Historia kultu Najświętszego Serca Jezusowego

Jutro zostanie opublikowana czwarta encyklika papieża Franciszka pt. „Dilexit nos” (On nas umiłował), poświęcona kultowi Najświętszego Serca Jezusowego. Ogłaszana jest z okazji 350. rocznicy pierwszych objawień Serca Jezusa z 1673 roku. Przypominamy genezę i historię tego kultu, ze zwróceniem uwagi na Polskę, gdzie rozwinął się najwcześniej, i która wielokrotnie w swej historii była powierzana opiece Serca Jezusa.

Geneza oddania się Najświętszemu Sercu Jezusa

Idea oddania się Najświętszemu Sercu Jezusa jest związana z objawieniami św. Małgorzaty Marii Alacoque (1647-1690), francuskiej wizytki z Paray-le-Monial. Święta ta była mistyczką, której Chrystus 27 grudnia 1673 r. ukazał swoje Serce spragnione ludzkiej miłości i zażądał, by Mu się oddała oraz by ustanowiono święto ku czci Jego Serca w pierwszy piątek po oktawie Bożego Ciała. Nie było to łatwe zadanie dla 26 zakonnicy, która spotkała się z niezrozumieniem ze strony swoich współsióstr i przełożonych. Objawienia w klasztorze w Paray-le-Monial w Burgundii trwały jednak przez17 lat. Przyszła święta oraz jej spowiednik o. Klaudiusz la Colombière jako pierwsi ofiarowali się Bożemu Sercu, a następnie ułożyli formuły zawierzenia i tym samym zapoczątkowali proces osobistego poświęcenia się Najświętszemu Sercu Pana Jezusa.

Po stu latach od objawień w Paray-le-Monial, choć z niemałymi oporami, treść objawień uznała Stolica Apostolska. Liturgiczne święto Boskiego Serca Pana Jezusa, wraz z Mszą św. i oficjum brewiarzowym, ustanowił w 1765 r. papież Klemens XIII. Najpierw był to papieski przywilej dla Królestwa Polskiego, zgromadzenia sióstr wizytek i jednej  Konfraterni Najświętszego Serca w Rzymie. W ten sposób Stolica Apostolska odpowiedziała na memoriał polskich biskupów z 1764 r.

W XIX wieku kult NSPJ rozwinął się w całej katolickiej Europie, czemu towarzyszyły liczne  akty poświęcenia się  Sercu Jezusowemu, owocujące też powstawaniem zgromadzeń męskich i żeńskich pod tym wezwaniem. Są to m.in. Zgromadzenie Księży Najświętszego Serca Jezusowego (sercanie), Zgromadzenie Służebnic Najśw. Serca Jezusowego (sercanki), siostry Sacre Coeur, siostry urszulanki Serca Jezusa Konającego. A także instytucji uniwersyteckich, oratoriów, kaplic. Duchowość ta – jak wykazują historycy Kościoła – pomogła w przezwyciężaniu powszechnej wówczas mentalności racjonalistycznej, o ateistycznym obliczu.

W 1856 r. papież Pius IX uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa uczynił obowiązującą w Kościele powszechnym. W 1864 r. beatyfikował Małgorzatę Marię Alacoque, a kanonizował ją Benedykt XV w 1920 r. Jest ona nazywana „świętą od Serca Jezusowego”.

11 czerwca 1899 r., w przededniu Roku Jubileuszowego 1900, papież Leon XIII dokonał poświęcenia całego rodzaju ludzkiego Najświętszemu Sercu Pana Jezusa.

Po II wojnie światowej do propagowania kultu Najśw. Serca Jezusa w Kościele powszechnym bardzo przyczynił się papież Pius XII. W 1956 r. wydał encyklikę „Haurietis aquas”. Ukazywała się ona w czasie, gdy w wielu krajach ta pobożność przeżywała kryzys. Papież chciał ją ożywić i zaprosić Kościół do lepszego zrozumienia i wdrożenia różnych form pobożności, „maksymalnie użytecznych” dla potrzeb Kościoła, ale także jako „sztandaru zbawienia” dla współczesnego świata.

W 50. rocznicę tamtej encykliki Benedykt XVI napisał list, w którym podkreślił, że „tajemnica miłości Boga do nas nie stanowi jedynie treści kultu i nabożeństwa do Serca Jezusowego, ale jest także treścią wszelkiej prawdziwej duchowości i pobożności chrześcijańskiej. Należy zatem podkreślić, że podstawy tego nabożeństwa są tak stare, jak samo chrześcijaństwo”.

Papież Franciszek niejeden raz ukazywał swój związek z kultem Najświętszego Serca, łącząc je z misją kapłanów. W 2016 roku, zamykając Jubileusz Kapłanów w czasie Roku Miłosierdzia w uroczystość Najświętszego Serca Jezusowego, prosił w homilii księży przybyłych do Rzymu z całego świata, aby skierowali swoje serca, jak Dobry Pasterz, ku zagubionej owcy, ku tym, którzy są bardziej oddaleni, przenosząc epicentrum swego serca na zewnątrz siebie. A w wygłoszonej w czasie Jubileuszu, medytacji nt. miłosierdzia, papież zalecił biskupom i księżom ponowne przeczytanie encykliki „Haurietis acquas”, gdyż „serce Chrystusa jest ośrodkiem miłosierdzia”.

Polska prekursorem kultu Serca Jezusa

Warto nadmienić, że Polska była jednym z pierwszych krajów, gdzie kult serca Jezusowego silnie się rozwijał – na kilkadziesiąt lat przed objawieniami św. Małgorzaty Marii Alacoque. Pierwszy w świecie podręcznik tego nabożeństwa napisał tu jezuita o. Kacper Drużbicki (1590 – 1662), pisarz i mistyk, autor książki „Ognisko serc – Serce Jezusa”. Ojciec Drużbicki wzywał do wewnętrznej modlitwy do Serca Jezusa, do osobistego poświęcenia się i wynagradzania mu zniewag. Ułożone przez niego litanie i modlitwy do Serca Jezusowego, zostały rozpowszechnione w całej Europie.

Ważną rolę kult Serca Jezusowego odegrał w okresie zaborów. Sercu Jezusowemu zostały wtedy oddane diecezja gnieźnieńska i poznańska, czego dokonał prymas Mieczysław Ledóchowski 20 grudnia 1872 r. Uczynił to w obliczu kulturkampfu, aby rozbudzić życie religijne wiernych oraz przygotować ich na trudne czasy. Wielkim czcicielem Serca Pana Jezusa był biskup Józef Pelczar (1842-1924). W 1894 roku założył on w Krakowie Zgromadzenie Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego.

Do idea poświęcenia Najświętszemu Sercu Jezusowemu nawiązano na początku odbudowy niepodległego państwa. 27 lipca 1920 r., w obliczu bolszewickiego zagrożenia, polscy biskupi zebrani na Jasnej Górze pod przewodnictwem prymasa Polski kard. Edmunda Dalbora, poświęcili naród polski i całą Ojczyznę Najświętszemu Sercu Pana Jezusa oraz ponownie obrali Matkę Bożą Królową Polski. Episkopat zobowiązał się wówczas, że będzie szerzył wśród wiernych nabożeństwo do Najświętszego Serca Pana Jezusa i zachęcał polskie rodziny, aby Mu się poświęcały.

Trzy tygodnie później, 15 sierpnia 1920 r., miała miejsce zwycięska Bitwa Warszawska zwana „cudem nad Wisłą”. Gdy papież Benedykt XV usłyszał o zawierzeniu Polski Bożemu Sercu, napisał do Episkopatu: „Nic stosowniejszego nie mogliście podjąć celem naprawienia zła naszych czasów, jak Ojczyznę Waszą poświęcić Najświętszemu Sercu Jezusowemu i Jego kult święty w narodzie rozszerzać coraz więcej i więcej. (…) Cóż bowiem można wynaleźć zbawienniejszego w tym przewrocie wszechrzeczy, jak wzmożenie miłości Pana Jezusa, który stanowi obronę i mocną podstawę każdej Rzeczypospolitej”.

Uroczyste poświęcenie całego narodu i ojczyzny Sercu Bożemu miało miejsce rok później, 3 czerwca 1921 r. na Małym Rynku w Krakowie. Było związane z konsekracją nowej świątyni jezuitów dedykowanej Najświętszemu Sercu Jezusowemu (przy ul. Kopernika w Krakowie). „Jak niegdyś Polska nasza, jedna z pierwszych, przed słodkim Sercem Twoim upadła w pokłonie, tak dziś oddajemy Ci cały nasz naród w zupełne i niepodzielne władanie, oddajemy Ci i poświęcamy jego miasta i wioski, jego prawa i zwyczaje, jego prace i trudy, jego potrzeby i jego nadzieje” – deklarowali biskupi wraz ze zgromadzonym ludem.

Krakowska bazylika wybudowana została jako wotum wdzięczności za odzyskanie niepodległości z datków składanych przez Polaków i została pomyślana jako centralne miejsce kultu Serca Bożego w kraju.

W 1932 r. w Poznaniu odsłonięto pomnik „Sacratissimo Cordi Polonia Restituta”, który został zburzony w 1940 r. i dotąd nie odbudowany.

Do idei poświęcenia Polski Najświętszemu Sercu Pana Jezusa – po kataklizmie II wojny światowej oraz w obliczu nowych, zapowiadających się prześladowań – nawiązał prymas August Hlond. W 1948 r. polscy biskupi zachęcali wszystkich wiernych do osobistego poświęcenia się Najświętszemu Sercu Jezusowemu w rodzinach.

Trzy lata później Episkopat Polski ogłosił rok poświęcenia Narodu Polskiego Najświętszemu Sercu Pana Jezusa. 28 października 1951 r. w uroczystość Chrystusa Króla prymas Stefan Wyszyński na Jasnej Górze w obecności miliona wiernych, odnowił akt zawierzenia Polski Sercu Jezusa. Akt odnowienia dokonany został równocześnie w katedrach i kościołach parafialnych. W specjalnym orędziu Episkopat podkreślał, że „przez to uroczyste poświęcenie Narodu wyrażamy niezłomną wolę, by wszystkie dziedziny życia naszego, zarówno prywatne jak publiczne, były urządzone według zasad Jezusa Chrystusa”.

1 lipca 2011 r. kolejne ponowienie Aktu poświęcenia polskiego narodu Sercu Jezusowemu odbyło się Krakowie w bazylice Najśw. Serca Pana Jezusa z udziałem ówczesnego przewodniczącego KEP abp. Józefa Michalika, Prymasa Polski seniora Józefa Glempa i metropolity krakowskiego kard. Stanisława Dziwisza.

25 marca 2020 r. przewodniczący Episkopatu abp Stanisław Gądecki w obliczu rozprzestrzeniającej się na świecie pandemii koronawirusa – zawierzył Polskę Najświętszemu Sercu Jezusa i Niepokalanemu Sercu Maryi.

Odnowienie Aktu poświęcenia narodu polskiego w 2021 r.

11 czerwca 2021 r., w uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa, w bazylice jezuitów w Krakowie miał miejsce po raz kolejny akt poświęcenia narodu Najświętszemu Sercu Pana Jezusa – z udziałem Episkopatu, przedstawicieli zakonów i wiernych. Abp Stanisław Gądecki – odczytując uroczysty Akt – przypomniał, że „Tak jak nasi przodkowie u początków odzyskanej niepodległości, tak i my polecamy Ci dzisiaj Kościół i Ojczyznę, dziękując za dar wolności. A oddając się Twojemu Najświętszemu Sercu, prosimy: Przyjdź królestwo Twoje!, w ślad za św. Janem Pawłem II wołamy: „Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!”.

W treści Aktu, przewodniczący Episkopatu wyznał w imieniu Polaków liczne grzechy indywidualne i społeczne, przepraszając m. in.  za wykorzystywanie seksualnego małoletnich, popełnione zwłaszcza przez niektórych duchownych,  za nałogi i uzależnienia, za prywatę, partyjnictwo, agresję i niezdolność do dialogu. A także „za brak czci dla tego co święte, w tym próby instrumentalnego traktowania religii”. Na zakończenie przewodniczący Episkopatu powierzył Chrystusowi „całe życie osobiste, rodzinne i społeczne polskiego narodu, który pragnie oprzeć je na trwałych zasadach Ewangelii”.