Avvenire: papieże XX wieku święci, bo pozbawieni władzy doczesnej

Wiek XX był wiekiem świętych papieży: pięciu spośród ośmiu dostąpiło już chwały ołtarzy. Zdaniem dziennikarza włoskiego dziennika katolickiego „Avvenire” Mimmo Muolo, jedną z przyczyn tego fenomenu może być utrata doczesnej władzy przez biskupów Rzymu po upadku Państwa Kościelnego w 1870 roku. Dzięki temu mogli oni skupić się na duchowej istocie swej misji i posługi.

Pierwszym kanonizowanym papieżem XX stulecia został w 1954 roku Pius X (1903-1914). W 2014 roku świętymi ogłoszono Jana XXIII (1958-1963) i Jana Pawła II (1978-2005), a w 2018 roku – Pawła VI (1963-1978), zaś 4 września br. błogosławionym został ogłoszony Jan Paweł I (1978).

Ponadto w przypadku Piusa XII (1939-1958) trwa proces beatyfikacyjny. W 2009 roku Benedykt XVI ogłosił dekret o heroiczności jego cnót i przysługuje mu tytuł czcigodnego sługi Bożego. Do beatyfikacji brakuje jeszcze cudu przypisywanego jego wstawiennictwu i definitywnego wyjaśnienia przez historyków jego roli w czasach Holokaustu.

Muolo zauważa, że na ołtarze zostało wyniesionych zaledwie kilku papieży z kilku poprzednich wieków. Z XIX wieku jest błogosławiony – Pius IX (1846-1878). Z XVIII wieku nie ma ani jednego, z wieku XVII jest jeden – błogosławiony Innocenty XI (1676-1689), podobnie jak z wieku XVI – św. Pius V (1566-1572). Z XV wieku nie ma żadnego papieża wyniesionego na ołtarze. Ponadto trwają procesy beatyfikacyjne dwóch kolejnych papieży, w związku z czym przysługuje im tytuł sługi Bożego – dotyczy to Piusa VII (1800-1823) i Benedykta XIII (1724-1730).

Zastanawiając się, jak wyjaśnić ten „zdumiewający rozkwit wzorcowych postaci pod względem życia chrześcijańskiego” wśród dwudziestowiecznych biskupów Rzymu, Muolo zwraca uwagę, że „patrząc oczami wiary wydawałoby się, że w stuleciu naznaczonym dwoma przerażającymi światowymi konfliktami, pojawieniem się ateistycznych i radykalnie antychrześcijańskich ideologii, okropnościami Holokaustu, gułagami i masowymi pogromami w Azji i Ameryce Łacińskiej Opatrzność chciała dać Łodzi Piotrowej sterników będących nie tylko autorytetami po ludzku, ale przede wszystkim wzorujących się na całkowitym naśladowaniu Chrystusa”.

– Jeśli natomiast chcemy rozumować w kategoriach historyczno-teologicznych, nie możemy nie pamiętać, że wiek XX był okresem, w którym dojrzały duchowe i duszpasterskie skutki końca władzy doczesnej [papieży]. To wydarzenie, które katolikom XIX wieku wydawało się wielką przemocą (i które na poziomie prawa międzynarodowego nią naprawdę było), a które Giovanni Battista Montini, przyszły Paweł VI, w stulecie zjednoczenia Włoch nazwał „opatrznościowym”, miało wśród swych średnio- i długoterminowych konsekwencji redefinicję samej postaci papieża. Nie jest już głową państwa, a więc nie jest postrzegany jako polityk z nieuchronnie materialnymi interesami, których należy bronić w gronie narodów (to nie przypadek, że Vincenzo Gioberti chciałby, aby Pius IX był szefem Federacji Państw Włoskich przed ich zjednoczeniem), ale przywódcą duchowym, pasterzem, coraz bardziej punktem odniesienia nie tylko dla naszych [włoskich] katolików, ale dla Kościoła powszechnego i dla wiernych spod wszystkich szerokości geograficznych. Nawet wtedy, gdy chodziło o (jak zobaczymy zwłaszcza począwszy od I wojny światowej) danie głosu prośbom o pokój, obronę biednych i wyzyskiwanych, prawa człowieka, braterstwo ludzi narodów – co już znalazło swoje pierwsze sformułowanie w [encyklice] „Rerum novarum” Leona XIII [z 1891 roku] – analizuje włoski publicysta.

Podkreśla on, że fakt odebrania biskupowi Rzymu władzy doczesnej „uwolnił go, ale nie uczynił obcym wobec historii i jej wydarzeń”. Mógł być w nich jeszcze bardziej obecny, ale „na mocy wolności i służby duchowej”, co zapewniło mu stanięcie na czele „tego skrawka ziemi, jakim jest Państwo Miasta Watykańskiego”. Wszyscy wiedzą, że teraz „nie podlega on żadnej władzy politycznej” i „kiedy mówi urbi et orbi, wypowiada się w pełnej i suwerennej wolności pasterza”.

Ukazując, jak ta „wybitnie duszpasterska rola” przejawiała się za pontyfikatów od Piusa X po Jana Pawła II, Muolo zaznacza, że ich różnorodne postacie tworzą „mozaikę świętości, ofiarowaną jako wzór dla człowieka naszych czasów”. – Jest codzienna świętość papieża Roncallego [Jana XXIII], która nie posiada nadzwyczajnej mocy cudotwórcy ani znaków takich jak stygmaty, ale jest zrobiona, jak sam powiedział, z „umiejętności ciągłego unicestwienia samego siebie, zachowywania w sercu płomienia najczystszej miłości do Boga, oddawania wszystkiego, poświęcania się dla dobra braci”. Jest świętość „białego męczeństwa” sprzeciwów, niezrozumienia, otwartej krytyki, przeżywana przez Pawła VI i sublimowana w życiu wewnętrznym, w najgłębszej relacji z Panem. Albo świętość mistycznej duszy Jana Pawła II, całkowicie zanurzonego w tajemnicy Boga, i dlatego bliskiego każdego człowieka swoich czasów, do tego stopnia, że może zmieniać historię. Aż po świeże świadectwo Jana Pawła I o wyrafinowanej kulturze teologicznej i humanistycznej, a jednocześnie „łagodnego i pokornego pasterza”, zdolnego podbić serca właśnie dzięki tej uśmiechniętej pokorze – pisze włoski dziennikarz.

Jego zdaniem „każdy z tych świętych papieży potrafił odmieniać przez przypadki Ewangelię w naszych czasach. Mówiąc o wierze, nadziei i miłości. Wskazując duchownym wzór pasterza i wystosowując do świeckich zaproszenie do nawrócenia. Czyli ostatecznie ukazując istotę życia chrześcijańskiego”. – Być może wyjaśnienie rozkwitu kanonizowanych i beatyfikowanych papieży XX wieku jest właśnie tutaj. W chwili, gdy następcy Piotra stracili błyskotki tego, co Franciszek nazywa „światowością” – co nieuchronnie pociągała za sobą władza doczesna – mogli ponownie skoncentrować się na istocie swej misji i posługi: głoszeniu Chrystusa światu. A owoce są widoczne dla wszystkich – przekonuje Muolo.