym w 1972 r. Uznawany jest za najwybitniejszego kontynuatora polskiej szkoły logicznej, jak i lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej. Uzyskał cenione na świecie wyniki w badaniach teorii funkcji rekurencyjnych. W światowej literaturze funkcjonuje termin „hierarchii Grzegorczyka”, określającej zależności pomiędzy funkcjami. Jego podręczniki logiki tłumaczone były zarówno na angielski i francuski jak i rosyjski.

W 1964 r. jako jeden z pierwszych Polaków dotarł do wspólnoty w Taizé we Francji. Od tego czasu datują się systematyczne kontakty kręgów polskiej inteligencji z tym ekumenicznym ośrodkiem. Był aktywnym członkiem Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie, w 1977 r. został powołany w skład zarządu.

W 1974 r. podjął badania filozoficzne i przeniósł się do Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. W 1982 r. został kierownikiem Pracowni Etyki w tej placówce. Czynnie uczestniczył w międzynarodowym i krajowym życiu filozoficznym. Wykładał m.in. w Holandii i Włoszech. Szczególnie zależało mu na kontaktach naukowych z kolegami z ZSRR, a potem Rosji i Ukrainy. Był członkiem Międzynarodowego Instytutu Filozofii w Niemczech i Polskiej Akademii Umiejętności. W 2010 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Blaise Pascala w Clermont-Ferrand (Francja).

Jako filozof zajmował się przede wszystkim antropologią filozoficzną i etyką. Jego prace w tym zakresie starają się łączyć inspirację chrześcijańską z racjonalistyczną tradycją filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej. W swych licznych pracach argumentował, że epoka współczesna z jej rozwojem technologicznym stwarza nowe wyzwania przed człowiekiem. Sprostanie im wymaga zarówno właściwej postawy etycznej, w szczególności zdolności do poświęcenia dla innych, świadomego samoograniczenia ale także postawy racjonalistycznej. Sam dawał temu najlepsze świadectwo będąc człowiekiem nad wyraz skromnym, prostolinijnym i otwartym na innych. Jednocześnie charakteryzowała go niezwykła autonomia i konsekwencja w myśleniu. Obcy był mu jakikolwiek rodzaj konformizmu: środowiskowego czy politycznego.

Był gorącym orędownikiem działań ekumenicznych, w szczególności na polu katolicko-prawosławnym. W latach siedemdziesiątych nawiązał współpracę z o. Aleksandrem Mieniem z Moskwy, wybitnym prawosławnym duszpasterzem niezależnie nastawionych tamtejszych intelektualistów. Warszawskie mieszkanie prof. Grzegorczyka przez wiele lat było miejscem spotkań intelektualistów rosyjskich z kręgami polskiej inteligencji katolickiej.

Zarazem, wśród polskich kręgów demokratycznej opozycji propagował ideę walki bez przemocy „ non-violence”. Organizował przyjazdy do polski zagranicznych ekspertów w tej dziedzinie, w szczególności Jean Goss’a z Wiednia, który z jego inicjatywy spotkał się z Lechem Wałęsą w samych początkach istnienia „Solidarności”. W 1991 r. – zaraz po upadku ZSRR – Grzegorczyk zorganizował międzynarodowe sympozjum o „ non-violence” w Moskwie, z udziałem wielu wybitnych reprezentantów tego ruchu z całego świata.

Mieszkanie prof. Grzegorczyka na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych było jednym z punktów w stolicy, gdzie odbywały się niezależne wykłady tzw. Uniwersytetu Latającego zorganizowanego przez Towarzystwo Kursów Naukowych.

W maju 2013 r. został uhonorowany doktoratem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1997 za wybitne zasługi dla nauki polskiej został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Autor ok. 20 książek i około dwustu innych publikacji naukowych. Napisał m.in.: „Zarys logiki matematycznej”, „Logika popularna”, „Zagadnienia rozstrzygalności”, „Zarys arytmetyki teoretycznej”, „Mała propedeutyka filozofii naukowej”, „Logic – a Human Affair”, „Wprowadzenie w filozofię racjonalistyczną”, „Schematy i człowiek”, „Moralitety”, „Filozofia czasu próby”, „Etyka w doświadczeniu wewnętrznym”, „Życie jako wyzwanie”, „Psychiczna osobliwość człowieka”, „Europa – odkrywanie sensu istnienia”.