Fundacja Salvatti walczy o ocalenie polskiej historii w Tengeru

Z końcem 2023 roku Pallotyńska Fundacja Misyjna Salvatti.pl zamyka pierwszy etap działań w Tengeru, w Tanzanii, gdzie w czasie II wojny światowej powstało osiedle polskich zesłańców, wędrujących z armią gen. Andersa z Syberii. To kontynuacja zaangażowania Kościoła katolickiego w ochronę polskiego dziedzictwa narodowego za granicą.

W styczniu 1944 r. po raz pierwszy proboszcz polskiego osiedla w Tengeru przeprowadził kolędę, w trakcie której stworzył dokładny spis parafian. W późniejszym okresie był on na bieżąco uaktualniany. Rejestr zawiera dane personalne mieszkańców obozu oraz informacje o ich wykształceniu, adresie w Polsce, wykonywanym zawodzie oraz adnotacje na temat najbliższej rodziny (np. kto z bliskich zmarł na terenie Związku Sowieckiego). Wygnańcy zamieszkujący Tengeru pochodzili z terenów Tarnopola, Polesia, Wołynia, Lwowa, Wilna, Nowogródka, Białegostoku, a także z Łodzi i Warszawy. W spisie oddzielnie ujęto dzieci, które zamieszkały w sierocińcu oraz w internacie. Cyfrowa kopia rejestru ludności parafialnej znajduje się w zasobach Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej.

Pierwszy transport ludności, która po podpisaniu traktatu Sikorski-Majski mogła wydostać się ze zsyłki na antypodach ZSRR przybył do Tengeru z Indii 8 października 1942 r. Na pokładzie statku „Malaja”. Przypłynęło wówczas do wybrzeży Tanganiki (dzisiejszej Tanzanii) 1045 osób. Z biegiem czasu liczba mieszkańców osiedla wzrosła do 4 tys. Polacy, mimo trudnych warunków klimatycznych i zagrożenia chorobami tropikalnymi wznieśli domy według najwyższych standardów polskiej architektury, stworzyli sieć szkół, szpitali, sierociniec, położyli asfaltowe drogi. Kwitło życie kulturalne i religijne.

Obecnie teren, gdzie zamieszkiwali Polacy należy do archidiecezji Arushy. Biskup Prosper Baltazar Lyimo zwrócił się do Fundacji Salvatti.pl o pomoc w upamiętnieniu historii Polaków na tanzańskiej ziemi. – W pewnym stopniu była to wspólna historia. Na co dzień lokalne społeczności wspierały polskich uchodźców. Miejscowe plemiona Waarusha, Meru i Chagga nie tylko dostarczały materiałów budowlanych i żywności, ale też pomagali przy budowie domów i pracowali na farmach – mówi Monika Mostowska, wiceprezes Fundacji.

Pozostałe po Polakach budynki wymagają renowacji i pomysłu na ocalenie polskiej historii związanej z tym miejscem. Dzięki wsparciu, które Fundacja otrzymała w ramach konkursu KPRM „Polonia i Polacy za granicą 2023” możliwe będzie stworzenie miejsca, które przyciągnie turystów z całego świata i będzie opowiadać im o ważnej karcie polskiej historii. Fundacja Salvatti.pl współpracując z siostrami pallotynkami i archidiecezją Arusha chce przygotować materiały edukacyjne w języku polskim i angielskim, by pielęgnować pamięć historyczną w młodym pokoleniu. Realizuje także projekt stworzenia hoteliku i kawiarni muzealnej dla turystów. Pomysłodawcą był biskup Arushy, wiedząc, że atrakcyjne położenie Tengeru – u stóp malowniczej góry Meru i niewielkiej odległości od szczytu Kilimandżaro przyciąga gości z zewnątrz. – To wzruszające, że biskup z innego kontynentu wkłada wiele wysiłku, by chronić dziedzictwo narodowe Polski, kraju odległego od Tanzanii i pielęgnuje wspólną historię obu krajów – mówi Monika Mostowska.

Osiedle Polaków w Tengeru funkcjonowało od 1942 do 1950 roku.