Historycy debatowali o pogromach ludności żydowskiej

O pogromach ludności żydowskiej, m.in. w Kielcach, Rzeszowie i Krakowie debatowali 2 lipca historycy, w ramach konferencji naukowej, która odbyła się we wtorek 2 lipca w Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia”, pt. „Pogromy ludności żydowskiej w różnych częściach Polski (1945-1946). Podobieństwa i różnice”.

Wydarzenie naukowe odbyło się w związku ze zbliżającą się 78. rocznicą pogromu Żydów w Kielcach (4 lipca), a jego organizatorem była kielecka Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej w partnerstwie z Instytutem Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, w ramach cyklu konferencji „Relacje polsko-żydowskie w XX wieku. Badania – kontrowersje – perspektywy”.

Zdaniem organizatorów, holocaust i zajścia antyżydowskie po 1945 r. w dalszym ciągu wpływają na stosunki między narodami. Pogrom Żydów 4 lipca 1946 r. w Kielcach ma tutaj najbardziej symboliczny wymiar, a spory naukowe wokół wydarzeń w Kielcach wywołują żywe dyskusje i skrajne emocje.

W ramach konferencji prof. Krzysztof Kaczmarski, z Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie zaprezentował referat dotyczący wydarzeń antyżydowskich, które miały miejsce w Rzeszowie 11-12 czerwca w 1945 r. Powodem do antyżydowskiego zajścia było brutalne morderstwo 9-letniej polskiej dziewczynki, o które posądzono Żyda. Według źródeł żydowskich splądrowano ponad 50 mieszkań, w których ucierpiało ponad 20 rodzin, a wg relacji komunistycznych, miało zostać poturbowanych zaledwie kilkunastu Żydów.

Dr Tomasz Domański z kieleckiej delegatury IPN, omówił postawy Polaków wobec Żydów w okresie II wojny światowej. Wskazał na trzy kategorie: neutralną, czynnej pomocy i wrogą. Najczęściej spotykana była postawa neutralna, która, zdaniem historyka, była głęboko uwarunkowana realiami okupacji niemieckiej, polityką grabieży i zbrodni oraz terrorem. I tego kontekstu nie można pomijać. Jak szacuje, w różnym zakresie i różnym stopniu w okresie II wojny światowej w pomoc ludności żydowskiej zaangażowanych było kilkaset tysięcy Polaków.

Dr Ryszard Śmietanka Kruszelnicki, historyk kieleckiej delegatury IPN, postawił tezę, że choć to wskutek nastawienia antysemickiego ludzie gromadzili się przy kamienicy na Plantach, ale krwawe wydarzenia, jakie miały miejsce w Kielcach, zostały spowodowane przede wszystkim działaniami grup wojskowych, dynamizujących sytuację. Swoje wystąpienie nazwał „Pogrom pod nadzorem”. Jego zdaniem, pogrom można było skutecznie przerwać, wykorzystując instrumenty władzy, wojska, milicji.

Ponadto prof. dr hab. Tomasz Gąsowski (Instytut Historii UJ) przedstawił temat „Pod jednym niebem. Polacy i Żydzi przed Zagładą”, a dr hab. prof. AGH Julian Kwiek (AGH Kraków) przeanalizował pogrom 11 sierpnia 1945 r. w Krakowie.

Autorzy referatów starali się wyjaśniać okoliczności, złożoność powojennej rzeczywistości oraz odtworzyć najważniejsze zdarzenia z zajść antyżydowskich w Rzeszowie, Krakowie i Kielcach. Nuakowcy postulowali potrzebę interdyscyplinarności badań nad zjawiskiem antysemityzmu i przemocy wobec Żydów.

Pogrom Żydów miał miejsce w Kielcach 4 lipca 1946 r. Trwające wiele godzin zajścia antyżydowskie (z udziałem cywili, milicjantów, funkcjonariuszy UB i żołnierzy z różnych jednostek wojskowych) spowodowały, według śledztwa Instytutu Pamięci Narodowej, śmierć 37 Żydów oraz 3 Polaków. Rannych zostało 35 Żydów. W niektórych dokumentach i publikacjach liczba ofiar jest większa. W dziewięciu procesach oskarżonych zostało 38 osób.