Godność i sprawiedliwość – “Polonia Restituta”w Białymstoku

Czym są godność i sprawiedliwość społeczna z jednej strony w odniesieniu do chrześcijańskiej nauki społecznej, a z drugiej strony w dobie rosnącej roli technologii i sztucznej inteligencji – zastanawiali się uczestnicy białostockiej konferencji z cyklu „Polonia Restituta”, która odbyła się w poniedziałek w Białymstoku.

Otwierając konferencję metropolita białostocki abp Tadeusz Wojda przypomniał, że odbywa się ona pod patronatem bł. ks. Michała Sopoćki, spowiednika św. s. Faustyny, głosiciela Miłosierdzia Bożego, który jest właśnie patronem tego miasta. Abp Wojda nazwał ks. Sopoćkę wielkim człowiekiem o wyczulonym sercu i sumieniu, duszpasterzem troszczącym się o krzewienie wiary i polskości wśród dzieci i młodzieży na terenach Wileńszczyzny, wrażliwym na niedostatek najmłodszych.

„To posługiwanie drugiemu człowiekowi w prawdzie, w poszukiwaniu dobra, będzie realizował przez całe swoje kapłańskie życie” – dodał metropolita białostocki. Wśród największych wartości, jakie szerzył, były właśnie godność ludzka i sprawiedliwość społeczna.

– Dziś na tym spotkaniu na Podlasiu, chcemy wracać do tych wielkich wartości, chcemy uczyć się od ks. Michała, aby na wzór jego posługi kapłańskiej, ale przede wszystkim ludzkiej, umieć wnosić w nasze społeczeństwo to, co jest najszlachetniejsze, to, co obiektywnie ma wartość, jest niepowtarzalne, to co ma odniesienie w Dekalogu – powiedział abp Wojda. Właśnie przyjęcie w sumieniu prawd wyrażonych w Dekalogu pozwala każdemu człowiekowi pełnić posługę w społeczeństwie w sposób altruistyczny – tak jak to robił bł. ks. Sopoćko.

Abp Jakub Kostiuczuk, arcybiskup białostocki i gdański Kościoła prawosławnego przypomniał, że wprawdzie obecnie w Polsce ta wspólnota jest Kościołem mniejszościowym, to jednak w historii naszej ojczyzny był on zawsze obecny, a jego wierni uczestniczyli w ważnych procesach budowy polskiej państwowości.

Zaznaczył, że kwestie godności i sprawiedliwości społecznej są szczególnie istotne w obecnych czasach i odgrywają kluczową rolę we właściwym funkcjonowaniu społeczeństwa i państwa. Zagwarantowanie godności i sprawiedliwości obywatelom w dużej mierze jest uzależnione od właściwej polityki społecznej prowadzonej przez organy państwowe, a od tego w dalszej kolejności zależą nastroje społeczne, stan i kondycja społeczeństwa i państwa – tłumaczył abp Jakub.

Polityka państwa powinna zatem uwzględniać wszystkich swoich obywateli, brać pod uwagę interesy wszystkich grup społecznych, etnicznych i religijnych. – Nie uwzględniając tych wszystkich czynników państwo naraża się na wewnętrzne podziały i konflikty, które w konsekwencji stanowią zagrożenie dla stabilności państwa, a historia Polski jest ku temu dobrym przykładem – zaznaczył prawosławny arcybiskup białostocki i gdański.

Minister nauki i szkolnictwa wyższego Jarosław Gowin przypomniał, że Białostocczyzna jest terenem, na którym skupiają się obecne w historii I i II Rzeczypospolitej różne tradycje narodowościowe, etniczne, religijne i kulturowe. Ziemie te po dziś dzień zamieszkiwane są przez Polaków, Białorusinów, Litwinów, Ukraińców i Tatarów. Swoje miejsce mają tu katolicy, wyznawcy prawosławia i judaizmu oraz muzułmanie.

Obecność zaś na konferencji hierarchów dwóch Kościołów to „symbol Polski, za którą wszyscy tęsknimy i do której powinniśmy dążyć”. – Symfonia na Podlasiu tej mozaiki kultur i religii oraz jej dziedzictwo, ze wszystkimi jej blaskami i cieniami – bo przecież 100 lat Polski to losy bardzo złożone – skłania do namysłu nad trudną sztuką życia razem w różnorodności tożsamości kulturowych, odmienności poglądów i przekonań oraz wielości wyznań.

Fundamentem tak złożonej wspólnoty powinno być dobro wspólne, tak dookreślone i rozumiane przez społeczeństwo – przekonywał wicepremier Gowin. – Po drugie, tego rodzaju współobecność skłania do myślenia o wspólnocie jako tej, która potrafi twórczo mierzyć się z różnymi wyzwaniami, tak w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym.

Jarosław Gowin powtórzył też swoje przekonanie z pierwszej konferencji „Polonia Restituta„, że po 1989 r. zbyt słabo wsłuchiwaliśmy się w nauczanie społeczne św. Jana Pawła II, które dogłębnie porusza kwestie godności i sprawiedliwości społecznej. – I jeżeli teraz, mimo niezaprzeczalnych osiągnięć po 1989 r., z których wszyscy mamy prawo być dumni, są w naszym kraju sprawy, które nie domagają, to dlatego, że zbyt słabo wsłuchiwaliśmy się w chrześcijańską, w swym pluralizmie, naukę społeczną św. Jana Pawła II – powiedział.

Wiara i powołanie – drugi tydzień Synodu

Jego zdaniem natomiast, wrażliwość na sprawiedliwość i godność ludzką powinny stać się mocnym fundamentem budowania wspólnoty obywatelskiej naszej ojczyzny w przyszłości. – Wtedy nasz wspólny dom przetrwa nieuchronne przecież burze. Taki jest cel refleksji nad stuleciem niepodległości i nad tym, co z polskich doświadczeń wynika dla naszego i przyszłych pokoleń – zaznaczył wicepremier Gowin.

W panelu pt. „Godność człowieka jako podstawa polskich polityk społecznych” prof. Bogdan Szlachta (Uniwersytet Jagielloński, Akademia Ignatianum w Krakowie) zapytał, czy jesteśmy jeszcze w stanie na początku XXI wieku kategorię godności odnosić wyłącznie do przedstawicielu gatunku ludzkiego? A może zbliżamy się do momentu, gdy pojawią się byty nienależące do tego gatunku, a korzystające np. ze sztucznej inteligencji i gotowe, by także im przypisać godność?

Ks. dr Adam Matan, kapelan Klubu Inteligencji Katolickiej w Białymstoku przywołał tezę, wedle której „zachodnia, liberalna, ateizująca się cywilizacja zmierza do samozagłady, bo jeśli nie ma Boga, to nie ma człowieka”.

Kategoria godności człowieka pokazująca, że jest on bytem wyróżnionym w przyrodzie, jest zagrożona. Dlaczego? Z jednej strony badania nad człekokształtnymi wskazują, że na poziomie zarówno moralności, jak i wykorzystania rozumu, także u tych gatunków dostrzegamy podobne ludzkim zachowania.

Z drugiej strony badania nad sztuczną inteligencją pokazują na przejawy racjonalnego myślenia u maszyn. Kategoria godności zdaje się zatem rozciągać, a wręcz rozmywać, jeśli przestanie ona być ugruntowana na naturze człowieka. Wskutek takiej dehumanizacji możliwe jest np. odbieranie godności dziecku poczętemu lub człowiekowi poddawanemu eutanazji.

Prof. Małgorzata Dajnowicz (Uniwersytet w Białymstoku) mówiła o koncepcjach godności kobiety wypracowanych w nauczaniu papieży Jana XXIII, Pawła VI i Jana Pawła II. Papież Polak wskazywał m.in., że kobieta ma miejsce nie tylko w przestrzeni rodzinno-domowej, ale że kobiety mają swój wkład w wielowiekowy rozwój życia społecznego. Jako przykład podała, że w XIX w. to głównie kobiety angażowały się w dobroczynność. A w Liście do kobiet całego świata w 1995 r. podkreślił, że kobiety powinny brać udział w rozwoju życia publicznego i politycznego.

Prof. Jerzy Halicki, prorektor UwB, zastanawiał się nad tym, czy w polskim społeczeństwie można się godnie starzeć. – Jeśli ten człowiek jest pozbawiany swojej roli społecznej, wycofywany czy wypychany, to traci poczucie własnej wartości. Z drugiej strony, z jego doświadczenia niewiele korzysta społeczeństwo – mówił. Jego zdaniem, państwo powinno być zainteresowane tworzeniem przestrzeni i mechanizmów aktywizacji starszych pokoleń tak, aby ich nie marginalizować.

„Chrześcijaństwo zawsze zostawia pewien margines. Tak jest w nauczaniu Chrystusa, gdzie ten margines oznacza nawet ignorancję obowiązującego prawa, jeśli można osiągnąć większe dobro dla człowieka” – mówił z kolei ks. prof. Marek Ławreszuk, teolog prawosławny z Uniwersytetu w Białymstoku.

Projekt „Polonia Restituta. Dekalog dla Polski w 100-lecie odzyskania niepodległości” składa się z cyklu 10 ogólnopolskich naukowych konferencji tematycznych, organizowanych w najważniejszych ośrodkach akademickich Polski i podejmujących kluczowe dla społeczeństwa zagadnienia z zakresu szeroko rozumianego życia publicznego, gospodarczego, politycznego, społecznego i kulturalnego.

Zwieńczeniem powyższych dziesięciu konferencji będzie międzynarodowy Kongres w Krakowie, podejmujący problematykę sumienia i odpowiedzialności w życiu publicznym.

Pomysłodawcą projektu jest Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, które wraz z Radą do spraw Społecznych Konferencji Episkopatu Polski zarazem stało się współorganizatorem projektu. Koordynatorem merytorycznym jest Akademia Ignatianum w Krakowie. Do realizacji zaproszono czołowe ośrodki akademickie Polski, które dydaktycznie, naukowo czy badawczo zajmują się m.in. Katolicką Nauką Społeczną.

Honorowy Patronat nad obchodami 100-lecia odzyskania niepodległości w ramach projektu „Polonia Restituta. Dekalog dla Polski w 100-lecie odzyskania niepodległości” objął prezydent Andrzej Duda. Jednym z patronów medialnych wydarzenia jest Katolicka Agencja Informacyjna.