Debata Fakultetów na UKSW: w poczuciu odpowiedzialności za słowo

W wypełnionej po brzegi Auli Schumana UKSW w Warszawie odbyła się Debata Fakultetów zatytułowana „Mowa nienawiści. Między zagrożeniem nienawiścią a zagrożoną wolnością”.

W poświęconej mowie nienawiści Debacie Fakultetów wzięli udział ks. dr hab. Andrzej Kobyliński, z Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW, dr hab. Monika Przybysz z Wydziału Teologicznego UKSW, dr hab. Piotr Radkiewicz z Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW i dr hab. Witold Starnawski z Wydziału Nauk Pedagogicznych UKSW. Moderatorem Debaty Fakultetów była dyrektor Instytutu Psychologii UKSW prof. dr hab. Magdalena Żemojtel-Piotrowska.

Temat, który podejmujemy, jest niezwykle istotny, szczególnie dla naszej wspólnoty akademickiej – mówił ks. prof. Ryszard Czekalski, rektor UKSW, rozpoczynając Debatę Fakultetów. – W świecie, w którym żyjemy, nakręcająca się spirala nienawiści, szczególnie widoczna w środkach masowego przekazu i mediach społecznościowych, ma realne konsekwencje. To rzeczywistość, w której ludzie używają słów w sposób niekontrolowany. A przecież wszystko zaczyna się od języka. Wystarczyłoby przestrzeganie ósmego przykazania: „Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu” – dodał rektor UKSW.

Prof. Magdalena Żemojtel-Piotrowska na wstępie podkreśliła, że tylko rzetelna analiza przyczyn i mechanizmów tego zjawiska pozwoli na skuteczne przeciwdziałanie jego negatywnym skutkom.

Język w służbie ideologii

Ks. dr hab. Andrzej Kobyliński zaznaczył, że w kwestii stosunków międzyludzkich nie budzi wątpliwości konieczność przestrzegania elementarnych zasad kultury dialogu oraz unikania pogardy. Jednocześnie zwrócił uwagę, że w dzisiejszych czasach jakakolwiek argumentacja w sprawach światopoglądowych może zostać zaklasyfikowana jako mowa nienawiści. Korzeni tego zawężonego definiowania pojęcia mowy nienawiści ks. Kobyliński upatruje w ideologii włoskiego filozofa Antoniego Gramsciego.

– W kluczowej dla jego koncepcji hegemonii kulturowej i marszu przez instytucje ku marksistowskiemu społeczeństwu kluczową rolę odgrywał język – mówił prelegent. – Język traci wówczas funkcję opisu rzeczywistości, stając się narządzeniem przetaczającej się przez świat zachodni wojny między kulturą lewicowo-liberalną a prawicowo-konserwatywną.

Nienawiść i lęk w sieci

Dr hab. Monika Przybysz zdefiniowała mowę nienawiści jako przekaz, którego celem jest obrażanie, poniżanie, podżeganie do przemocy lub dyskryminacja różnych grup przede wszystkim ze względu na tożsamość. Tożsamość może zaś obejmować między innymi rasę, narodowość, pochodzenie i religię. W swoim wystąpieniu Prelegentka przywołała badania, z których wynika, że w Polsce co trzecia osoba spotkała się z hejtem wobec własnej osoby, a przy tym, według innego badania, istnieje przyzwolenie na hejt wśród ponad połowy ankietowanych. Badaczka zwróciła uwagę zebranych na dramatyczne konsekwencje hejtu, określając uczucia nienawiści i lęku jako te, które najmocniej „przykuwają” do sieci prowadząc do polaryzacji w społeczeństwie i wzrostu nastrojów radykalnych.

Dr hab. Piotr Radkiewicz uznał mowę nienawiści za przejaw jednej z „najbardziej banalnych” przypadłości człowieka  – agresji werbalnej, jedną z manifestacji uprzedzeń, pogardy, jeden z komponentów piramidy nienawiści prowadzącej od unikania czyjejś obecności poprzez dyskryminację po przemoc fizyczną. Uznał jednak mowę nienawiści za „trzeciorzędną siłę sprawczą” hipotetycznych aktów przemocy.

– Ekspozycja na mowę nienawiści nie musi przekładać się na akceptację przemocy. Szukanie bezpośredniego związku między mową nienawiści a fizyczną agresją jest wątpliwe. – stwierdził dr hab. Piotr Radkiewicz.

Slogan dający przyzwolenie

Dr hab. Witold Starnawski podobnie jak ks. Kobyliński podkreślił, że zupełnie czym innym jest godna potępienia nienawiść, czym innym zaś slogan, którego zawłaszczone nowe znaczenie ma niewiele wspólnego ze znaczeniem obu składających się nań słów. Według prelegenta stało się ono niebezpiecznym narzędziem walki z przeciwnikami ideologicznymi, zaś nowa definicja słów jest drogą do tworzenia nowej, alternatywnej rzeczywistości.

Witold Starnawski przyznał, że instrumentalne wykorzystywanie pojęcia mowy nienawiści, na dodatek „niejasnego znaczeniowo i nieostrego treściowo”, może dać przyzwolenie do wprowadzenia ograniczeń wolności sumienia i szeroko rozumianej wolności wypowiedzi, włącznie z penalizacją.

– Mową nienawiści może stać się przytaczanie faktów. Nie liczy się – obiektywna rzeczywistość – liczy się, zawsze przecież subiektywne odczucie, interpretacja – zaznaczył prelegent – Uniemożliwi debatę na ważne tematy pod pozorem szerzenia mowy nienawiści.

UKSW oazą mądrej debaty

Prof. Magdalena Żemojtel-Piotrowska zastanawiała się gdzie kończy się uzasadniona krytyka a zaczyna mowa nienawiści, czy bliższy jest nam amerykański model zagwarantowanej przez Konstytucję Stanów Zjednoczonych wolności słowa czy europejski  – penalizujący wypowiedzi czasami politycznie niepoprawne.

– Jestem zwolennikiem wolności słowa, nie powinna być ona ograniczana zapisami Kodeksu Karnego. Mowa nienawiści może zacząć być traktowana jako kaganiec w kwestiach światopoglądu religijnego. Znane są już, choć nie w Polsce, przypadki karania księży za cytowanie fragmentów Pisma św. – mówił ks. Andrzej Kobyliński. – Wojna kulturowa będzie się coraz bardziej pogłębiać. Dlatego tak ważna jest możliwość prowadzenia spokojnej debaty uniwersyteckiej przy zachowaniu różnorodności poglądów. Duchowny wyraził przekonanie, że UKSW pozostanie „oazą wolności” i „mądrej debaty intelektualnej”.

– Kontynuujemy zgłębianie tego nośnego, wielowątkowego tematu – mówił na zakończenie Debaty Fakultetów ks. prof. Ryszard Czekalski, rektor UKSW. – Miejmy większy szacunek dla słowa, wypowiadajmy je odpowiedzialnie, z większym namysłem – zaapelował do zebranych Rektor UKSW.

Cykl Debata Fakultetów powstał w roku akademickim 2022/2023 z inicjatywy władz rektorskich, we współpracy z dziekanami wydziałów UKSW. Celem debat jest spojrzenie na istotne problemy współczesności z perspektyw różnych dyscyplin naukowych, rozwijanych w naszej społeczności akademickiej.