Forum synodalne – bogactwo dialogu w różnorodności

Kościół lokalny, „część całości”, to znaczy część Kościoła powszechnego, w którym jest „obecny i działa”, uformowany „na obraz” tej właśnie „całości”. Wieczorem, 16 października, w Papieskim Instytucie Patrystycznym Augustinianum w Rzymie odbyło się drugie forum teologiczno-duszpasterskie zorganizowane w kontekście Synodu Biskupów na temat synodalności. „Wzajemna relacja Kościół lokalny – Kościół powszechny” była tematem przewodnim wystąpień moderowanych przez profesor Annę Rowlands, członka watykańskiej Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju Człowieka i kierownika Katedry św. Hildy w Katolickiej Myśli i Praktyce Społecznej na Uniwersytecie w Durham w Wielkiej Brytanii.

Prelegentami byli: ks. profesor Antonio Autiero, kapłan diecezji neapolitańskiej, wykładowca teologii moralnej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu w Bonn, profesor Myriam Wijlens, holenderska teolożka, konsultantka Sekretariatu Generalnego Synodu, profesor zwyczajny prawa kanonicznego na Uniwersytecie w Erfurcie w Niemczech oraz z ramienia Dykasterii ds. Popierania Jedności Chrześcijan współprzewodnicząca Międzynarodowej Komisji Anglikańsko-Katolickiej (ARCIC), ks. prof. Miguel de Salis Amaral, portugalski kapłan, profesor teologii na Papieskim Uniwersytecie Świętego Krzyża i konsultant teologiczny Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych oraz kard. Robert Francis Prevost, prefekt Dykasterii ds. Biskupów.

Bogactwo w różnorodności

Kard. Prevost w przemówieniu nawiązał do dwóch osobistych doświadczeń związanych z jego szkoleniem biskupim. Uczestniczył w kursie formacyjnym w Rzymie, zorganizowanym przez ówczesną watykańską Kongregację ds. Biskupów „kładziono nacisk na rolę biskupa w pomaganiu w wychodzeniu poza granice jednej diecezji, poszerzaniu horyzontów, promowaniu zrozumienia, co to znaczy być częścią Kościoła”. Epizod ten sięga 2011 r. Inny, bardziej aktualny, dotyczy formacji biskupów, tym razem w nowszych czasach. „Biskupi Azji i Afryki zwykle uczestniczyli w oddzielnym kursie, za pośrednictwem Dykasterii ds. Ewangelizacji” w odniesieniu do innych biskupów zachodnich; zamiast tego „w tym roku kurs został zorganizowany w ścisłej współpracy między zaangażowanymi Dykasteriami, aby wszyscy mogli się spotkać” – przypomniał kard. Prevost.

Kardynał zwrócił uwagę, że nowa metoda nauczania została przyjęta z wielkim entuzjazmem, ponieważ jest w stanie zaoferować „doświadczenie uniwersalnej natury Kościoła, którego nie można znaleźć w żadnym innym formacie”. Możliwość zasiadania z biskupami z całego świata, „sam fakt bycia w dialogu”, sprawił, że nauka „była warta zachodu”. Zdaniem kardynała takie wypowiedzi stanowią „wyraźne wskazanie skarbu, który można odkryć, gdy siedzimy razem z ludźmi z całego świata”. Przypomniał, że taka komunia w Kościele jest wyraźna w pozdrowieniach św. Pawła w jego listach. Kościoły lokalne nie są „zwykłymi częściami” Kościoła powszechnego, który jest „sumą wszystkiego”. Dzieje się tak dzięki „tajemniczemu bytowi” różnych wspólnot, „w ich bogactwie” znajdującym się właśnie w ich różnorodności.

Kościół żyjący we wszystkich częściach

Kardynał podkreślił „zasadę jedności całego Kościoła”: „Wszyscy zjednoczeni w jednym ciele Jezusa Chrystusa. W całej historii Kościoła tworzenie lokalnych wspólnot było rzeczywistością w różnych miejscach, ale zawsze w odniesieniu do jednego Kościoła Chrystusa”, przypomniał prefekt Dykasterii ds. Biskupów. W tym sensie, wyjaśnił, Kościół powszechny nie powinien być postrzegany „po prostu jako suma wszystkich części; jest obecny w każdym z Kościołów lokalnych. Nie powinniśmy próbować rozumieć tego jako kwestii matematyki czy geografii, ale widzieć to na głębszym poziomie komunii. Kościół żyje we wszystkich częściach”. „Sam św. Paweł”, powtórzył kardynał, „zawsze podkreślał jedność jednego Kościoła. Nie ma oddzielnych wspólnot”.

W jednej części cały lud Boży

Z kolei ks. profesor de Salis Amaral zwrócił uwagę, że dla relacji która łączy różne rzeczywistości kościelne fundamentalne znaczenie mają różne podmioty lokalne. Portugalski kapłan zauważył, że od Soboru Watykańskiego II Kościoły lokalne zostały określone jako „część całości”, w odniesieniu do powszechnej wspólnoty kościelnej, a jednocześnie „obecne i działające w całości”. Poszczególne wspólnoty są zatem formowane „na obraz” wspólnoty powszechnej.

Cytując Konstytucję dogmatyczną o Kościele „Lumen gentium”, kapłan wskazał, że „w każdym Kościele lokalnym” znajduje się „moc, bogactwo wszystkich darów sakramentalnych i duchowych”. Aby uczynić tę relację jeszcze bardziej wyraźną, zaproponowano metaforę kawałka ciasta: „W każdej porcji jest cały smak, cały populus dei”. Dualizm uwydatnia się poprzez sakramenty: chrzest, „ponieważ tworzy relację z Bogiem, ale także z innymi”, ale także Eucharystię: „W każdej celebracji Kościół jest obecny w pełni. Stąd wyłączna katolickość każdego Kościoła lokalnego”.

Podsumowując, profesor zwrócił uwagę na obecny kontekst światowy, dotknięty „polaryzacją, indywidualizmem, wojnami i globalizacją, która informuje nas tylko o fragmencie rzeczywistości, ale nie zawsze nas jednoczy”. Właśnie w tym scenariuszu „pasterze” są wezwani do nalegania „na Kościół” i jego różnorodne sfery, „w których żyją prawdziwie ludzkie relacje, otwartość na drugiego”.

Prymat wspólnot lokalnych

Kolejnym mówcą w Aula Magna był ks. prof. Autiero, który zauważył, że „Kościół lokalny w swoich artykulacjach” stanowi „miejsce, w którym możemy” doświadczyć „synodalnego i misyjnego życia Kościoła jako całości”. Kwestia relacji między wspólnotami lokalnymi i powszechnymi wiąże się z klasyfikacją pojęcia miejsca. Według neapolitańskiego kapłana „można o nim myśleć jedynie w sposób redukcyjny jako o prostej przestrzeni materialnej, współrzędnej geograficznej, jednostce ilościowej”. „Miejsce jest czymś więcej”, ponieważ reprezentuje horyzont, „w którym spotykają się różne podmioty, zjednoczone wspólnymi intencjami, wspólnymi aspiracjami” i to jest dokładnie Kościół. „Charakter miejsca nie może być zatem zredukowany do elementu drugorzędnego, ale wręcz przeciwnie, wchodzi w istotę postaci kościelnej” podsumował ks. prof. Autiero. Dodał, że do poszczególnych wspólnot należy odnalezienie w sobie tak zwanej „zasady jedności”, zarówno poprzez postać biskupa, jak i poprzez „kolegialność” z „całym ciałem kościelnym”.

Doświadczenie Kościoła jest zatem, zdaniem księdza, czysto „lokalne”. Systemy „rozumienia eklezjologicznego” często są „kwestionowane i prowokowane” przez ten postulat, który „nie tylko wymaga dostosowań proceduralnych lub marginalnej kosmetyki naszych skonsolidowanych praktyk”, ale raczej wstrzykuje w sumienia „potrzebę nawrócenia, relacyjnego, ale także kontekstualnego”.

Ks. prof. Autiero zakończył swoje wystąpienie refleksją nad „pytaniem postawionym” podczas Synodu, dotyczącym ewentualnego ustanowienia „ministerstwa słuchania”, które mogłoby być skierowane właśnie do wspólnot lokalnych, które miałyby wówczas możliwość, poprzez swoje „elementy rozeznania”, zasugerować rozpoczęcie lub nierozpoczęcie procesu tworzenia. Taka praktyka stanowiłaby „prawdziwe ćwiczenie wzajemności między Kościołami”.

Rady diecezjalne i plenarne na przykładzie Australii

Z kolei wykład prof. Wijlens dotyczył różnych form diecezjalnych i parafialnych rad duszpasterskich z jednej strony oraz rad plenarnych z drugiej. Od tych pierwszych, jak zauważono, „lud Boży” wymaga „znacznie więcej, chce, aby normy kanoniczne przekształciły go w prawdziwe narzędzia Kościoła synodalnego, pozwalając mu uczestniczyć w królewskim urzędzie Chrystusa”. Obok nich są rady plenarne, charakteryzujące się „zorganizowaną współpracą” i zdolne do „wyrażania pojęć katolickości, także dla Kościoła powszechnego”. Prof. Wijlens umieściła je pomiędzy wspólnotami lokalnymi i powszechnymi. Uczestniczą w nich wszyscy biskupi działający na danym terytorium, ale inne różne kategorie osób „mogą i muszą być zapraszane”. Wśród nich profesor wymieniła: „wikariuszy generalnych i biskupich, rektorów seminariów, dziekanów wydziałów teologicznych”.

Alternatywnym modelem zaproponowanym przez holenderską teolog jest model Kościoła australijskiego, „który niedawno odbył radę plenarną” w kontekście „głębokiego kryzysu spowodowanego skandalami związanymi z przestępstwami seksualnymi”. Biskupi „czuli, że nie są w stanie sami przywrócić zaufania do Kościoła”, dlatego wezwali wszystkich wiernych do „zaangażowania”. Szerszy udział tak zwanych „zaproszonych” członków został przyznany na mocy „indultu Stolicy Apostolskiej”, w wyniku czego członkami rady zostało 44 biskupów i 275 wiernych. „Decyzje były również w pełni podejmowane przez członków nieepiskopalnych”. Modyfikacje tych instytucji „w celu zaspokojenia różnych potrzeb” są według prof. Wijlens, „drogą naprzód”.