Bp Grzegorz Kaszak najmłodszym w Polsce biskupem seniorem

Bp Grzegorz Kaszak złożył rezygnację z urzędu, którą szybko przyjął papież Franciszek. Nie podano jednak kanonicznego uzasadnienia decyzji. Kim jest biskup Kaszak, jak został sosnowieckim biskupem i jakie wyzwania stoją przed jego następcą i diecezją?

Bp Grzegorz Kaszak urodził się w 1964 r. w Choszcznie (zachodniopomorskie), święcenia kapłańskie przyjął w Szczecinie w 1989 r. z rąk bp. Kazimierza Majdańskiego.

Już w 1990, po krótkim doświadczeniu posługi jako wikariusz w Świnoujściu, pojechał na studia z teologii moralnej do Rzymu na Uniwersytecie Papieskim Świętego Krzyża. Po ośmiu latach uzyskał doktorat, broniąc dysertacji o antykoncepcji w nauczaniu Jana Pawła II. W Rzymie od 1992 r. do 2002 r. pracował w Papieskiej Radzie ds. Rodziny, gdzie wrócił po przerwie na lata 2007-2009, mianowany przez Benedykta XVI sekretarzem tej dykasterii. W 1997 r. został sekretarzem kard. Alfonsa Lópeza Trujilla, ówczesnego przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Rodziny. W latach 2002-2007 był rektorem Polskiego Papieskiego Instytutu Kościelnego.

Biskup sosnowiecki

4 lutego 2009 r. Benedykt XVI mianował go biskupem sosnowieckim.

Diecezja sosnowiecka została powołana przez papieża Jana Pawła II w 1992 r., jest częścią archidiecezji częstochowskiej. Na jej terenie znajdowały się wówczas 152 parafie (aktualnie 162).

W latach 2001 – 2004 obradował I Synod diecezji sosnowieckiej, którego owocem było m. in. spisanie partykularnego prawa, regulującego m.in. problemy struktur diecezji, praw i obowiązków diecezji, zasad życia zakonnego, liturgii, zasad duszpasterstwa, posługi katechetycznej, duszpasterstwa rodzin, młodzieży, posługi charytatywnej, budownictwa i sztuki sakralnej oraz dóbr doczesnych Kościoła.

W 2010 r. na niedzielną Mszę św. uczęszczało w diecezji sosnowieckiej 28% wiernych, z czego 37% przystępowało do Komunii św. W 2021 r. dominicantes – 18,0 proc., a communicantes – 7,7 proc. (wskaźnik communicantes najniższy spośród diecezji w Polsce).

Duszpasterstwo

Odkąd bp Kaszak objął diecezję sosnowiecką, starał się, by w każdym mieście funkcjonował stały konfesjonał z możliwością spowiedzi poza Mszą. Z powodu braku księży liczba takich miejsc zmniejszała się, aktualnie jest jedno – w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sosnowcu, z dyżurem misjonarza miłosierdzia i możliwością spowiedzi w angielskim, hiszpańskim, niemieckim, włoskim, francuskim oraz ukraińskim.

Od 2009 r. organizowane są Spotkania Młodych Diecezji Sosnowieckiej.

W tym samym roku bp Kaszak, w trosce o duchowieństwo, powołał specjalny urząd „animus clericorum” – trzech doświadczonych kapłanów miało służyć radą i wsparciem księżom w różnych kryzysach.

W 2015 r. hierarcha powołał w Będzinie-Syberce Archiwum Diecezji Sosnowieckiej im. Ks. Jerzego Wolnego, którego dyrektorem został ks. Tomasz Zmarzły. Prezbiter ten został także szefem lokalnego dodatku do Tygodnika Niedziela.

Bp Kaszak przyczynił się m. in. do powstania Diecezjalnego Domu Matki i Dziecka, w którym osoby potrzebujące znajdą bezpieczny azyl. Otwarto go w Dniu Świętości Życia 25 marca 2015 r.

W 2022 r. bp Kaszak organizował obchody 30-lecia istnienia diecezji. Składały się na nie peregrynacje, pielgrzymki, inicjatywy duszpasterskie, historyczne i kulturalne.

Pandemia

W czasie pandemii COVID-19 diecezja sosnowiecka wyróżniała się zwłaszcza na tle diecezji sąsiednich otwartymi kościołami. „Trzeba nam tu upaść na kolana i dobrego Boga prosić o pomoc, obronę i ratunek. I zobaczycie, że jeżeli to czynić będziemy – Pan Bóg nas nie opuści! Zachowa nas w zdrowiu i oddali pandemię” – zapewniał bp Kaszak w 2020 r. W 2021 sam był zakażony koronawirusem, podobnie jak biskup pomocniczy i wielu księży.

Seminarium

Wyższe Seminarium Duchowne diecezji sosnowieckiej erygowano w 1992 r. Formacja kandydatów do kapłaństwa odbywała się w Krakowie nieopodal Wawelu, w zabytkowej kamienicy należącej do archidiecezji częstochowskiej. W roku inauguracji diecezja miała 80 kleryków. W 2010 r. studia rozpoczęło 16 kleryków. W 2023 nie było już żadnego.

– Wielkim wyzwaniem dla diecezji sosnowieckiej jest nieustannie formacja nowych kapłanów oraz stała formacja duchowieństwa. W obecnej sytuacji społeczno-politycznej świadectwo życia kapłanów staje się coraz żywszym świadectwem życia Kościoła” – pisał w artykule opublikowanym na stronie internetowej diecezji sosnowieckiej ks. Mariusz Trąba, w latach 2010 – 2012 rektor WSD.

W 2010 r. media obiegły informacje, że ówczesny rektor seminarium sosnowieckiego niestosownie zachowywał się wobec nowopoznanego towarzysza w jednym z krakowskich klubów gejowskich.

Rektor seminarium pozostał na stanowisku do 23 września 2012 r., kiedy zrezygnował by, jak uzasadniał, poświęcić się wyłącznie pracy naukowej. Mieszkał nieopodal sosnowieckiej katedry, kontynuując pracę akademicką na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Umowę z nim uczelnia zerwała dopiero na początku października 2023 r. ze względów formalnych (niepowodzenie w uzyskaniu habilitacji).

W 2013 r. seminarium sosnowieckie z dotychczasowej, należącej do archidiecezji częstochowskiej siedziby, przeniesiono do Częstochowy. „Ponieważ budynek dotychczasowego seminarium duchownego w Sosnowcu przy ul. Bernardyńskiej 3 w Krakowie jest własnością archidiecezji częstochowskiej i musi być jej oddany, pociąga to za sobą przeniesienie aktualnie przebywającej tam wspólnoty seminarium sosnowieckiego do budynku seminarium archidiecezjalnego w Częstochowie” – wyjaśniał oficjalne przyczyny ówczesny rzecznik KEP, ks. Józef Kloch.

Wykorzystywanie seksualne nieletnich przez duchownych 

Podczas gdy ordynariuszem diecezji sosnowieckiej był bp Kaszak, nie pojawiły się publicznie żadne informacje o duchownych, którzy dopuszczaliby się wykorzystywania seksualnego nieletnich. W diecezji, zgodnie z kościelnym prawem, funkcjonuje delegat biskupa ds. ochrony dzieci i młodzieży.

W jednej z nieporuszanych medialnie spraw, gdzie osoba w dzieciństwie pokrzywdzona przez duchownego dopominała się o finansowanie terapii przez diecezję, kuria diecezji sosnowieckiej oraz sąsiedniej, z którą związany był sprawca przed zmianą granic diecezji w Polsce, odmówiły udzielenia wsparcia. Udzieliła go dopiero Fundacja św. Józefa KEP.

Pożar katedry

Po północy 29 października 2014 r. ks. Mariusz Trąba zauważył pożar zabytkowej katedry w Sosnowcu i wezwał straż pożarną. Spłonął cały dach świątyni z wieżyczką. Zalane zostały zabytkowe freski Włodzimierza Tetmajera i Henryka Uziembło, z których słynęła sosnowiecka katedra. Prace przy odbudowie dachu nad nawą główną katedry wraz z wieżyczką zakończono już w marcu 2015 r. Trwają wciąż prace konserwatorskie.

Zabójstwo diakona i samobójstwo księdza

W marcu 2023 r. opinią publiczną wstrząsnęła tragiczna śmierć sosnowieckiego diakona, 26-letniego Mateusza B. Jego ciało z ranami kłutymi znalezione zostało przy Domu Katolickim niedaleko katedry. Tego samego dnia odnalezione zostało także ciało 46-letniego ks. Roberta Sz., który skoczył pod nadjeżdżający pociąg. Obaj duchowni posługiwali w sosnowieckiej katedrze. Śledztwo w sprawie zabójstwa diakona oraz targnięcia się na życie 46-letniego prezbitera prowadzi prokuratura.

Afera w Dąbrowie Górniczej 

Kilka miesięcy później, w sierpniu 2023 r., diecezja sosnowiecka znowu była w centrum uwagi opinii publicznej w Polsce, a także za granicą. W Dąbrowie Górniczej, w parafialnym budynku, ks. Tomasz Z., szef diecezjalnego dodatku tygodnika „Niedziela”, miał zorganizować imprezę o charakterze erotycznym. Zaproszony przez niego mężczyzna oferujący płatne usługi seksualne stracił przytomność na skutek przyjętych tabletek, prawdopodobnie na potencję. Towarzysz ks. Tomasza zdecydował się, wbrew gospodarzowi, wezwać pogotowie. Pozostali uczestnicy imprezy nie chcieli wpuścić do mieszkania ratowników, umożliwiła to dopiero interwencja służb mundurowych.

Diecezja powołała komisję do wyjaśnienia sprawy. „Ks. Tomasz Z., którego udział w tym, co wydarzyło się w Dąbrowie Górniczej w nocy z 30 na 31 sierpnia, nie budzi żadnych wątpliwości, został 21 września br. pozbawiony wszystkich urzędów i funkcji kościelnych do czasu wyjaśnienia sprawy i skierowany do zamieszkania poza parafią” – poinformowała sosnowiecka kuria. Dodano także, że księdzu, który zorganizował orgię, „grożą najcięższe kary kanoniczne”, a “biskup sosnowiecki podjął decyzję o wszczęciu procedury karnej i zdecydował, dla podkreślenia bezstronności procesu, że zostanie ona przeprowadzona przez kościelny wymiar sprawiedliwości spoza diecezji sosnowieckiej”.

Sprawa jest też badana przez sosnowiecką prokuraturę, ponieważ istnieje podejrzenie, że doszło do nieudzielenia pomocy.

Po skandalu bp Kaszak skierował list do księży, później także do wiernych, w którym przeprosił „wszystkich tych, którzy zostali dotknięci i bardzo zasmuceni, czy też nawet zgorszeni sytuacją mającą miejsce w Dąbrowie Górniczej”.

W Internecie pojawiła się petycja o usunięcie bp. Kaszaka, podpisało ją ponad 1400 księży i świeckich. 8 października odbył się także pod kurią sosnowiecką „Synowski protest katolików przeciwko zepsuciu diecezji i upadkowi zasad”. Wcześniej prezes KAI Marcin Przeciszewski sugerując, że przypadek z Dąbrowy Górniczej wiąże się z istnieniem  działających w Kościele i szkodzących mu „struktur zła” na tle homoseksualnym, apelował do KEP, by zwróciła się do Watykanu o pomoc w rozwiązaniu tej kryzysowej sytuacji, gdyż, jak sugerował, diecezja sosnowiecka sama może sobie nie poradzić.

Rezygnacja

24 października 2023 r. nuncjatura apostolska w Polsce poinformowała, że papież Franciszek przyjął rezygnację bp. Grzegorza Kaszaka z pełnienia posługi biskupa sosnowieckiego. Administratorem apostolskim sede vacante diecezji sosnowieckiej został mianowany arcybiskup katowicki Adrian Galbas SAC.

Bp Kaszak ma 59 lat, został biskupem seniorem 16 lat przed kanoniczną emeryturą.

Konferencja Episkopatu Polski w marcu 2013 r. przyjęła dokument regulujący status biskupów seniorów w Polsce pod kątem zabezpieczenia im odpowiedniego utrzymania.

Emerytowany hierarcha ma prawo głosić wszędzie i może być aktywny duszpastersko, chyba że miejscowy ordynariusz na to nie pozwala. Może też udzielać sakramentów zgodnie z odpowiednimi obostrzeniami prawa kanonicznego.

Jeśli biskup senior pozostanie w diecezji, ta powinna zatroszczyć się o mieszkanie dla niego – nie może bowiem dalej mieszkać w domu biskupim. W mieszkaniu powinna być możliwość urządzenia kaplicy. Przewiduje się stałe wynagrodzenie emerytalne „w wysokości otrzymywanej aktualnie przez biskupów sprawujących taki sam urząd jak biskup senior przed przyjęciem rezygnacji (z zachowaniem rewaloryzacji)”. Diecezja bierze też na siebie koszty wyżywienia biskupa, rachunki za mieszkanie i media, w przypadku ogrodu przy posesji także odpowiednie utrzymanie go. Pokrywane są także koszty ewentualnych podróży służbowych. Biskupowi seniorowi zapewnia się także wynagrodzenie dla osoby, która podejmie pracę w jego domu, a także pełną opiekę w przypadku choroby. Przewiduje się również zagwarantowanie posługi kapelana.

Biskupi seniorzy nie są członkami Konferencji Episkopatu Polski, jednak są zapraszani na zebrania plenarne, a także mogą być członkami Komisji.

Biskup miejsca może udzielać biskupowi seniorowi wsparcia szerszego, niż gwarantuje dokument KEP.