W jaki sposób Kościół pomaga chorym?

Dziś przypada Światowy Dzień Chorego, obchodzony w tym roku pod hasłem: „Bądźcie miłosierni, jak Ojciec wasz jest miłosierny” (Łk 6, 36). Jest to dobra okazją do przypomnienia działalności na rzecz chorych prowadzonej w ramach Kościoła w Polsce. Troska o najsłabszych, chorych i ubogich stanowi samo serce Ewangelii. Ludzie Ci winni więc być podstawowym podmiotem zainteresowania każdej wspólnoty i społeczności katolickiej.

W orędziu na tegoroczny Światowy Dzień Chorego Franciszek przypomina, że „bliskość wobec chorych i ich duszpasterstwo nie jest zadaniem tylko niektórych duszpasterzy specjalnie przygotowanych; odwiedzanie chorych jest zaproszeniem skierowanym przez Chrystusa do wszystkich Jego uczniów.

Kościół katolicki w Polsce jest zaangażowany w opiekę nad chorymi na wielu płaszczyznach. Prowadzi szpitale i hospicja oraz różnorodne poradnie. Wspomaga osoby chore poprzez księży niosących w parafii pomoc duchową oraz wolontariuszy ich odwiedzających. Liczni zakonnicy i zakonnice pracują w placówkach służby zdrowia, a liczni kapłani pełnią posługę kapelanów w państwowych lub prywatnych placówkach służby zdrowia.

Liderami w zakresie pomocy osobom chorym w ramach Kościoła jest Caritas Polska, wraz z jej diecezjalnymi, a także parafialnymi strukturami, zakony a ostatnio coraz bardziej także ruchy i wspólnoty apostolskie, skupiające głównie świeckich.

Caritas

Caritas Polska, wraz z 44 Caritas diecezjalnymi, tworzy największą w Polsce organizację działającą na rzecz chorych i potrzebujących. Dzięki blisko 90 tys. wolontariuszy Caritas może realizować projekty pomocowe na ogromną skalę. W 3 tys. 250 Parafialnych Zespołach Caritas działa 30 tys. 55 wolontariuszy. W ciągu ostatnich 2 lat powołano 154 nowe Parafialne Zespoły Caritas.

Wychodząc naprzeciw potrzebom seniorów i chorych, Caritas diecezjalne prowadzą różnego typu placówki świadczące im pomoc, w tym ponad 20 domów pomocy społecznej (dziennych, całodobowych, rodzinnych), z których korzysta rocznie około 1000 osób, oraz około 40 klubów seniora i świetlic parafialnych, do których uczęszcza rocznie blisko 1,9 tys. osób.

Z myślą o osobach chorych i niepełnosprawnych Caritas diecezjalne prowadzą w całej Polsce ponad 100 stacji opieki Caritas. Zapewniają one szeroki dostęp do świadczeń pielęgniarskich oraz pomocy socjalnej. Pacjenci mają również możliwość wypożyczenia sprzętu medyczno-rehabilitacyjnego. Dla potrzebujących specjalistycznej pomocy działają ośrodki rehabilitacyjne oferujące dzienną lub całodobową opiekę, 11 zakładów opiekuńczo-leczniczych przyjmujących przewlekle chorych i hospicja zapewniające opiekę paliatywną.

Bardzo rozbudowany i liczny jest wolontariat Caritas Polska i jej diecezjalnych struktur. Maciej Dubicki z Działu Komunikacji Caritas szacuje, że w jej dzieła angażuje się około 100 tys. osób, 85 tys. jest aktywnych, gdyż część z nich wycofała się w powodu epidemii, a bardzo często są to seniorzy, należący do grupy podwyższonego ryzyka. To dzięki wolontariuszom ta największa instytucja charytatywna w Polsce jest w stanie przeprowadzić tysiące akcji na rzecz potrzebujących oraz udzielać różnorakiej pomocy w kraju i za granicą, także wówczas, gdy trze ba niezwłocznie pomóc ofiarom kataklizmów czy innych wydarzeń. Większość wolontariuszy pracuje niemal codziennie, dyskretnie niosąc po moc najsłabszym. Parafialne Zespoły Caritas są obecne w 40 diecezjach, jest ich 4408, czyli w co trzeciej parafii.

Zakony żeńskie

Zakony żeńskie prowadzą w sumie 410 dzieł charytatywnych, z czego m.in. 2 szpitale, 3 hospicja, 25 gabinetów lekarskich i terapeutycznych, 28 zakładów opiekuńczo-leczniczych dla dorosłych, 99 domów pomocy społecznej dla dorosłych, 2 domy dziennego pobytu, 7 placówek całodziennej opieki dla chorych niepełnosprawnych, 6 zakładów rehabilitacyjnych, 8 punktów poradnictwa i 9 warsztatów terapii zajęciowej.

Dla dzieci zakony żeńskie prowadzą 5 zakładów opiekuńczo-leczniczych, 120 placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci specjalnej troski.

Wśród sióstr pracujących w zawodach medycznych są 32 lekarki i 1020 pielęgniarek. Ponadto 348 sióstr pracuje na innych stanowiskach w zewnętrznych instytucjach działających na rzecz chorych (szpitalach, hospicjach czy poradniach).

Zakony męskie

Prowadzą w Polsce 7 szpitali, 12 hospicjów, 78 ośrodków opieki Caritas, 27 domów pomocy społecznej dla starszych i chorych, 16 przychodni i ośrodków zdrowia, 28 warsztatów terapii zajęciowej dla niepełnosprawnych, 6 aptek, 14 ośrodków ziołolecznictwa i 3 ośrodki rehabilitacyjne.

Ponadto 207 zakonników pełni funkcję kapelanów w szpitalach, 96 w domach pomocy społecznej, 37 w więzieniach, 49 jest duszpasterzami dzieci specjalnej troski, a 15 duszpasterzami głuchoniemych i niewidomych.

Kapelani w szpitalach

W Polsce działa nieco ponad 400 kapelanów szpitalnych – w tej liczbie mniej więcej tyle samo zakonników co księży diecezjalnych.

Pomoc chorym ze strony parafii

Pomocą ze strony parafii objętych jest ponad 664 tys. osób chorych. Jest to głównie opieka duchowa, organizowanie czasu wolnego i np. spotkań opłatkowych dla chorych, pomoc pielęgniarska i materialna, wsparcie dla członków rodziny pozostających w żałobie.

Działalność na rzecz chorych prowadzona jest w 95 proc. polskich parafii. Chodzi tu m.in. o organizowanie im czasu wolnego, wypoczynku (w tym pielgrzymki, spotkania, opłatek wigilijny, paczki na święta), rekolekcje, pomoc żywieniową (przygotowywanie, wydawanie posiłków, paczek z żywnością), leczenie i rehabilitację, świadczenie usług opiekuńczych i pielęgnacyjnych, pomoc materialną i finansową, wsparcie duchowe, modlitwa (w tym sakramenty, nabożeństwa, odwiedziny). 10 proc. parafii prowadzi działalność opiekuńczą (pielęgnacyjną) nad chorymi.

Aż w 67 proc. parafii aktywni są świeccy wolontariusze (ok. 33 tys. osób), którzy opiekują się chorymi członkami wspólnoty parafialnej. Robią to indywidualnie lub za pośrednictwem organizacji charytatywnych działających w parafii.

Szacuje się, że odbiorcami kościelnej pomocy w parafii jest blisko 700 tys. chorych.

Ruchy i stowarzyszenia

Przez wieki działalnością na rzecz chorych i najsłabszych zajmowały się liczne bractwa, z których większość została zlikwidowana w okresie komunizmu. Obecnie na ten teren wchodzą nowe ruchy, stowarzyszenia i wspólnoty.

Stowarzyszenie Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo

Jednym z najstarszych, a odrodzonych obecnie jest Stowarzyszenie Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo, które istnieje w Polsce od ponad 360 lat. Pod nazwą Pań Miłosierdzia pełniło opiekę nad ubogimi w duchu św. Wincentego à Paulo. W 1950 r. władze PRL je zlikwidowały. Zostało reaktywowane w 1990 r. Wchodzi w skład międzynarodowej federacji AIC, która gromadzi około 250 tys. wolontariuszy w 50 krajach na 4 kontynentach. Celem jest świadczenie miłosierdzia najbardziej potrzebującym w oparciu o naukę, długoletnią praktykę i w duchu św. Wincentego à Paulo. W ramach Stowarzyszenia działają 22 jednostki terenowe: Bydgoszcz, Chorzów, Gniezno, Gorzów Wlkp., Ignaców, Kościan, Kraków 1, Kraków 2, Limanowa, Obryte, Pabianice, Rabka, Skwierzyna, Słubice, Sopot, Tczew, Trzciel, Warszawa, Witoszyn, Wrocław, Żagań, Żmigród, Żywiec. Do stowarzyszenia należy 340 członków, których w działaniu wspierają wolontariusze ze wspólnot parafialnych. Opiekę duchową stowarzyszeniu z ramienia Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Misjonarzy zapewnia ks. Jerzy Górny – moderator krajowy.

Wiara i Światło

Z kolei przykładem ruchu apostolskiego, który stara się ludzi chorych i niepełnosprawnych wprowadzać do wspólnoty Kościoła, jest Ruch Wiara i Światło Jest to obecny w Polsce, międzynarodowy ruch oparty na pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie, powstały w 1971 r. podczas pielgrzymki osób niepełnosprawnych i ich rodzin do Lourdes, zorganizowanej przez Marie-Hélène Mathieu i Jeana Vanier. Ten ostatni niemal całe swe życie poświęcił głoszeniu wartości osób najsłabszych, chorych i cierpiących i apelowaniu o centralne ich miejsce w każdej kościelnej wspólnocie.

Grupy Wiary i Światła mają na celu wprowadzenie osób niepełnosprawnych żyjących w swoich rodzinach w szerszy krąg relacji społecznych. Słabość w ujęciu wspólnot Wiara i Światło nie jest czymś, co należy odrzucić, ale można spojrzeć na nią jako na dar, który odkrywa prawdę o ludzkiej kondycji oraz uczy pokory, niezbędnej do otwarcia się na drugiego człowieka. Towarzyszy temu przekonanie, że ludzie słabi, niepełnosprawni bądź obarczeni niepełnosprawnością intelektualną mają liczne dary, które mogą wzbogacić szerszą społeczność. U źródeł ruchu jest ewangeliczna inspiracja, w świetle której ludzie najsłabsi winni być w samym „sercu Kościoła”. W przeciwieństwie do l’Arche, które zakłada wspólnoty stałego życia, Wiara i Światło tworzy grupy spotykające się regularnie, najczęściej na terenie parafialnym. Stanowią one środowiska złożone z osób z niepełnosprawnością, ich rodziców i przyjaciół, najczęściej młodych. Wspólnoty wyjeżdżają też razem na wakacje, rekolekcje i pielgrzymki.

Pierwsze wspólnoty Wiara i Światło po wstały w Polsce w 1978 r. Ruch Wiara i Światło skupia obecnie 1450 wspólnot w 85 krajach, w tym 88 w Polsce. Polskie wspólnoty skupione są w czterech prowincjach: Polski Północnej, Centralno-Wschodniej, Zachodniej i Południowej. Wspólnotom w Polsce towarzyszy z ramienia Episkopatu bp Henryk Ciereszko oraz Urszula Czyrnecka, wicekoordynatorka międzynarodowa ruchu.

Siemacha

Stowarzyszenie „Siemacha” zostało zarejestrowane w Krakowie w maju 2004. Założycielem stowarzyszenia jest ks. Andrzej Augustyński ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy. Główną siedzibą jest budynek przy ul. Długiej 42 w Krakowie, do którego w 2008 r. dobudowano nowoczesną aulę, przeznaczoną do organizacji wydarzeń i co dziennych zajęć z dziećmi. Stowarzyszenie kontynuuje tradycje „Domu schronienia i dobrowolnej pracy dla biednych i opuszczonych chłopców” założone go w XIX w. w Krakowie przez ks. Kazimierza Siemaszko.

Stowarzyszenie koncentruje się na prowadzeniu placówek wsparcia dziennego (Siemacha Spot), placówek opiekuńczo-wychowawczych (Siemacha Spot 24/7), nowoczesnych centrów sportowych (Com-Com Zone) oraz ośrodków poradnictwa i terapii (KIP). Od 2018 r. stowarzyszenie prowadzi również centra aktywności seniorów (Nestor Spot) i kluby rodzica (Parent Spot). Budżet stowarzyszenia składa się z dotacji na realizację zadań publicznych zlecanych przez samorządy, darowizn od osób fizycznych i instytucji, wpłat 1 proc. po datku oraz przychodów z własnej działalności gospodarczej (usługi sportowe, promocja). Wypracowana przez lata kultura organizacyjna zapewnia instytucjonalną trwałość i jakość oferowanych usług.

Wolontariat hospicyjny

Szybko rozwijającym się zjawiskiem w ostatnich latach jest Wolontariat hospicyjny, związany z około setką placówek w całej Polsce prowadzonych przez ludzi Kościoła. Wolontariat hospicyjny opiekuje się pacjentami, ale też organizuje doroczną zbiórkę pieniędzy i promowania opieki nad terminalnie chorymi „Pola Nadziei”, wzorowaną na szkockiej inicjatywie. Dzięki temu hospicja mogą funkcjonować, gdyż dotacje z budżetu państwa nie pokrywają wszystkich potrzeb.

Zakon maltański

Suwerenny Zakon Rycerski Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego, zwany Rodyjskim i Maltańskim, działalność dobroczynną prowadzi w 120 krajach. W Polsce zakon obecny jest od XII wieku, a po przerwie spowodowanej komunizmem wznowił działalność w 1992 r. Do Związku Polskich Kawalerów Maltańskich należy obecnie 153 członków. Organizacja świadczy istotną pomoc na rzecz osób chorych i potrzebujących, a Maltańska Służba Medyczna organizuje opiekę medyczną podczas uroczystości religijnych i pielgrzymek, w tym papieskich wizyt w Polsce.

Pierwszą instytucją charytatywną ZPKM była (1993 r.) Specjalistyczna Przychodnia Onkologiczna „Pomoc Maltańska” przy parafii św. Jana Jerozolimskiego za Murami w Poznaniu. Oprócz tego ZPKM prowadzi na rzecz osób chorych: Powiatowy Szpital Pomocy Maltańskiej Błogosławionego Gerarda w Barczewie pod Olsztynem dla chorych pozostających w stanie śpiączki (77 łóżek), Dom Pomocy Społecznej Michała Archanioła dla osób upośledzonych umysłowo i psychicznie chorych z oddziałem dla osób z chorobą Alzheimera w Szyldaku koło Ostródy (100 osób).

W 2013 r. w Poznaniu powstało Centrum Pomocy Maltańskiej „Komandoria”, w którym zlokalizowano Maltańskie Gabinety Specjalistyczne i Centrum Geriatryczno-Gerontologiczne.

Zakon Maltański w Polsce, rocznie, poprzez swoje fundacje koordynuje prace ponad 1000 wolontariuszy, opiekuje się 1602 osobami chorymi i niepełnosprawnymi w sposób ciągły i udziela okazjonalnej pomocy dla około 6 tys. osób.

Duszpasterstwo Służby Zdrowia

Duszpasterze służby zdrowia sprawują opiekę nad lekarzami, pielęgniarkami i położnymi, a także kapelanami szpitali, zakładów opieki zdrowotnej i domów pomocy społecznej. Poza sakramentami czy formacją duszpasterstwo stara się również wychodzić naprzeciw delikatnym kwestiom etycznym, związanym z medycyną. Krajowe duszpasterstwo organizuje coroczne rekolekcje na Jasnej Górze i Ogólnopolską Pielgrzymkę Służby Zdrowia.

W ramach formacji intelektualnej organizowane są np. sesje naukowe. Każda diecezja ma swojego duszpasterza, który koordynuje duszpasterstwo na jej terenie, organizuje rekolekcje, pielgrzymki i inne spotkania. Istnieją katolickie stowarzyszenia lekarzy, pielęgniarek i położnych czy farmaceutów i psychologów, które w swoich regionach również aktywnie działają, organizując comiesięczne spotkania, popularyzując katolicką moralność i etykę oraz pomagając w formowaniu sumień, a także promując klauzulę sumienia. Osobne rekolekcje organizowane są również dla kapelanów. Zjazdy diecezjalnych duszpasterzy mają charakter szkoleniowo-formacyjny. Przewodniczącym Zespołu KEP ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia i Chorych jest bp Romuald Kamiński, a krajowym duszpasterzem służby zdrowia ks. Arkadiusz Zawistowski.