100. rocznica urodzin Zbigniewa Herberta

29 października, przypada 100. rocznica urodzin wielkiego polskiego twórcy Zbigniewa Herberta – poety, eseisty i dramaturga, autora m.in. „Pana Cogito” – jednego z najsłynniejszych tomów poezji w historii polskiej literatury. Z tej okazji na cały rok Fundacja im. Zbigniewa Herberta zaplanowała cykl wydarzeń zatytułowany „Stulecie Herberta”, który ma pokazać wciąż żywą siłę twórczości poety oraz być okazją do spojrzenia na ostatnie sto lat przez pryzmat autora „Struny światła” – dzieła nadal poruszającego i stawiającego fundamentalne pytania.

„Zainicjowane w 2023 roku „Stulecie Herberta” osiągnie swą kulminację w październiku 2024, podczas kilkudniowych obchodów Urodzin Poety – 29 października. – To duże przedsięwzięcie, do którego Fundacja długo się przygotowywała – przyznała dr Maria Dzieduszycka, prezes Fundacji im. Zbigniewa Herberta. Podkreśliła, że cykl obejmuje komplementarne względem siebie działania edukacyjne, społeczne i artystyczne związane z setną rocznicą urodzin Zbigniewa Herberta. – Działania te – o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym – mają pokazać, że dzieło autora „Pana Cogito” jest nadal żywe, że elektryzuje myśl, porusza wyobraźnię, zadaje pytania, z którymi wciąż na nowo powinniśmy się mierzyć – wyjaśniła.

Dziś, 28 października o godzinie 19:00, w Pałacu Rzeczypospolitej, odbędzie się wieczór poezji Herberta. Utwory poety przeczytają: Maja Komorowska, Maja Ostaszewska, Andrzej Chyra, Grzegorz Damięcki i Jerzy Radziwiłowicz. Następnego dnia, w „Wieczorze Poetów” będą uczestniczyć: Marianna Kijanowska, Alissa Valles, Michael Kruger oraz Ryszard Krynicki.

– Na sto lat, które minęły od narodzin Poety, warto spojrzeć przez pryzmat jego twórczości. Takie spojrzenie uzmysławia, jak celnie Herbert diagnozował swój czas, w jak przenikliwy sposób patrzył na świat, jak wyraziście widział jego grozę i piękno, jak umiejętnie – płynąc pod prąd, dążąc do prawdy, nazywając rzeczy po imieniu – sięgał do źródeł i w jak wizjonerski sposób wyprowadzał z nich wątki biegnące w przyszłość – wyjaśnił prof. Paweł Próchniak, członek Rady Fundacji im. Zbigniewa Herberta, współautor projektu „Stulecie Herberta”.

– Poprzez „Stulecie Herberta” chcemy wyakcentować żywą obecność dzieła Poety – w Polsce i na świecie. Dlatego zamierzamy pokazać, że dzieło to wciąż mówi rzeczy ważne i konieczne, że zadaje dramatyczne pytania i udziela intrygujących odpowiedzi, że jest – i powinno pozostać – jednym z kluczowych punktów odniesienia w namyśle nad ludzką rzeczywistością, nad jej fundamentami i perspektywami – dodał.

Wśród wydarzeń zaplanowanych przez Fundację im. Zbigniewa Herberta w ramach obchodów jubileuszu 100-lecia urodzin poety znalazły się m.in. Międzynarodowa Nagroda Literacka im. Zbigniewa Herberta, przyznawana za wybitne dokonania artystyczne i intelektualne nawiązujące do idei, wokół których grawitowała twórczość patrona Nagrody. Jej laureatami byli dotąd: W.S. Merwin, Charles Simic, Ryszard Krynicki, Lars Gustafsson, Breyten Breytenbach, Nuala Ni Dhomhnail, Agi Miszol, Durs Grünbein, Yusef Komunyakaa, Marianna Kijanowska i Tomas Venclova.

Inną inicjatywą związaną z jubileuszem Zbigniewa Herberta jest akcja „Podaruj wiersz”, której celem jest propagowanie idei wiersza jako daru (więcej informacji: podarujwiersz.pl). W tym roku akcja po raz kolejny przeprowadzona zostanie nie tylko w Polsce, ale i w wielu innych krajach, co będzie możliwe dzięki nawiązanej przez Fundację współpracy z międzynarodową siecią Szkół Stowarzyszonych UNESCO. Inauguracja zaplanowana jest 21 marca – w Światowy Dzień Poezji. W ramach akcji odbędą się m.in. warsztaty przygotowujące moderatorów akcji, warsztaty czytania wierszy oraz warsztaty kaligrafii.

Kolejnym punktem programu są Debaty Herbertowskie, obejmujące cykl rozmów i esejów mówionych na temat kluczowych kwestii stawianych przez dzieło Herberta. Elementem każdego ogniwa cyklu – obok esejów mówionych i dyskusji – będzie komentowana antologia wierszy poety, które wybiorą, przeczytają i skomentują uczestnicy debat.

W ramach tego projektu zaplanowano: „Debaty Herbertowskie” – cykl rozmów i esejów mówionych poświęconych twórczości Herberta oraz komentowanych antologii jego wierszy; „Herbert dzisiaj” – rozmowa laureatów Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta; „Herbert: archipelagi” – poświęcone Herbertowi seminaria i konwersatoria dla studentów oraz monograficzny numer kwartalnika „Konteksty” wydawanego przez Instytut Sztuki PAN.

Partnerem strategicznym Fundacji im. Zbigniewa Herberta w ramach obchodów 100-lecia urodzin Zbigniewa Herberta jest Biblioteka Narodowa.

Inne wydarzenia związane z urodzinami Zbigniewa Herberta opisane są na stronie: https://fundacjaherberta.com/ oraz https://www.facebook.com/FundacjaHerberta.

***

Zbigniew Herbert urodził się 29 października 1924 r. we Lwowie. Studiował polonistykę na tamtejszym Uniwersytecie Jana Kazimierza. W czasie wojny zaangażowany był w działalność konspiracyjną, należał do AK. Po wojnie studiował ekonomię w Krakowie, a także prawo i filozofię w Toruniu. Zadebiutował późno, bo w 1956 r., tomem „Struna światła”.

W swojej twórczości podejmował problemy moralno-filozoficzne, odwołując się zawsze do humanistycznej tradycji Europy. Jego poezja nawiązuje często do uniwersalnych wartości, historii, mitologii i sztuki. Łączy klasycyzm z doświadczeniami awangardy, patos z humorem i ironią, a intelektualny dyskurs z prostotą języka.

Istotą moralnego przesłania poezji Herberta jest – jak uważa większość badaczy jego twórczości – heroiczny opór przeciw totalitaryzmowi, odmowa udziału w przemocy i kłamstwie, i „obowiązek pamięci”.

Po debiucie szybko zyskał dużą popularność. Wydał m.in. tomy: „Hermes, pies i gwiazda”, „Studium przedmiotu”, „Napis” i – najbardziej znany – „Pan Cogito”.

W stanie wojennym i latach 80. jego twórczość, zwłaszcza z tomu „Raport z oblężonego miasta” zyskała niezwykła popularność”. Wiersze Herberta były traktowane jako manifesty oporu przeciwko władzy komunistycznej. Jego wiersz „Przesłanie Pana Cogito” trwale zapisał się w powszechnej świadomości Polaków

Zbigniew Herbert był też autorem esejów, w których ujawniła się jego rozległa wiedza humanistyczna – „Barbarzyńcy w ogrodzie” (1962 r.) i „Martwej natury z wędzidłem” (1993 r.) oraz dramatów zebranych w tomie „Wybór poezji. Dramaty” z 1973 r.

W latach 90. wydał trzy tomy wierszy: „Elegię na odejście”, „Rovigo” i „Epilog burzy”.

Zmarł 28 lipca 1998 r. w Warszawie. Spoczął na Cmentarzu Powązkowskim.

„Określenie go poetą katolickim byłoby zapewne przesadą, ale niewątpliwie religia odgrywała wielką rolę w jego światopoglądzie” – mówił ks. Andrzej Luter, podczas Mszy sprawowanej w lipcu w 20. rocznicę śmierci Poety.

„Bywało różnie, ale niewątpliwie kontekst chrześcijański zawsze był dla niego istotny, chociaż pojawiało się coraz więcej punktów spornych, niepewności, zwątpień” – zauważył w tej samej homilii duszpasterz twórców.