Hillel, Szammaj a Jezus – wizja małżeństwa w judaizmie i chrześcijaństwie

– Argument Jezusa dotyczący cudzołóstwa nie jest argumentem prawnym ani społecznym. Jest to myśl całkowicie skoncentrowana na ideale małżeństwa oznaczającym byciem „jednym ciałem” – pisze w komentarzu dla Centrum Heschela KUL dr Faydra Shapiro, dyrektor Izraelskiego Centrum Relacji Żydowsko-Chrześcijańskich, komentując Ewangelię z niedzieli 6 października.

Ewangelia z tego tygodnia porusza bardzo delikatny temat, który jest również bardzo kontrowersyjny dzisiaj, podobnie jak w czasach Jezusa. Prawo Mojżeszowe wyraźnie zezwala na rozwód, jak jest to opisane w Księdze Powtórzonego Prawa 24, 1-4. Przyjrzymy się temu fragmentowi dokładniej za chwilę, ale ogólnie rzecz biorąc, fragment ten stwierdza, że jeśli mężczyzna poślubi żonę, a następnie nie znajdzie ona uznania w jego oczach, ponieważ zauważy w niej coś nieczystego – być może „nagannego” jest tu lepszym słowem – może dać jej akt rozwodu i odesłać ją ze swojego domu.

Jezus nie był jedynym Żydem, który próbował zrozumieć znaczenie i implikacje tych słów.

W Biblii hebrajskiej dopuszczalnym powodem rozwodu wydaje się być to, że mąż znalazł w swojej żonie coś budzącego zastrzeżenia. Ale co to może być? Miszna opowiada o słynnych rabinicznych szkołach myślenia z czasów Jezusa – szkole Hillela i szkole Szammaja – debatujących i niezgadzających się co do tego, co stanowi dopuszczalne podstawy rozwodu.

Małżeństwo jest (co najmniej) dwiema rzeczami. Jest zarówno prawdą ontologiczną w swoim przeżywaniu ideału stworzenia i jest również rzeczywistością społeczną pełną wydarzeń będących częścią tego świata związanych z wyzwaniami, osobowością człowieka, uczuciami i innymi rzeczami, które mogą pojawić się pomiędzy dwoma osobami.

Szkoła Szammaja, jak sądzę, podchodzi do małżeństwa w jego ontologicznym rozumieniu, gdzie cudzołóstwo jest dogłębnym naruszeniem jego istoty, które nie tylko dopuszcza rozwód, ale w prawie żydowskim go wymaga. Cudzołóstwo mówi, że czymkolwiek „ta relacja” teraz jest, nie jest już małżeństwem. Szkoła Hillela wydaje się podchodzić do małżeństwa na poziomie społecznym, skupiając się na faktycznej relacji dwojga osób. Tak naprawdę nie jest to kwestia „bardziej rygorystycznego” lub „bardziej łagodnego” podejścia, ale tego, na czym się koncentrujemy – na jego istocie lub na jego przejawach. I tak dochodzimy do Jezusa.

Wierzę, że Jezus odnosi się do ideału, znaczenia i planu małżeństwa. Widzimy to w najbardziej szokującej dla mnie części tej Ewangelii (Mk 10, 11-12): „Kto oddala swoją żonę, a bierze inną, popełnia względem niej cudzołóstwo. I jeśli żona opuści swego męża, a wyjdzie za innego, popełnia cudzołóstwo”. Jest to szczególnie fascynujące, ponieważ w ówczesnej praktyce żydowskiej – a niektórzy twierdzą, że nawet dzisiaj – mężczyźnie wolno mieć wiele żon. Nie było to i nie jest to uważane za cudzołóstwo w prawie żydowskim. Podczas gdy stosunki zamężnej kobiety z innym mężczyzną, który nie jest jej mężem, są jasnym aktem cudzołóstwa w judaizmie, to stosunki żonatego mężczyzny z inną kobietą, która nie jest jego żoną, nim nie są.

Argument Jezusa dotyczący cudzołóstwa nie jest argumentem prawnym ani społecznym. Jest to myśl całkowicie skoncentrowana na ideale małżeństwa oznaczającym byciem „jednym ciałem”. Rozdział 24 Księgi Powtórzonego Prawa nie dotyczy jednak istoty ani ideału małżeństwa. Jest to całkowicie praktyczne, społeczne i prawne pytanie: „co by było, gdyby” – co będzie jeśli sprawy nie potoczą się tak, jak powinny? Jakie są procedury, jak chronić narażone strony i jakie są obowiązujące restrykcje?

Jezus, moim zdaniem, nie zmienia tutaj prawa Mojżeszowego. On, podobnie jak szkoła Szammaja, kładzie nacisk na znaczenie, istotę i ideał małżeństwa. Perspektywy Szammaja i Jezusa są kluczowe dla naprowadzenia i ukierunkowania nas – Żydów i chrześcijan – na złożoną rzeczywistość małżeństwa, które nie odzwierciedla tego ideału i wymaga skierowania uwagi na praktyczne, społeczne i prawne odpowiedzi na pytanie „co by było, gdyby…”.

O autorce:

Dr Faydra Shapiro jest specjalistką od współczesnych relacji żydowsko-chrześcijańskich i dyrektorem Israel Center for Jewish-Christian Relations. Za swoją pierwszą publikację (2006) otrzymała National Jewish Book Award. Jej najnowsza książka, wspólnie z Gavinem d’Costą, to „Contemporary Catholic Approaches to the People, Land and State of Israel”. Dr Shapiro jest również wykładowcą w Philos Project i pracownikiem naukowym w Centrum Studiów nad Religiami w Tel Hai College w Izraelu.