Archidiecezja gdańska świętuje jubileusz

Dokładnie 100 lat temu, 30 stycznia 1925 bullą „Universa chiristifidelium cura” papież Pius XI ustanowił diecezję gdańską. W 1992 r. papież Jan Paweł II podniósł ją do rangi archidiecezji. Przez ostatnie sto lat liczba wiernych w diecezji wzrosła ze 140 tys. do prawie miliona, a liczba parafii z 36 do 200. Obchody jubileuszu 100-lecia archidiecezji gdańskiej potrwają przez cały nadchodzący rok.

Zanim powstała diecezja gdańska

Od czasów średniowiecza Kościół w Gdańsku i okolicach (archidiakonat pomorski) był częścią diecezji włocławskiej (zwanej też diecezją kujawską lub kujawsko – pomorską). W 1821 r. na mocy bulli Piusa VII „De salute animarum” wytyczającej nowe granice diecezji w państwie pruskim, cały ten obszar włączony został do diecezji chełmińskiej. Koniec I Wojny Światowej i powstanie Wolnego Miasta Gdańska spowodował kolejne zmiany. 21 kwietnia 1922 r. papież Pius XI ustanowił w Wolnym Mieście Gdańsku administraturę apostolską obejmującą część dotychczasowej diecezji chełmińskiej (18 parafii) oraz warmińskiej (18 parafii). Administratorem apostolskim został bp Edward O’Rourke, dotychczasowy biskup diecezjalny ryski i delegat apostolski na kraje bałtyckie.

Pierwszy biskup gdański

To właśnie bp Edward O’Rourke został pierwszym ordynariuszem utworzonej 30 stycznia 1925 r. diecezji gdańskiej, bezpośrednio zależnej od Stolicy Apostolskiej. W momencie swego powstania diecezja gdańska zamieszkiwana była przez 384 tys. ludzi, w tym 140 tys. katolików. Opiekę duszpasterską nad nimi sprawowało 55 księży.

Bp O’Rourke osobiście doświadczył tragicznych skutków rewolucji bolszewickiej w Rosji. W Gdańsku musiał się zmierzyć z napięciami między katolikami polskimi i niemieckimi. „Pokój wam. Módlcie się, umiłowani, aby dzięki temu i w naszym Wolnym Mieście realizowało się współżycie sprawiedliwości i pokoju w pełnym wymiarze i aby skutkiem tego zniknęły różnice poglądów, nieporozumienia i podejrzenia, tak by obie narodowości w zgodzie i prawdziwej chrześcijańskiej miłości służyły chwale Bożej i dobru społeczeństwa” – pisał w swoim pierwszym liście pasterskim. Ingres do katedry pw. Trójcy Świętej w Gdańsku – Oliwie odbył 1 czerwca 1926 r.

Bp O’Rourke zorganizował życie diecezjalne i intensywnie je rozwijał. Inspirował działalność Caritas oraz wielu katolickich organizacji. W pracy wspierany był przez liczne zgromadzenia żeńskie działające w diecezji. Zależało mu bardzo, by nie przenosić na grunt kościelny napięć narodowościowych. Dbał o kaszubską ludność katolicką. Odprawiał specjalne nabożeństwa dla polskojęzycznych dzieci. Wydał polski śpiewnik kościelny i książeczkę do nabożeństwa. Wymagał od kleryków w seminarium duchownym znajomości języka polskiego. Starał się też przeciwstawiać antypolskim poczynaniom gdańskich władz. Od 10 do 13 grudnia 1935 r. odbywał się I Synod Diecezji Gdańskiej. Nie udało się już jednak wprowadzić jego postanowień w życie.

W diecezji narastały polityczne napięcia i szykany wobec Kościoła. Pod naciskiem narodowych socjalistów Bp Edward O’ Rourke skierował prośbę do papieża o zwolnienie go z obowiązków biskupa ordynariusza diecezji gdańskiej, co nastąpiło 13 czerwca 1938 r.

Wojna

Drugim gdańskim biskupem, w latach 1938-1945 został ks. Karol Maria Splett. Lata II Wojny Światowej były czasem męczeństwa Kościoła Gdańskiego. Księża – nie tylko polscy ale również niemieccy – byli torturowani i mordowani. W gronie męczenników gdańskich znajdują się m.in. bł. ks. Bronisław Komorowski, bł. ks. Marian Górecki, bł ks. Władysław Miegoń, bł. ks. Franciszek Rogaczewski i bł. s. Alicja Kotowska, zmartwychwstanka.

Próby interwencji ze strony bp. Spletta nie przynosiły rezultatów. Naziści naciskali na biskupa, by zakazał używania języka polskiego nie tylko podczas modlitw, ale nawet podczas spowiedzi. Próby odmowy powodowały kolejne aresztowania i prześladowania wśród duchowieństwa.

Po zakończeniu wojny, w 1945 r. bp Splett został aresztowany przez nowe władze. Skazany został na 8 lat więzienia, które odbył w ciężkich warunkach we Wronkach. Polskę mógł opuścić dopiero po 1956 r. Zmarł w 1964 r. w Dusseldorfie.

Zamęt lat powojennych

Po II wojnie światowej opiekę duchową nad diecezją gdańską pełnili kolejno różni duchowni: ks. Andrzej Wronka, administrator apostolski w latach 1945-1951 i ks. Jan Cymanowski, wikariusz kapitulny w latach 1951-1956. W 1951 r. papież Pius XII mianował ks. Edmunda Nowickiego biskupem koadiutorem diecezji gdańskiej, lecz władze do 1956 r. nie dopuszczały go do zarządu nad diecezją.

Od 18 sierpnia do 23 października 1960 r. w diecezji peregrynowała kopia cudownego obrazu Matki Bożej Częstochowskiej.

W 1964 r. po śmierci bp. Spletta, ordynariuszem gdańskim został bp Edmund Nowicki.

Od Soboru do „Solidarności”

Bp Nowicki był twórcą struktur diecezjalnych i najważniejszych instytucji diecezji gdańskiej. W 1957 r. erygował Biskupie Seminarium Duchowne w Gdańsku – Oliwie. Brał udział we wszystkich czterech sesjach Soboru Watykańskiego II.

2 grudnia 1971 r. po śmierci bp Nowickiego ordynariuszem gdańskim został bp Lech Kaczmarek, dotychczasowy gdański biskup pomocniczy. Bp Kaczmarek stworzył wiele instytucji diecezjalnych oraz zainicjował powstanie wieku nowych parafii. W 1973 r. przewodniczył obradom II Synodu Diecezji Gdańskiej.

W czasie jego posługi miały miejsce strajki w stoczni gdańskiej, wobec których nie pozostał obojętny posyłając kapłanów do posługi duszpasterskiej i sakramentalnej wśród strajkujących robotników. Od 1980 r. był członkiem Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu.

Archidiecezja

Po śmierci bp Kaczmarka w 1984 r. rządy nad diecezją objął bp Tadeusz Gocłowski. Na czas jego posługi biskupiej przypadły zarówno polityczne zmiany w Polsce, jak i dwie wizyty papieża Jana Pawła II – w 1987 r. i w 1999 r.

W 1992 r. bullą Jana Pawła II „Totus tuus Poloniae populus” diecezja gdańska stała się archidiecezją a bp Gocłowski wyniesiony został do godności arcybiskupa metropolity. Metropolia gdańska objęła również diecezje pelplińską i toruńską jako diecezje sufraganalne. Patronem diecezji został św. Wojciech. Abp Gocłowski tworzył struktury nowej metropolii, realizował ogólnopolski i diecezjalny program duszpasterski związany z Drugą Wielką Nowenną i przygotowaniem do obchodów Wielkiego Jubileuszu. W 2001 r. zwołał III Synod Archidiecezji Gdańskiej.

W czasie posługi abp. Gocłowskiego powstało wiele szkół katolickich, stowarzyszeń i organizacji społecznych. Był jednym z najbardziej aktywnych politycznie hierarchów. Czynnie wspierał „Solidarność”, uczestniczył w rozmowach w Magdalence. Angażował się również w życie polityczne III RP. Warto przypomnieć, że 30 października 2005 r. zorganizował powyborcze rozmowy koalicyjne między Platformą Obywatelską a Prawem i Sprawiedliwością, które jednak zakończyły się niepowodzeniem.

Nowy okres w historii archidiecezji wiąże się z datą 17 kwietnia 2008 r., kiedy to, po przejściu abp. Gocłowskiego na emeryturę, papież Benedykt XVI mianował metropolitą gdańskim abp. Sławoja Leszka Głódzia, dotychczasowego ordynariusza diecezji warszawsko-praskiej. W latach swojej posługi w latach 2008-2020 abp Głódź erygował nowe parafie w Czapielsku, Juszkowie koło Pruszcza Gdańskiego, św. Karola Boromeusza w Wejherowie, Przejazdowie, Ełganowie i NMP z Lourdes w Otominie. Konsekrował 21 kościołów.

Od 2015 r. archidiecezja gdańska posiada dwóch biskupów pomocniczych.

2 marca 2021 r. Ojciec Święty Franciszek mianował nowym arcybiskupem metropolitą gdańskim Tadeusza Wojdę SAC, dotychczasowego arcybiskupa metropolitę białostockiego. Licząc od chwili powstania diecezji, jest on siódmym z kolei biskupem gdańskim i trzecim arcybiskupem metropolii gdańskiej. W 2024 r. abp Wojda wybrany został na przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski.

Obecnie archidiecezja gdańska, która w chwili powstania liczyła 4 dekanaty i 140 000 wiernych, składa się z 24 dekanatów, 200 parafii i liczy ponad 900 tys. wiernych.

Jubileusz

Obchody jubileuszu 100-lecia archidiecezji gdańskiej rozpoczęły się 29 grudnia 2024 r. Potrwają cały rok. Centralnym punktem obchodów będzie odpust archidiecezjalny przypadający 11 maja 2025 r., Tydzień Patrona – od 11 do 17 maja 2025 a także przypadająca 30 grudnia 2025 r. setna rocznica powstania diecezji gdańskiej.