50 lat sztuki współczesnej w Muzeach Watykańskich

„Kontanimacja” i „konfrontacja” to cechy szczególne wystawy „Contemporanea 50”, która została otwarta z okazji 50. lat kolekcji sztuki nowoczesnej i współczesnej Muzeów Watykańskich. Jest to najmłodsza część papieskich galerii, zainaugurowana w 1973 roku przez papieża Pawła VI. Z tej okazji jutro papież Franciszek przyjmie w Kaplicy Sykstyńskiej 200 artystów z całego świata.

„Bohaterami” specjalnie pomyślanej wystawy jubileuszowej są niedawno nabyte dzieła, które są rozłożone jak „gwiazdy” w konstelacji wzdłuż nie mniej niż siedmiokilometrowego traktu Muzeów Watykańskich. Anatsui, Bravo, Fleischer, Gioli, Giuliani, Hadzi-Vasileva, Paladino, Ruffo, Strazza i Vukadinov to artyści o międzynarodowej renomie, których dzieła są prezentowane. Prace są ułożone w formie „dialektycznej” i skonfrontowane z salami i arcydziełami Gregoriańskiego Muzeum Etruskiego, Egipskiego i Profane oraz wczesnochrześcijańską sztuką Museo Pio Cristiano, Pawilonem Powozów, Pinakoteką lub Muzeum Etnologicznym Anima Mundi.

Micol Forti jest kuratorką Departamentu Sztuki XIX w. i Współczesnej Muzeów Watykańskich. W wywiadzie dla Radia Watykańskiego i portalu Vatican News wyjaśnia: „Dokonaliśmy tego wyboru przede wszystkim po to, by podkreślić jedną z najważniejszych lekcji, jakie zostawił nam Paweł VI. Sztuka współczesna musi być narzędziem myślenia, argumentacji, pobudzania wątpliwości, pytań i nowych spostrzeżeń. Dialog między dziełami współczesnymi a tymi z innych epok i innych cywilizacji nieuchronnie stymuluje nowe perspektywy, nowe refleksje i nową uwagę wśród naszej publiczności i osób zainteresowanych zwiedzaniem wystawy”.

Forti podkreśla, że dzieła sztuki współczesnej, które przyciągają uwagę zwiedzających w nietypowym otoczeniu, zostały również wybrane ze względu na sposób, w jaki wpisują się w atmosferę i rozwój kolekcji która dziękuje swoim kolegom odpowiedzialnym za poszczególne działy za ich „gościnność” z wyczuwalnym entuzjazmem. W środę, z udziałem dyrektor muzeum Barbary Jatty, w salach muzealnych odbył się przedpremierowy pokaz wystawy z okazji 50-lecia kolekcji.

23 czerwca 1973 roku Paweł VI zainaugurował ówczesną „Kolekcję Współczesnej Sztuki Religijnej”. Z tej okazji w sali audiencyjnej odbył się koncert pod batutą Leonarda Bernsteina. Był to drugi raz, kiedy papież zaprosił artystów do Watykanu. Po raz pierwszy spotkał się z nimi niecały rok po swoim wyborze, 7 maja 1964 roku, kiedy to wznowił dialog między sztuką a Kościołem „Mszą Artystów” w Kaplicy Sykstyńskiej i poprosił o wybaczenie za „ołowiany płaszcz”, którym autonomia artystów została tymczasowo stłumiona. Przy tej okazji papież wyraźnie potwierdził swoje przekonanie o wolności artystycznej.

Podążając śladami swoich poprzedników od czasów renesansu, papież Montini chciał zbudować kolekcję współczesnych dzieł. W jego imieniu osobisty sekretarz ks. Pasquale Macchi nawiązał w ciągu dziewięciu lat prawdziwą sieć relacji z artystami, kolekcjonerami, spadkobiercami i instytucjami artystycznymi. W ten sposób zebrał około 900 dzieł, z których większość pochodziła z Niemiec i Francji, dwóch krajów bliskich wrażliwości kulturowej papieża, który przyjaźnił się z francuskimi myślicielami Jeanem Guittonem oraz Jacquesem i Raïssą Maritain.

„W dniu 23 czerwca 1973 r. w naszej kolekcji znajdowało się 950 dzieł sztuki dziś jest ich ponad 9000, które przechowujemy i pokazujemy publiczności w naszych salach” – wyjaśnia Micol Forti. Obrazy, rzeźby, witraże, gobeliny, grafiki, prace polimaterialne, fotografie, instalacje, sztuka wideo i modele architektoniczne sprawiają, że kolekcja Watykanu jest jedną z największych kolekcji współczesnej sztuki sakralnej na świecie.

„Pomimo faktu, że pokazujemy tylko dziesięć arcydzieł, staraliśmy się zilustrować transformację kolekcji w ciągu tych 50 lat. Wśród prezentowanych prac znajdują się wspaniałe tkaniny afrykańskiego artysty El Anatsui, prace wideo i multimedialne kolumbijskiej artystki Moniki Bravo, które prezentowaliśmy na Biennale w Wenecji, wspaniałe trawertynowe skrzydło anioła autorstwa Giuliano Giulianiego, a także monumentalny szkliwiony ceramiczny krucyfiks Mimmo Paladino, który znajduje się przy wejściu do Museo Anima Mundi. Jest też wspaniała fotografia autorstwa Alaina Fleischera, który stworzył niezwykłą pracę na temat nieskończonych i wiecznych przestrzeni Muzeów Watykańskich, serię jedenastu monumentalnych fotografii, z muzeami jako zleceniodawcą” – relacjonuje Forti i dodaje: „Staramy się więc opowiedzieć poprzez te prace, czym była kolekcja przez ostatnie 50 lat”.

Obszernej wystawie dzieł sztuki współczesnej towarzyszy wystawa fotograficzna w salach Borgia Tower, poświęcona sylwetkom osobistości, które przez lata były zaangażowane w tworzenie kolekcji.

„Chcieliśmy, aby twarze bohaterów tej wielkiej przygody zostały zapamiętane od momentu jej inauguracji w czerwcu 1973 roku. Paweł VI ze swoim osobistym sekretarzem ks. Pasquale Macchi i jego współpracownikami, który powitał wszystkich obecnych artystów, 500 dzieł na wystawie. Nasza wystawa chce również prześledzić zmiany w wystroju tych pomieszczeń przeznaczonych na wystawę kolekcji i udostępnionych przez papieża. Przypominamy również wiele wystaw krajowych i międzynarodowych, które zostały zrealizowane w ciągu tego półwiecza. Pozwoliły one kolekcji nie tylko stać się znaną, ale przede wszystkim nawiązać dialog z innymi instytucjami, aby zastanowić się nad przemianami współczesnej sztuki sakralnej. Wreszcie, chcielibyśmy przypomnieć dwóch innych papieży, Jana Pawła II i Benedykta XVI, którzy chcieli wywrzeć bardzo konkretny i silny wpływ, jeśli chodzi o refleksję nad sztuką i rolą, jaką dialog między sztuką a Kościołem, sztuką a religią, sztuką i liturgią może i musi mieć dla współczesnej kultury” – wyjaśnia kurator Kolekcji Sztuki Nowoczesnej i Współczesnej Muzeów Watykańskich”.