Dz 25, 1 – 12: Duch Prawdy inspiruje św. Pawła w jego obronie wobec żydowskich oskarżeń przed sądem rzymskiego namiestnika

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia

1 Po trzech dniach od objęcia urzędowania w prowincji udał się Festus z Cezarei do Jerozolimy. 2 Arcykapłani i najznakomitsi Żydzi wnieśli do niego skargę przeciwko Pawłowi i prosili usilnie 3 o ustępstwo, ze szkodą dla Pawła, aby kazał go przysłać do Jerozolimy. Przygotowali bowiem zasadzkę, aby go zgładzić w drodze. 4 Ale Festus odpowiedział, że Paweł znajduje się pod strażą w Cezarei i że on sam wkrótce tam wyruszy: 5 «Niech więc pełnomocnicy wasi – rzekł – udadzą się razem ze mną i niechże go oskarżą, jeśli ten człowiek popełnił coś złego».

6 Spędziwszy wśród nich nie więcej jak osiem lub dziesięć dni, udał się do Cezarei. Następnego dnia zasiadłszy do sprawowania sądu kazał przyprowadzić Pawła. 7 Kiedy ten przyszedł, otoczyli go Żydzi przybyli z Jerozolimy i stawiali wiele ciężkich zarzutów, których nie mogli udowodnić. 8 Paweł bronił się: «Nie wykroczyłem w niczym ani przeciwko Prawu Żydowskiemu, ani przeciwko świątyni, ani przeciwko Cezarowi». 9 Festus, chcąc zrobić Żydom ustępstwo, odpowiedział Pawłowi: «Czy chcesz się udać do Jerozolimy i tam odpowiadać w tej sprawie przede mną?» 10 «Stoję przed sądem Cezara – odpowiedział Paweł – i przed nim należy mnie sądzić. Żydom nic nie zawiniłem, o czym ty wiesz doskonale. 11 Jeżeli zawiniłem i popełniłem coś podpadającego pod karę śmierci, nie wzbraniam się umrzeć. Ale jeśli nie zrobiłem nic z tego, o co mnie oskarżają, nikt nie może mnie im wydać. Odwołuję się do Cezara!»1 12 Wtedy Festus porozumiał się z radą i odpowiedział: «Odwołałeś się do Cezara – do Cezara się udasz».

Krytyka literacka

• Około 60 r. Neon odwołuje Feliksa ze stanowiska namiestnika rzymskiego w Palestynie. Na jego miejsce mianuje Poncjusza Festusa, który po objęciu urzędu udaje się niezwłocznie do Jerozolimy, by nawiązać kontakty z żydowskimi władzami religijnymi i administracyjnymi. Żydzi wykorzystując te okazje, na nowo wnieśli sprawę Pawła. Do dawnych zarzutów dodali to, że apostoł występował przeciwko cesarzowi.
• W ostatnich rozdziałach Dziejów Apostolskich śledzimy, jak Paweł, nieponoszący winy za żadne złe czyny, wznosi liczne procesy, uwięzienia i przeciwności losu na wzór Jezusa, swego Pana. Doznaje cierpień z rąk nie tylko pierwotnych wrogów żydowskich, lecz także urzędników rzymskich, zwłaszcza Feliksa, ale również Festusa, z których żaden nie traktuje go sprawiedliwie. Nawet powołanie się na obywatelstwo rzymskie, mimo że chroni Pawła przed natychmiastowym biczowaniem i zabójstwem nie zapobiega jego długiemu uwięzieniu i dokuczliwym procesom sądowym.
• Przedstawiając proces sądowy apostoła narodów autor tekstu posługuje się opowiadaniem swego rodzaju sprawozdaniem a w końcowej części dialogiem.
• W pierwszej części rozważanego fragmentu Dziejów, czytamy opis sytuacji politycznej w powiązaniu z relacjami rządzących z przedstawicielami przywódców religijnych Dz 25, 1-6.
• Druga część dotyczy Pawła i jego przesłuchania przez Festusa Dz 25, 7-12.

Orędzie teologiczne

Przesłuchanie Pawła przez Festusa w Dz 25,1-12 ma istotne znaczenie teologiczne, które można rozpatrywać w kilku aspektach:

Boża opatrzność i suwerenność

Przesłuchanie Pawła przez Festusa ukazuje, jak Bóg kieruje historią dla realizacji swojego planu. Paweł, pomimo przeciwności i intryg ze strony Żydów, pozostaje pod Bożą ochroną. Jego apelacja do cesarza w. 11 spełnia Boży plan objawiony w w. 11, gdzie Jezus zapewnił go, że będzie świadczył o Nim w Rzymie.

Paweł jako wierny świadek Ewangelii

Paweł nie boi się stanąć przed rzymskim namiestnikiem i odważnie broni nie tylko swojej niewinności, ale także prawdy o Chrystusie. Jego postawa jest przykładem dla wierzących, jak wytrwać w wierze nawet w obliczu niesprawiedliwości.

Konflikt między prawem rzymskim a żydowskim

Sprawa Pawła pokazuje napięcie między władzą rzymską a żydowskimi przywódcami religijnymi. Żydzi chcą go skazać na śmierć, lecz rzymski system prawny zapewnia mu pewną ochronę. Wskazuje to na rozwój chrześcijaństwa jako ruchu, który stopniowo odchodzi od judaizmu i staje się wiarą uniwersalną.

Kościół i państwo

Proces Pawła podkreśla, że chrześcijaństwo nie jest ruchem politycznym dążącym do obalenia Rzymu, ale wiarą, która funkcjonuje w ramach istniejących struktur państwowych. Paweł korzysta z praw obywatela rzymskiego, co pokazuje, że chrześcijanin może działać w ramach systemu politycznego, a niekoniecznie przeciwko niemu.

Celowość apelacji do cesarza

Paweł, odwołując się do cesarza, nie tylko broni się przed niesprawiedliwym wyrokiem, ale także otwiera sobie drogę do głoszenia Ewangelii w Rzymie. To przypomina, że Bóg używa nawet pozornie negatywnych wydarzeń do szerzenia swojej misji.

Podsumowując, Dz 25,1-12 ukazuje, jak Bóg prowadzi Pawła, aby mógł głosić Ewangelię w Rzymie, podkreśla znaczenie odważnego świadectwa wiary oraz pokazuje relację Kościoła z państwem i systemem prawnym.

Ojcowie Kościoła

Ojcowie Kościoła komentując Dz 25,1-12, zwracali uwagę na kilka kluczowych tematów: Bożą opatrzność, odwagę Pawła w głoszeniu Ewangelii, relację między Kościołem a państwem oraz niesprawiedliwość ze strony żydowskich przywódców. Oto kilka refleksji patrystycznych:

Boża opatrzność i prowadzenie Pawła

Jan Chryzostom w swoich „Homiliach na Dzieje Apostolskie” podkreśla, że Bóg kieruje losem Pawła, aby mógł dotrzeć do Rzymu zgodnie z wcześniejszym zapewnieniem Jezusa Dz 23,11. Festus, choć nieświadomy Bożego planu, staje się narzędziem w realizacji tej misji. Chryzostom wskazuje również, że apelacja Pawła do cesarza nie wynika ze strachu, ale z mądrości – apostoł wie, że w Jerozolimie nie otrzyma sprawiedliwego procesu. Działając w ten sposób, podkreśla legalność swojej misji i otwiera nową drogę do głoszenia Ewangelii.

Paweł jako wzór chrześcijańskiej odwagi i roztropności

Hieronim (Komentarz do Dziejów Apostolskich) zauważa, że Paweł nie unika prześladowań, ale także nie prowokuje ich niepotrzebnie. Jego odwołanie się do cesarza jest przykładem roztropności – nie szuka męczeństwa na siłę, ale wykorzystuje swoje prawa dla dobra Ewangelii.

Podobnie Augustyn interpretuje to wydarzenie jako dowód na to, że chrześcijanie mogą korzystać z praw państwowych, jeśli to służy sprawiedliwości i misji Kościoła (List 133).

Konflikt między Żydami a chrześcijanami

Ojcowie Kościoła często wskazywali, że konflikt między Pawłem a żydowskimi przywódcami symbolizuje szersze odrzucenie Chrystusa przez część Izraela.

Orygenes (Komentarz do Dziejów Apostolskich, fragmenty zachowane w cytatach) twierdzi, że żydowscy przywódcy sprzeciwiający się Pawłowi są obrazem tych, którzy nie przyjęli Mesjasza, podczas gdy Paweł reprezentuje „Nowy Izrael”, czyli Kościół.

Relacja między Kościołem a państwem

Ojcowie często używali procesu Pawła jako przykładu tego, że chrześcijaństwo nie jest ruchem rewolucyjnym.

Tertulian (Apologetyk, 21) podkreśla, że chrześcijanie mogą bronić się przed niesprawiedliwymi oskarżeniami, korzystając z prawnych środków, podobnie jak Paweł. Pokazuje to, że chrześcijaństwo nie dąży do obalenia Rzymu, lecz do przemiany serc.

Komentarze ojców Kościoła do Dz 25,1-12 skupiają się na:

• Bożej opatrzności prowadzącej Pawła do Rzymu,
• roztropności i odwadze Pawła jako wzoru dla wierzących,
• konflikcie między judaizmem a chrześcijaństwem,
• relacji między Kościołem a państwem – chrześcijanie mogą korzystać z prawnych środków ochrony, ale ich misja wciąż pozostaje jednak duchowa.

W interpretacji ojców kościoła proces Pawła nie jest tylko wydarzeniem historycznym, ale obrazem duchowej walki kościoła w świecie.

Kultura i sztuka

• Scena przesłuchania św. Pawła przez Festusa z Dz 25,1-12 nie jest tak często przedstawiana w sztuce jak jego nawrócenie czy męczeństwo. Jednak w historii sztuki można znaleźć kilka dzieł inspirowanych tym wydarzeniem lub zbliżonymi momentami z procesu Pawła. Oto niektóre z nich:
• “Św. Paweł przed Festusem i Agrypą” – Vasily Surikov (1875). Rosyjski malarz historyczny Vasily Surikov stworzył monumentalne dzieło ukazujące św. Pawła przed rzymskimi władzami – Festusem i królem Agrypą. Na obrazie Paweł jest przedstawiony jako charyzmatyczny mówca, który przemawia z uniesioną ręką, podczas gdy dostojnicy słuchają go z różnymi emocjami. Scena ta, choć przedstawia raczej Dz 25,13–27 oraz Dz 26, jest często kojarzona z jego wcześniejszym przesłuchaniem przez samego Festusa.
• “Św. Paweł przed Festusem” – Ilustracje do Biblii (XVII-XIX w.). W różnych wydaniach ilustrowanej Biblii można znaleźć drzeworyty i ryciny ukazujące Pawła stojącego przed rzymskim namiestnikiem. Szczególnie w XVIII i XIX wieku artyści tacy jak Gustave Doré tworzyli dynamiczne ilustracje biblijne, które mogły obejmować także scenę z Dz 25.
• Freski w Kaplicy Paulińskiej w Watykanie (XVI w.) – Michiel Coxie, flamandzki malarz, pracował nad freskami w Kaplicy Paulińskiej w Watykanie, przedstawiającymi życie św. Pawła. Choć nie ma jednoznacznie potwierdzonej sceny przesłuchania przez Festusa, wiele jego obrazów pokazuje Pawła w otoczeniu rzymskich urzędników.
• “Św. Paweł przed rzymskimi władzami” – Mozaiki w Bazylice św. Pawła za Murami (Rzym) W bazylice poświęconej św. Pawłowi można znaleźć mozaiki ukazujące jego procesy sądowe, które mogą odnosić się także do przesłuchania przez Festusa.
• W iluminowanych rękopisach, zwłaszcza w Biblii Karolińskiej i gotyckich Bibliach, często pojawiają się sceny z życia św. Pawła, w tym jego procesy przed rzymskimi urzędnikami. Takie przedstawienia można znaleźć np. w Biblii Maciejowskiej (XIII w.).
• Choć przesłuchanie Pawła przez Festusa nie jest jednym z najczęściej przedstawianych epizodów jego życia, to można je znaleźć w ilustracjach biblijnych, mozaikach, freskach i obrazach historycznych. Szczególnie znane są dzieła Surikova, Doré oraz freski i mozaiki w Rzymie.

Życie i nauczanie Kościoła

• Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK 2238-2240) podkreśla, że chrześcijanie powinni szanować władze i prawa państwowe, o ile nie są one sprzeczne z prawem Bożym. Paweł pokazuje, że można działać legalnie, nie rezygnując z wiary.
• W obliczu prześladowań wierni powinni zachować cierpliwość, wierność i ufność w Bożą sprawiedliwość (KKK 1816).
• Sobór Watykański II (konstytucja Gaudium et Spes, 76) naucza, że Kościół i państwo powinny działać niezależnie, ale we wzajemnym poszanowaniu. Paweł daje przykład, jak chrześcijanin może żyć w świecie, ale nie być z tego świata (J 17,14-16).

Pytania do refleksji

• Jak odnoszę się do wszelkiego rodzaju instytucji czy osób, które są wybrane by sprawować władzę?
• Jaka jest moja postawa wobec obecnego Papieża?
• Jak wypełniam przykazanie miłości wobec urzędników świeckich i kościelnych? 

Lektura poszerzająca

• Kurz, W, S., Dzieje Apostolskie, Katolicki Komentarz do Pisma Świętego, przekł. D. Krupińska, Poznań 2021, s. 395-396.
• Pismo Święte, Biblia Paulistów, s. 2442-2443.
• Pismo Święte, Biblia Poznańska, s. 269-298.