Pierwsza w historii Litwy beatyfikacja biskupa-męczennika

25 czerwca br. w Wilnie odbędzie się beatyfikacja abp. Teofiliusa Matulionisa (1873-1962), nazywanego litewskim Prymasem Tysiąclecia. Abp Matulionis spędził 16 lat w sowieckich więzieniach i łagrach, a przyczyną jego śmierci był najprawdopodobniej śmiertelny zastrzyk wykonany przez pielęgniarkę z KGB.

Życie abp. Teofiliusa Matulionisa – stwierdzają pasterze Kościoła na Litwie w liście zapowiadającym beatyfikację – świadczy o odwadze i sile, z jaką człowiek jest w stanie żyć w systemie gardzącym religią i sumieniem. Podkreślają, że musiał on znieść „szesnaście lat więzienia i cztery aresztu domowego nie dlatego, że popełnił jakieś przestępstwa, ale z powodu nienawiści jego oprawców do wiary chrześcijańskiej”, a „swoim męczeństwem dał świadectwo wierności Ewangelii i miłości do Kościoła”.

Jego obecny następca w diecezji koszedarskiej bp Jonas Ivanauskas wyjaśnia w rozmowie z KAI, że „dla Kościoła katolickiego na Litwie ma on podobne znaczenie, co kard. Wyszyński dla Kościoła w Polsce”.

Proces beatyfikacyjny abp. Matulionisa – jak i grupy innych litewskich męczenników okresu komunizmu – został otwarty w 1990 r., po uzyskaniu niepodległości przez Litwę. 1 grudnia 2016 r. Kongregacja Spraw Kanonizacyjnych, z upoważnienia papieża Franciszka, ogłosiła dekret o uznaniu męczeństwa sługi Bożego Teofiliusa Matulionisa, otwierając tym samym drogę do jego beatyfikacji.

Ks. Matulionis zostanie wyniesiony do chwały ołtarzy przez kard. Angelo Amato, prefekta Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, 25 czerwca na placu Katedralnym w Wilnie podczas Mszy św. z udziałem episkopatu Litwy, licznych delegatów konferencji biskupich z całego świata oraz ok. 30 tys. wiernych. Będzie to pierwsza beatyfikacja dokonana na ziemiach litewskich. Konferencję Episkopatu Polski będą reprezentowali m.in. jej przewodniczący abp Stanisław Gądecki, Prymas Polski abp Wojciech Polak i bp Romuald Kamiński z Ełku, przewodniczący Zespołu ds. Kontaktów z Konferencją Episkopatu Litwy.

Czytaj także: W czerwcu beatyfikacja abp. Teofiliusa Matulionisa – litewskiego Prymasa Tysiąclecia

Uroczystości beatyfikacyjne w Wilnie poprzedzi nocne czuwanie wiernych w katedrze wileńskiej. Wcześniej, 22 czerwca, do stolicy Litwy przybędzie młodzież na ogólnokrajowy Dzień Młodzieży, odbywający się pod hasłem: „Prawda was wyzwoli”.

Na całej Litwie trwają przygotowania do zbliżającej się beatyfikacji kapłana-męczennika. Kościoły i place zdobią plakaty zapraszające na uroczystości do Wilna. Duchowe przygotowania w parafiach i ruchach apostolskich trwają już od początku roku, w ramach ogłoszonego przez litewski episkopat Roku Arcybiskupa Teofiliusa Matulionisa.

Teofilius Matulionis urodził się 22 czerwca 1873 r. we wsi Kudoriškis, w rejonie oniksztyńskim (lit. Anykščių rajonas) w rodzinie właścicieli ziemskich. Po śmierci matki, troje dzieci zostało sierotami, w tym przyszły arcybiskup. W domu nauczył się czytać po polsku i po litewsku. Od 1887 r. pobierał nauki w Gimnazjum w Dyneburgu. W 1891 r. w wieku 18 lat wstąpił do Seminarium Duchownego w Sankt Petersburgu. Jednak, mając wątpliwości, zrezygnował. Ponownie wstąpił do niego po trzech latach. Święcenia kapłańskie przyjął 4 marca 1900 r.

Następnie ks. Matulionis został mianowany wikariuszem parafii w Warklanach na Łotwie, a potem proboszczem w Bikawie. Jednak, po ochrzczeniu noworodka z rodziny katolicko-prawosławnej, co było prawnie zakazane w Rosji carskiej, gdy jedno z rodziców jest katolikiem, a drugie prawosławnym, został odwołany i zawieszony w czynnościach kapłańskich.

W 1910 r. został wikarym kościoła św. Katarzyny w Petersburgu, który stanowił centrum nie tylko duchowego, ale i kulturalnego życia tamtejszych Polaków. Zlecono mu także zorganizowanie parafii Najświętszego Serca Jezusowego (za Bramą Newską) i troskę o budowę świątyni w regionie zamieszkałym przez robotników rosyjskich, polskich, łotewskich i litewskich. W tych wszystkich językach sprawował tam duszpasterstwo.

Gdy po wybuchu rewolucji październikowej w 1917 r. władzę w Rosji zdobyli bolszewicy, zaczęto na wszelkie sposoby ingerować w działalność Kościołów. W 1923 r. – za odmowę przekazania władzy dóbr kościelnych – ks. Matulionis wraz z biskupem Janem Cieplakiem i 15 innymi księżmi z Petersburga został skazany na trzy lata więzienia w słynnym procesie moskiewskim. W 1926 r. powrócił do Petersburga i został mianowany kanonikiem Kapituły Katedralnej w Mohylewie.

W połowie lat 20. sytuacja Kościoła katolickiego była w Związku Sowieckim dramatyczna: jego struktura hierarchiczna praktycznie uległa zniszczeniu, większość księży siedziała w więzieniach, innych wydalono z Rosji. W tym czasie w Watykanie snuto plany dotyczące możliwości porozumienia się z rządem sowieckim. Częścią realizacji tych zamysłów była wizyta bp. Michela D‘Herbigny SI w Związku Sowieckim w 1926 r. Po fiasku rozmów z władzami, podjął on dramatyczną próbę rekonstrukcji hierarchii kościelnej bez wiedzy i zgody władz sowieckich. Wśród tajnie wyświęconych przezeń biskupów był bp Antoni Malecki z Petersburga, który miał zastąpić deportowanego wcześniej do Polski abp Edwarda Roppa. Problem misji Herbigny’ego polegał jednak na tym, że był on dokładnie śledzony i władze doskonale wiedziały, kto został wyświęcony przezeń na biskupa.

W sytuacji, gdy bp Malecki mógł być w każdej chwili aresztowany, Pius XI 8 grudnia 1928 r. mianował ks. Matulionisa jego biskupem pomocniczym. 9 lutego 1929 r. w kościele Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Petersburgu bp Malecki udzielił mu sakry biskupiej. Niebawem jednak bp Matulionis został ponownie aresztowany i zesłany, już bez sądu, do gułagu na Wyspach Sołowieckich. 34 kapłanów więzionych w tym obozie, ale trzymanych osobno na Wyspie Anzerskiej, założyło tam swoją wspólnotę, której przewodniczył bp Matulionis.

Po ujawnieniu tego faktu ks. Matulionis został przeniesiony do więzienia w Petersburgu i zamknięty w izolatce. Następnie zesłano go do Ledianoje Pole (w pobliżu jeziora Ładoga) do prac przy wyrębie lasu.

W 1933 r. bp Matulionis został przeniesiony do więzienia w Moskwie. Po zawarciu porozumienia między Rządami Litwy i Związku Radzieckiego o wymianie jeńców, bp Matulionis wraz z grupą innych więźniów został zwolniony i powrócił na Litwę. Sowieci nie zgodzili się, mimo, że o to prosił, aby mógł pozostać na terytorium ZSRR.

W 1934 r. bp Matulionis odwiedził Rzym, wziął udział w uroczystościach kanonizacyjnych Jana Bosko i spotykał się z papieżem Piusem XI. Papież na widok ks. Matulionisa miał powiedzieć: „chwała Narodowi Litewskiemu, który wydał takiego bohatera”. Bp Matulionis szczegółowo poinformował Piusa XI o sytuacji katolików w ZSRR. Następnie udał się do USA na spotkanie ze wspólnotami litewskimi, a w drodze powrotnej (w 1936 r.) odwiedził Egipt i Ziemię Świętą.

Po powrocie na Litwę zamieszkał przy klasztorze sióstr benedyktynek w Kownie. Pomagał abp. Juozasowi Skvireckasowi w pracy duszpasterskiej i administracyjnej, m.in. pełnił obowiązki oficjała archidiecezji kowieńskiej i Naczelnego Kapelana Wojsk Litewskich. Jako gorący propagator kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa, wprowadził adorację wieczystą Najświętszego Sakramentu w kościele św. Mikołaja w Kownie i opiekował się misjami.

Po śmierci biskupa Juozasa Kukty, bp Matulionis został mianowany ordynariuszem diecezji koszedarskiej. Bronił praw Kościoła przed niemieckim okupantem, pomagał także Żydom, a gdy do granic diecezji zaczął się zbliżać front sowiecki, prosił kapłanów, aby nie emigrowali za granicę, mimo grożącego im śmiertelnego niebezpieczeństwa. W 1946 r. bp Matulionis został aresztowany za odmówienie kolaboracji. Na początku został wywieziony do więzienia w Orszy, następnie do więzienia o zaostrzonym reżimie we Władimirze, a w końcu – już po zakończeniu wyroku – do domu inwalidów w Mordowii. Władze sowieckie nie chciały dopuścić do jego powrotu na Litwę. W 1956 r. pozwolono mu jednak wrócić, ale pod warunkiem, że nie będzie sprawował funkcji biskupich.

Zamieszkał w Birsztanach na plebanii u bliskiego przyjaciela ks. Jonasa Jonysa. W sposób potajemny przejął zarządzanie diecezją. 25 grudnia 1957 r. bez zgody władz, ale z upoważnienia Stolicy Apostolskiej, potajemnie konsekrował na biskupa Vincentasa Sladkevičiusa, przyszłego litewskiego kardynała. Z tego powodu w 1958 r. został zmuszony do osiedlenia się w Szadowie na samej północy Litwy, gdzie, mimo że przebywał w areszcie domowym, udawało mu się nadal kierować diecezją oraz przekazywać informacje do Watykanu.

W 1962 r. Stolica Apostolska za „gorliwą wytrwałość w pełnieniu obowiązków dobrego pasterza“ mianowała go arcybiskupem. Papież Jan XXII zaprosił go na obrady Soboru Watykańskiego II. Władze sowieckie jednak nie wypuściły go tam, a chcąc uniemożliwić dalsze informowanie Stolicy Apostolskiej, podjęły decyzję o zabójstwie. Abp Matulionis zmarł 20 sierpnia 1962 r., trzy dniu po otrzymaniu zastrzyku z rąk pielęgniarki nasłanej przez KGB. Został pochowany w krypcie katedry w Koszedarach.

Więcej informacji na stronie www.teofilius.lt