Historyczne spojrzenie na Kościół w czasach prymasa Wyszyńskiego

„W Polsce w najtrudniejszym okresie uwiezionych było bardzo relatywnie niewielu biskupów, tylko jedna czwarta. Na Litwie, na Łotwie czy w Rumunii pozostawiono na wolności tylko po jednym biskupie na cały kraj, w Czechach było ich chyba dwóch” – mówił prof. Bohdan Cywiński podczas trwającej w 23 czerwca w Warszawie sesji: „Kard. Stefan Wyszyński i Matka Elżbieta Róża Czacka – nauczyciele i świadkowie miłości Boga, bliźniego i Ojczyzny.”

Prof. Bohdan Cywiński, który rozpoczął popołudniową część sesji, wygłosił wykład: „Ogniem próbowane. Zmagania Kościołów w Europie Środkowo-Wschodniej w czasach komunizmu – wyjątkowość polskiej drogi”.

Prelegent omówił przyczyny ataku władzy komunistycznej na religię w ogóle, a w szczególności na Kościoły katolickie. Podkreślił, że w ataku na Kościół nie chodziło o kwestie wiary: „Był to atak podjęty nie tyle ze względów ideologicznych czy doktrynalnych, ile z pierwszorzędnych racji politycznych: chodziło o utrwalenie totalitarnej władzy i o duchowe rozbrojenie społeczeństwa, które mogłoby protestować przeciwko przemocy” – mówił Cywiński.

Profesor przedstawił główne strategie walki z Kościołem, które były zróżnicowane w poszczególnych krajach, ale miały wiele wspólnych cech. Opierały się na sprawdzonej metodzie walki z Cerkwią Prawosławną, a częściowo na wcześniejszej polityce caratu wobec mniejszości etnicznych w Cesarstwie Rosyjskim.

„Instytucje Kościoła katolickiego – mówił profesor – atakowane były najczęściej od góry. Najpierw uderzano w organy działań biskupich: kurie diecezjalne, seminaria, w przełożonych zakonnych, wreszcie w osoby poszczególnych hierarchów. Po obezwładnieniu diecezji, kolejnym celem ataku była parafia, a personalnym wrogiem – aktywny proboszcz, względnie miejscowy dom zakonny. Na trzecim miejscu znajdowali się świeccy, zwłaszcza osoby aktywne religijnie, obdarzane autorytetem w lokalnym otoczeniu”. Stosowane represje były ogromne: do końca 1954 r. nie mieliśmy doświadczenia, że z więzienia się wychodzi.

Prof. Cywiński naszkicował następnie, jak przebiegał opór i obrona wiary na różnych szczeblach życia kościelnego. Na poziomie ludzi świeckich opór był duży, silnie emocjonalny. Jeśli chodzi o duchowieństwo, to szacuje się, że księży podporządkowanym władzom komunistycznym, tzw. księży-patriotów było od 5 do 20 proc., ale liczba i skala rzeczywistej aktywności tajnych współpracowników bezpieki dotąd nie jest znana.

Prelegent omówił także opór biskupów wobec prześladowań, zwracając uwagę, że w Polsce w najtrudniejszym okresie siedziało relatywnie niewielu biskupów – tylko jedna czwarta, natomiast reszta pozostała, ale była milcząca. Między 1953- 56 r. Episkopat był zupełnie milczący. Na Litwie, na Łotwie czy w Rumunii pozostawiono na wolności tylko po jednym biskupie na cały kraj, w Czechach było ich chyba dwóch.

Kolejny wykład zatytułowany „Prymas pięciu papieży: Piusa XII, Jana XXIII, Pawła VI, Jana Pawła I i Jana Pawła II” wygłosił dr Andrzej Grajewski.

W swoim wykładzie podkreślił rolę kard. Stefana Wyszyńskiego, określając go jako jednego z najwybitniejszych biskupów Kościoła katolickiego w powojennej Europie. Omówił współpracę Prymasa z poszczególnymi papieżami, zwracając uwagę, że fundamentalną zasadą dla Prymasa była zasada jedności z papieżem i posłuszeństwo Stolicy Apostolskiej.

Najcieplejsze relacje łączyły Wyszyńskiego z papieżem Janem XXIII, najbardziej skomplikowane natomiast z papieżem Pawłem VI. Prymas doznawał także wiele nieporozumień we współpracy z Kurią Rzymską, która według niego nie rozumiała sytuacji Kościoła w Europie Środkowo-Wschodniej.

Na zakończenie dr Andrzej Grajewski ukazał „ponadkrajowy” wymiar posługi Prymasa, podkreślając jego zasługi dla obrony Kościoła na wschodzie Europy.

Bohdan Cywiński jest profesorem nauk humanistycznych, historykiem idei, autorem wielu książek, wśród których za najważniejszą uważa się „Rodowody niepokornych” (1971). Dr Andrzej Grajewski jest politologiem, dziennikarzem, publicystą mediów katolickich, specjalizuje się w najnowszej historii Europy i Rosji i działalności Stolicy Apostolskiej.

Organizatorem wydarzenia jest Fundacja na Rzecz Wymiany Informacji Katolickiej. Patronat honorowy nad sesją objął Prezydent RP Andrzej Duda. Sesja będzie trwała do godzin popołudniowych. Wydarzenie transmitowane jest na kanale YouTube Katolickiej Agencji Informacyjnej.