Do czego służą synody biskupów?

Rozpoczęty w Watykanie X Synod biskupów jest pierwszym synodem Trzeciego Tysiąclecia chrześcijaństwa. Potrwa trzy tygodnie, a biskupi będą mieli tylko 8 minut na wypowiedzi. Dawną instytucję synodów wskrzesił po wiekach Sobór Watykański II.

Temat obecnego zgromadzenia zwyczajnego „Biskup sługą Ewangelii Jezusa Chrystusa dla nadziei świata” jest zarazem kontynuacją i syntezą poprzednich zgromadzeń synodalnych poświęconych odnowie różnorodnych powołań w Kościele. Pierwsze z tego cyklu zgromadzenie biskupów odbyło się w Rzymie w roku 1987 i było poświęcone powołaniu i posłannictwu świeckich w Kościele i świecie. Kolejny Synod w 1990 roku zajął się tematem formacji kapłanów w czasach współczesnych. Trzeci w 1994 roku dotyczył życia konsekrowanego, jego misji w Kościele i świecie. Owocem wszystkich tych trzech synodów były posynodalne adhortacje apostolskie Jana Pawła II: „Christifideles laici”, „Pastores dabo vobis” i „Vita consecrata”.

*”Synod to nie parlament”*
Kodeks Prawa Kanonicznego przedstawia synod biskupów jako „zebranie biskupów, wybranych z różnych regionów świata, którzy zbierają się w określonych terminach, ażeby pobudzać ścisłą łączność między Biskupem Rzymu i biskupami, jak również temuż Biskupowi Rzymskiemu świadczyć pomoc swoją radą w celu zachowania i wzrostu wiary oraz obyczajów, a także zachowania i umocnienia dyscypliny kościelnej, i rozważenia problemów związanych z działalnością Kościoła w świecie”. Obecna definicja synodu jest „dzieckiem” Soboru Watykańskiego II, ale swoimi korzeniami sięga pierwszych wieków chrześcijaństwa. Wtedy to biskupi, zebrani wraz z ówczesnymi teologami na tego typu spotkaniach, rozważali między innymi różne kwestie dotyczące organizacji i dyscypliny kościelnej swoich Kościołów lokalnych. Nierzadko w historii Kościoła zdarzało się też biskupom zwoływać tego typu zgromadzenia, by dać odpowiedź na szerzące się na powierzonym im terenie herezje. W swym podstawowym znaczeniu – a więc jako najwyższe forum biskupów na danym obszarze – zgromadzenia te przetrwały do dzisiaj w Kościołach wschodnich (łącznie z katolickimi [unickimi]). W chrześcijaństwie zachodnim, w miarę umacniania się władzy papieskiej, znaczenie tego rodzaju spotkań duchowieństwa pod przewodnictwem miejscowego biskupa stopniowo malało, choć nigdy nie zanikło. Synod tym między innymi różni się od soboru, że nie orzeka o sprawach doktryny Kościoła ale wyłącznie o jego zaangażowaniu duszpasterskim.

*Synody – dziecko Soboru Watykańskiego II*
Instytucję Synodu Biskupów wskrzesił, a właściwie dowartościował Paweł VI, wydając 15 września 1965 r. motu proprio “Apostolica sollicitudo” (Apostolska troska). Spełnił w ten sposób liczne prośby Ojców Soborowych, którzy wielokrotnie opowiadali się za zachowaniem i przedłużeniem w jakiejś formie ducha kolegialności, jaki panował w auli soborowej.
Tenże papież w rozważaniach przed modlitwą Anioł Pański 22 września 1974 r., gdy za kilka dni miało się rozpocząć III Zgromadzenie Zwyczajne Synodu, określił to nowe – w wymiarach całego Kościoła – zgromadzenie biskupów i duchowieństwa jako: „instytucję kościelną, którą – odczytując znaki czasów i próbując jeszcze bardziej odczytać głębię planów Bożych i ustrój Kościoła katolickiego – ustanowiliśmy po Soborze Watykańskim II, *aby przyczyniać się do jedności i współpracy biskupów całego świata ze Stolicą Apostolską przez wspólne badanie stanu Kościoła i zgodne rozwiązywanie zagadnień dotyczących jego posłannictwa*. Nie jest to Sobór ani parlament, ale jest to Synod o szczególnej naturze”.
Zgodnie z ustaleniami dokumentu papieskiego, Synod ma być centralną instytucją kościelną, przedstawicielstwem ogółu biskupów katolickich wszystkich obrządków i pozostających w łączności ze Stolicą Apostolską, a przy tym ma mieć charakter stały i być zwoływany co pewien czas przez papieża. Synod podlega bezpośrednio Ojcu Świętemu, a nie Kurii Rzymskiej.
Dokument papieski określał ponadto wiele zagadnień szczegółowych, związanych z Synodem, np. skład osobowy, zasady wyboru delegatów na kolejne posiedzenia, działalność stałego ciała kierowniczego – Sekretariatu Generalnego i Rady Synodu itp. Wynika z nich m.in., że konferencje biskupie liczące mniej niż 25 członków mogą wysłać 1 przedstawiciela, mające do 50 członków – dwóch, od 51 do 100 – trzech, a duże episkopaty, liczące powyżej 100 członków, mają prawo do 4 i więcej delegatów (zależnie od potrzeb). Ponadto papież mianuje część delegatów i 3 członków 15-osobowej Rady (pozostali pochodzą z wyboru).
Pierwszym sekretarzem generalnym Synodu był od 1967 r. (do chwili mianowania go w 1979 r. kardynałem) Polak, duchowy opiekun emigracji polskiej bp Władysław Rubin, a w latach 1971-78 (a więc do chwili wyboru na Papieża) w skład Rady Synodu wchodził także ówczesny metropolita krakowski kard. Karol Wojtyła.
Do najważniejszych zadań Synodu należą:
. utrzymywanie stałych, bliskich i żywych kontaktów biskupów z papieżem
. troska o bezpośrednią i rzetelną znajomość wewnętrznych problemów Kościoła i o należne mu miejsce w dzisiejszym świecie
. ułatwianie wzajemnego kontaktowania się i informowania biskupów w najważniejszych sprawach nauczania i praktycznej działalności Kościoła.

*Rola papieży w tworzeniu i obradach Synodu Biskupów*
Chociaż Synod przywróciło w formie instytucjonalnej wspomniane motu proprio, powołujące go do życia, to jednak odniesienia do niego znalazły się już wcześniej w niektórych dokumentach soborowych. Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele “Christus Dominus” z 28 października 1965 podkreśla rolę Synodu jako zgromadzenia biskupów, wspierających papieża w rządzeniu Kościołem i jako widocznego znaku, “że wszyscy biskupi, zespoleni hierarchicznie, uczestniczą w trosce o cały Kościół”. Z kolei Dekret o działalności misyjnej Kościoła “Ad gentes divinitus” z 7 grudnia 1965 r. zwraca uwagę na potrzebę uwzględnienia tematyki misyjnej “jako najważniejszego i najświętszego zadania Kościoła” w pracach synodalnych.

*Czym dzisiaj jest Synod?*
Przede wszystkim *wyrazem kolegialności Kościoła*. Ale nie tylko, bo analizując tematy synodów, które odbyły się po Soborze Watykańskim II, jak również ich liczbę, można powiedzieć, że są one wielkim staraniem Kościoła o przepowiadanie orędzia ewangelicznego w tak szybko zmieniającym się świecie. *Od Soboru Watykańskiego II do tej pory w Watykanie odbyło się 27 zebrań synodalnych*:
. 9 zgromadzeń zwyczajnych,
. 2 nadzwyczajne,
. 6 specjalnych
. 10 partykularnych, poświęconych 3 Kościołom lokalnym.
Jan Paweł II od chwili rozpoczęcia swojego pontyfikatu zwołał i przewodniczył blisko połowie tego typu zgromadzeń. Tematy trzech synodów zwyczajnych – z których pierwszy był poświęcony powołaniu i posłannictwie świeckich w Kościele i świecie, drugi tematowi formacji kapłanów w obecnych czasach i trzeci życiu konsekrowanemu, jego misji w Kościele i świecie – są owocem wierności Jana Pawła II postanowieniom Soboru Watykańskiego II, a szczególnie konstytucji dogmatycznej „Lumen gentium”.
Drugi z wielkich dokumentów tego soboru, konstytucja duszpasterska „Gaudium et spes” wydaje się być dla Papieża programem dla synodalnych zgromadzeń specjalnych. Pierwsze z nich odbyło się w Rzymie w roku 1991 i było poświęcone obecności Kościoła w Europie. Hasło tego spotkania “Abyśmy byli świadkami Chrystusa, który nas wyzwolił” odpowiada tamtej sytuacji starego kontynentu i nowemu wyzwaniu, które stanęło przed całym Kościołem.
Kolejnym nowym wyzwaniem dla Kościoła stał się kontynent afrykański, któremu zostało poświęcone spotkanie pod hasłem „Kościół w Afryce i jego misja ewangelizacyjna u progu roku 2000: Będziecie moimi świadkami”. Następne spotkania dotyczyły sytuacji wiernych Kościoła w Libanie, Ameryce, Azji, Oceanii; ostatnie w 1999 roku po raz drugi poświęcono Europie.
Liczba oraz tematyka synodów zdaje się świadczyć, że Jan Paweł II wykorzystuje Synod Biskupów zarówno do ewangelizacji w Kościele, jak i do dialogu ze światem. Liczne pielgrzymki Papieża, jak również spotkania z konferencjami poszczególnych Kościołów w czasie ich wizyt ad limina apostolorum w Rzymie zdają się ciągle aktualizować papieską strategię troski o człowieka.

*”Biskupie, została ci tylko minuta!”*
Każdy synod otwiera Msza święta sprawowana przez papieża. Potem następują zazwyczaj *trzy tygodnie ciężkiej pracy*. Obrady odbywają się w auli synodalnej w Watykanie obok auli Pawła VI. Pierwsza ich część, poranna, rozpoczyna się wspólnymi modlitwami, na których jeden z ojców synodalnych – w każdy dzień inny – prowadzi krótką medytację. Po przerwie na obiad i krótką sjestę wszyscy w spotykają się na obradach na drugą ich część, która trwa aż do godziny 18.00. W auli za stołem prezydialnym zasiada papież, trzej moderatorzy i generalny sekretarz Synodu. *W pierwszym rzędzie synodalnej sali, która ma kształt greckiego teatru, zasiadają przedstawiciele Kurii Rzymskiej, a za nimi ojcowie synodalni i zaproszeni goście*. Po ogłoszeniu tematu Synodu jego sekretariat rozsyła do wszystkich Konferencji Episkopatów pierwszy dokument roboczy zawierający różne kwestie i pytania dotyczące przyszłego spotkania. W odpowiedzi do sekretariatu napływają propozycje tematów, o których powinno się na Synodzie porozmawiać. Po otrzymaniu wszystkich odpowiedzi sekretariat Synodu przygotowuje dokument roboczy zwany „Instrumentum laboris” i rozsyła do wszystkich Episkopatów. Cały pierwszy tydzień trwa dyskusja na temat tego dokumentu. Może się na nią zapisać każdy z uczestników u sekretarza synodu, podając punkt dokumentu, do którego będzie się odnosiła jego wypowiedź. *Każdy z uczestników ma osiem minut do zaprezentowania swojego zdania.* Po pięciu na ekranie pojawia się informacja, że zostało mu jeszcze trzy potem dwie i minuta. *Po upływie wyznaczonego czasu mikrofon się wyłącza*. W trakcie trwania synodu, w przerwie pomiędzy sesjami, papież zaprasza na obiad gości. Zazwyczaj jest ich ośmiu i reprezentują jedną grupę językową.
W drugim tygodniu obrad ojcowie synodalni pracują w grupach językowych: włoskiej, francuskiej, angielskiej, niemieckiej, hiszpańskiej i łacińskiej. Ich praca związana jest z przygotowaniem ostatecznego dokumentu synodalnego “Preparationes”. W trzecim tygodniu na sesji plenarnej głosuje się kolejne punkty wspomnianych propozycji. Również w tej części wszyscy zainteresowani mogą zabrać głos, odnosząc się w nim do konkretnych sformułowań “Preparationes”. Tak przyjęty dokument trafia do komisji posynodalnej, która składa się z siedmiu członków Synodu wybranych przez jego uczestników, do których papież może dołączyć jeszcze trzech innych. Praca tego zespołu polega na przygotowaniu papieżowi dokumentu roboczego, który będzie stanowił dla niego podstawę do napisania adhortacji posynodalnej.

*Owoce synodów*
Niewątpliwie pierwszym z nich jest wciąż umacniana więź między papieżem a biskupami. Drugim są adhortacje posynodalne. Te dotyczące synodów zwyczajnych stają się programem duchowym dla poszczególnych powołań w Kościele. Niejednokrotnie stają się przedmiotem konferencji i rekolekcji.
Świadomość bycia Kościołem w pełnym sensie dają synody wiernym tych regionów świata, które stały się przedmiotem obrad synodalnych. Dokumenty tych synodów stają się programem duszpasterskim dla lokalnych wspólnot kościelnych. A chyba nie bez znaczenia pozostaje ich treść dla wszystkich tych, którzy podobnie jak oni zamieszkują dany kraj czy kontynent. Tym samym stają się źródłem pozwalającym wiernym innych obrządków czy grup wyznaniowych lepiej zrozumieć chrześcijan i pozycję, z jakiej prowadzą dialog ekumeniczny.

*Biskup świadkiem nadziei*
Duszpasterski charakter synodów można poznać między innymi po tym, że *główny akcent kładą na sprawy duchowe, a nie administracyjne*. Tak i w tym przypadku Instrumentum laboris przypomina, że miarą wszelkiej skuteczności posługi biskupa nie jest sprawność organizacyjna, a jego miłość do Chrystusa i wypływająca z niej miłość do Kościoła. Posługa miłości biskupa domaga się od niego zaangażowania w życie duchowe. Dokument wskazuje na „duchowość osobistą, którą Biskup czerpie ze swojej własnej rzeczywistości, duchowość ukierunkowaną na życie w wierze, w nadziei i w miłości zgodnie z urzędem ewangelizatora, liturga i przewodnika wspólnoty”. Jest to, jak dalej wskazuje dokument, „duchowość komunii kościelnej, nastawionej na budowę Kościoła, zwracając czujną uwagę na to, aby słowa, dzieła, gesty i decyzje, do których zobowiązuje posługa pasterska, były znakiem dynamizmu trynitarnego wspólnoty i misji”. Przewodniczenie liturgii Kościoła, dzielenie się na niej Słowem Bożym, pozwala biskupowi wpływać na „podniesienie świętości swego kleru, zakonników i świeckich zgodnie z właściwym im powołaniem”. Celebracje liturgii Kościoła, którym przewodniczą biskupi są, jak podkreśla dokument, „znakiem głębokiej duchowości wspólnotowej i elementem uświęcenia biskupa”. Jedność biskupa z jego wiernymi w diecezji czy to ze świeckimi, prezbiterami i zakonnikami jest owocem miłości zdolnej dawać świadectwo o nadziei wobec świata.
Wyrazem takiej nadziei jest również dla autorów tego dokumentu jedność Kościoła w wymiarze powszechnym. Tej jedności dopatruje się „w słowach Bożych i w sakramentach, szczególnie w Eucharystii, wyrażona w wierze, bazująca na nadziei, ożywiana przez miłosierdzie, zakorzeniona w jedności z urzędem nauczania i rządzenia Następcy Piotra i Biskupów, posiada zarówno siłę jedności jak i dynamikę misyjną”. „Jedność i misja potrzebują siebie nawzajem. Siła jedności powoduje zewnętrzny i wewnętrzny wzrost Kościoła. Ale także misja sprawia, że jedność rozszerza się jak kręgi i dosięga wszystkich. Kościół promieniuje na rozmaite kultury i wprowadza je do Królestwa, tak aby to, co wyszło od Boga, mogło do Niego powrócić”. Dlatego zostało powiedziane: „jedność otwiera na misję, co więcej, sama staje się misją”
*Biskup z jednej strony jest znakiem powszechności Kościoła w Kościele partykularnym, a z drugiej uobecnia to wszystko, co jest bogactwem Kościoła lokalnego w Kościele powszechnym*. Jedność tych dwóch przenikających się w Kościele trajektorii jest możliwa dzięki, jak można to przeczytać w dokumencie, jedności biskupów z Papieżem.
*Podstawowym wymiarem tej misji dla każdego biskupa jest jego diecezja*. To w niej, według dokumentu, jest zobowiązany do uobecniania powszechnego wymiaru Kościoła, przez posługę budowania jego wspólnoty przez posługę Słowa i sprawowanie sakramentów. Innym wymiarem misji, na którą zwraca się tu uwagę, jest troska biskupów o kapłanów, diakonów stałych, wszystkich powołanych do życia konsekrowanego. Rodzina, wychowanie dzieci i młodzieży, katechizacja, troska o nowe wspólnoty to inny wskazany przez “Instrumentum laboris” wymiar misji biskupa w diecezji.
Posługa biskupa nie może zamknąć się tyko w wymiarze jego diecezji. Wrażliwość na nową sytuację religijną, troska o jakość dialogu ekumenicznego, praca na rzecz rozwoju misji i zwrócenie uwagi na zjawisko sekt, jak również stwarzanie platformy do dialogu z osobami o innych przekonaniach są nowym wyzwaniem dla wszystkich biskupów.

*Dotychczasowe zgromadzenia synodów zwyczajne*
. 29 IX-29 X *1967* – Pod hasłem: *”Zachowanie i wzmocnienie wiary katolickiej, jej integralności, zapału, rozwoju, spójności doktrynalnej i historycznej”*. Na tym pierwszym, historycznym już niejako zgromadzeniu omawiano szereg niezależnych od siebie tematów: reforma prawa kanonicznego; sprawa “poglądów niebezpiecznego ateizmu”; seminaria i teologiczne kształcenie duchowieństwa; małżeństwa mieszane wyznaniowo; reforma liturgii. Uczestniczyło w nim 183 ojców synodalnych, ale bez członków Episkopatu Polski, którzy nie wyjechali do Rzymu na znak solidarności z kard. Wyszyńskim, któremu ówczesne władze odmówiły rok wcześniej paszportu. Obecny był jedynie bp Władysław Rubin jako sekretarz generalny Synodu. Na zakończenie opracowano “relatio finalis” nt. “bezbożnego ateizmu” i wystosowano apel do narodów w sprawie utrzymania pokoju.

. 30 IX-6 XI *1971* – *”Posługa kapłańska i sprawiedliwość w świecie”*. Obradowano nad rolą i zadaniami duchowieństwa oraz nad sprawiedliwością w świecie. Udział 210 ojców oraz specjalnie zaproszonych ekspertów i audytorów. W czasie jednej z niedzielnych przerw w obradach 17 X Paweł VI beatyfikował o. Maksymiliana M. Kolbego. Ogłoszono, za aprobatą papieską, dwa dokumenty: nt. duchowieństwa i sprawiedliwości.

. 27 IX-26 X *1974* – *„Ewangelizacja w świecie współczesnym”*. 209 delegatów. Jednym z 4 głównych relatorów był kard. K. Wojtyła, który mówił o teologicznych aspektach ewangelizacji. Był to pierwszy Synod, po którym Papież (Paweł VI) ogłosił dokument podsumowujący, zwany adhortacją apostolską – “Evangelii nuntiandi” (8 XII 1975).

. 30 IX-29 X *1977* – *„Katechizacja w naszych czasach”* – ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży. 204 delegatów oraz doradcy, eksperci i audytorzy. Było to ostatnie zgromadzenie, które zwołał i któremu przewodniczył Paweł VI, ale wnioski synodalne opracował już Jan Paweł II w swej pierwszej adhortacji – „Catechesi tradendae” (16 X 1979).

. 26 IX-25 X *1980* – *„Rodzina chrześcijańska we współczesnym świecie”*. 216 ojców synodalnych i 43 osoby świeckie, zaproszone imiennie przez Papieża. Pierwszy Synod pod przewodnictwem obecnego Ojca Świętego, który ogłosił następnie adhortację „Familiaris consortio” (22 XI 1981).

. 29 IX-29 X *1983* – *„Pojednanie i pokuta w posłannictwie Kościoła”*. 221 ojców i 19 zaproszonych gości. Adhortacja “Reconciliatio et paenitentia” (2 XII 1984).

. 1-30 X *1987* – “Powołanie i posłannictwo świeckich w Kościele i świecie” w 20 lat po Soborze. Udział (formalnie) 232 ojców, ekspertów i innych zaproszonych gości, w rzeczywistości było ich mniej, gdyż niektórzy z nich nie mogli dojechać, zwłaszcza z ówczesnej Czechosłowacji i Wietnamu. Adhortacja “Christifideles laici” (30 XII 1988).

. 30 IX-28 X *1990* – *„Formacja kapłańska w bieżących warunkach”*. 238 ojców synodalnych, a sekretarzem specjalnym, mianowanym przez Papieża, był ówczesny biskup włocławski (obecnie metropolita gnieźnieński) Henryk Muszyński. Również tu nie mogli przybyć delegaci z Chin, Laosu i Kambodży. Adhortacja “Pastores dabo vobis” (25 III 1992).

. 1-30 X *1994* – *„Życie konsekrowane i jego posłannictwo w Kościele i w świecie”*. 244 ojców synodalnych, 75 audytorów (51 mężczyzn i 24 kobiety), 20 ekspertów. Adhortacja “Vita consecrata” (25 III 1996).

*Zgromadzenia nadzwyczajne*
. I (początkowo było to II zgromadzenie synodalne; numerację zmieniono później) 11-28 X *1969* – *„Współpraca między Stolicą Apostolską a konferencjami biskupimi”*. Przedmiotem obrad było wypracowania nowych zasad kanonicznych, regulujących stosunki między kolegialną władzą biskupów a jednoosobową władzą papieża. Udział 147 ojców, wśród nich kard. K. Wojtyły, zaproszonego imiennie przez Pawła VI. *Ciekawostką tego spotkania był obradujący równolegle (10-17 X) tzw. „antysynod”*, czyli II Europejskie Zgromadzenie Księży Solidarnych [tzn. kontestatorów] pod hasłem „Uwolnić Kościół, aby uwolnić świat” z udziałem ok. 200 duchownych. Domagali się oni m.in. demokratyzacji stosunków w Kościele, zwiększenia uprawnień Kościołów lokalnych, aktywnego udziału duchowieństwa w przebudowywaniu stosunków społecznych i umocnienia władzy biskupów (w opozycji do Papieża). Mimo tej „konkurencji” i rozbieżności w poglądach wśród samych ojców synodalnych, Synod „właściwy” zakończył się sukcesem, głównie dzięki istniejącej wśród biskupów jedności, braterskiej współpracy i poczuciu odpowiedzialności za Kościół. Wydano deklarację końcową (ale Papież nie ogłosił wówczas adhortacji apostolskiej).

. II 25 XI-8 XII *1985* – posiedzenie zwołane w 20. rocznicę zakończenia Vaticanum II. 105 ojców synodalnych i 21 ojców, mianowanych przez Papieża, wśród nich ówczesny metropolita poznański abp Jerzy Stroba.

*Zgromadzenia specjalne*
. I. 28 XI-14 XII *1991* – pierwsze, poświęcone Europie, pod hasłem “Abyśmy byli świadkami Chrystusa, który nas wyzwolił”. 137 ojców, w tym 17 spoza naszego kontynentu, oraz 33 obserwatorów (audytorów), 20 ekspertów i 11 delegatów z innych wyznań chrześcijańskich. Papież nie ogłosił żadnej adhortacji. Zgromadzenie to, które odbyło się jeszcze przed ukazaniem się listu apostolskiego „Tertio millennio adveniente” nt. przygotowań do obchodów Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, nie liczy się do zapowiadanych w tym dokumencie Synodów specjalnych, poświęconych poszczególnym kontynentom, dlatego w 1999 odbyło się II zgromadzenie specjalne dla Europy.

. II. 10 IV-8 V *1994* – nt. Afryki, pod hasłem „Kościół w Afryce i jego misja ewangelizacyjna u progu roku 2000: »Będziecie moimi świadkami« (Dz 1,8)”. 313 osób, w tym 214 ojców synodalnych, reszta to eksperci, obserwatorzy i 7 delegatów innych wyznań. Adhortacja “Ecclesia in Africa” (14 IX 1995, podpisana przez Papieża w Jaunde, Kamerun – po raz pierwszy poza Rzymem).

. III. 26 XI-14 XII *1995* – nt. Libanu, pod hasłem „Chrystus jest naszą nadzieją: odnowieni przez Ducha i solidarni, dajemy świadectwo Jego miłości”. Udział 69 osób, w tym 18 ojców synodalnych oraz ekspertów, audytorów, gości z innych Kościołów. Adhortacja „Une espérance nouvelle pour le Liban” (pierwszy dokument tego rodzaju, ogłoszony w oryginale w innym języku niż łacina; podpisany przez Ojca Świętego w Harissie koło Bejrutu 10 V 1997).

. IV. 16 XI-12 XII *1997* – poświęcone Ameryce, pod hasłem „Spotkanie z żywym Jezusem Chrystusem drogą do nawrócenia, wspólnotą i solidarnością w Ameryce”. Udział 235 osób. Adhortacja apostolska “Ecclesia in America” (22 I 1999, podpisana przez Papieża w czasie jego pobytu w Meksyku).

. V. 19 IV-14 V *1998* – nt. Azji, pod hasłem „Jezus Chrystus Zbawiciel i Jego misja miłości i służby w Azji: »Aby mieli życie i mieli je w obfitości« (J 10,10)”. Udział 256 osób. Adhortacja apostolska “Ecclesia in Asia” (6 XI 1999, podpisana przez Papieża w Delhi).

. VI. 22 XI-12 XII *1998* – dla Oceanii, pod hasłem „Jezus Chrystus a ludy Oceanii. Kroczyć Jego drogą, głosić Jego prawdę, żyć Jego życiem”. Udział 154 osób. Na razie brak adhortacji apostolskiej.

. VII. 1-23 X 1999 – drugie dla Europy, pod hasłem „Jezus Chrystus żyjący w swoim Kościele źródłem nadziei dla Europy”. Udział 236 osób, w tym 179 ojców synodalnych. Na razie nie ma adhortacji.

*Zgromadzenie partykularne*. (poświęcone oddzielnym Kościołom lokalnym) –
. 1. Synod Biskupów Kościoła holenderskiego: 14-31 I 1980, nt. sytuacji duszpasterskiej w Holandii.
. Do zgromadzeń powyższych można by też zaliczyć rzymskie Synody Biskupów Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego w okresie, gdy nie mógł się on zbierać na Ukrainie z powodu jego delegalizacji przez władze komunistyczne: odbyło się 7 sesji w następujących terminach: I – 24-27 III 1980; II – 25 XI-2 XII 1980; III – 30 I-12 II 1983; IV – 22 IX-5 X 1985; V – 21-30 IX 1987; VI – 24– IX-7 X 1989; VII – 3-10 II 1991. Potem UKGK odzyskał wolność i odtąd jego synody, będące najwyższym forum kolegialnej władzy biskupiej (podobnie jak we wszystkich katolickich Kościołach wschodnich) odbywają się w kraju, w którym mieszka większość jego członków, a konkretnie – Lwowie.
. W Rzymie obradował też Synod Biskupów Ormiańskiego Kościoła Katolickiego: 19-30 XI 1992.