Komisje dotyczące stosunków między państwem a Kościołem spotkają się wkrótce?

Nauczanie religii w szkole, przekształcenie Funduszu Kościelnego w odpis podatku, a być może także m.in. ochrona życia, polityka prorodzinna czy klauzula sumienia – to tematy, które mogłaby zostać omówione na spotkaniu gremiów zajmujących się relacjami państwa i Kościoła, takich jak Komisja Wspólna przedstawicieli Rządu i Episkopatu czy Komisje Konkordatowe – rządowa i kościelna.

Obydwa gremia, po stronie państwowej, wymagają w najbliższym czasie zmian w składach personalnych z uwagi na powołanie nowego rządu.

Relacje państwo-Kościół

Komisja Wspólna przedstawicieli Rządu i Episkopatu powstała po II wojnie światowej. Początkowo (w latach 1949-56) nosiła nazwę Komisja Mieszana, później została przemianowana na Komisję Wspólną Przedstawicieli Rządu RP i Konferencji Episkopatu Polski. Została powołana w celu utrzymania stałych kontaktów między rządem i Konferencją Episkopatu Polski dla rozwiązywania problemów dotyczących stosunków między państwem i Kościołem. Od 1999 r. spotkania odbywają się naprzemiennie w gmachu Episkopatu Polski i siedzibach rządowych lub ministerialnych, za obopólną zgodą i z uprzednim uzgodnieniem tematów obrad. Wcześniej odbywały się w kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

Z kolei Komisja Konkordatowa powstała po ratyfikowaniu umowy ze Stolicą Apostolską 25 marca 1998 r. Podobnie jak Komisja Wspólna ma kompetencje w zakresie stosunków Kościół-państwo, choć przede wszystkim w odniesieniu do tekstu Konkordatu i jego realizacji.

W odpowiedzi na zapytanie KAI o nowy skład Komisji ze strony rządowej, służby prasowe MSWiA przypomniały, że „przedstawicieli strony rządowej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów spośród ministrów, których resorty są najbardziej zainteresowane działalnością Kościoła Katolickiego”.

„Skład komisji ze strony rządowej zostanie podany do wiadomości publicznej niezwłocznie po zatwierdzeniu przez Prezesa Rady Ministrów” – dowiedziała się KAI. Członków Komisji Wspólnej ze strony rządowej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych.

Zwykle w skład tego gremium wchodzą: minister spraw wewnętrznych i administracji (współprzewodniczący), którym obecnie jest Marcin Kierwiński, minister rodziny, pracy i polityki społecznej (obecnie Agnieszka Dziemianowicz-Bąk), minister edukacji (obecnie Barbara Nowacka), minister kultury i dziedzictwa narodowego (Bartłomiej Sienkiewicz), a także przedstawiciele m.in. ministerstwa sprawiedliwości, ministerstwa finansów i Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w randze ministrów, sekretarzy lub podsekretarzy stanu, a ponadto eksperci w dziedzinach będących przedmiotem wspólnych obrad. Być może w skład Komisji Wspólnej wejdzie także wicepremier i minister obrony narodowej Władysław Kosiniak-Kamysz, powołany wczoraj przez premiera Donalda Tuska do międzyresortowego zespołu, który zajmie się zmianami w systemie finansowania Funduszu Kościelnego (o czym szerzej w dalszej części tekstu).

Ze strony kościelnej w skład Komisji Wspólnej wchodzą obecnie: abp Marek Jędraszewski (współprzewodniczący), kard. Kazimierz Nycz, abp Stanisław Budzik, abp Andrzej Dzięga, abp Wojciech Polak i bp Artur Miziński. Towarzyszą im także kościelni eksperci biegli w kwestiach, jakie są omawiane na spotkaniu.

Ostatnie spotkania

Komisja nie ma ustalonego formalnego regulaminu działania, w związku z czym funkcjonuje na podstawie przyjętej praktyki. W czasie rządów Zjednoczonej Prawicy w latach 2015-2023 nie spotykała się zbyt często, na co częściowo wpływ miała pandemia.

Początkowo wspólne rozmowy zdominowała organizacja Światowych Dni Młodzieży w 2016 r. w Krakowie oraz wizyty papieża Franciszka. Komisja Wspólna dyskutowała nad stanem przygotowań do tych wydarzeń, choć powołane zostały także odrębne gremia państwowo-kościelne zajmujące się tym tematem.

1 lutego 2017 r. Komisja Wspólna omawiała m.in. kwestie polityki prorodzinnej, ochrony danych osobowych w instytucjach kościelnych, reformy edukacji w odniesieniu do lekcji religii oraz cmentarzy wyznaniowych, których zarządzanie i administracja należą do posługi Kościoła.

16 kwietnia 2018 r. tematem wspólnych obrad była polityka rodzinna (m.in. program Rodzina 500+), obchody 100-lecia odzyskania niepodległości, reforma edukacji i ochrona danych osobowych w świetle wchodzących wówczas w życie przepisów RODO.

11 grudnia 2018 r. wśród omawianych zagadnień były współpraca państwa i Kościoła w zakresie ochrony danych osobowych, ochrona życia człowieka od poczęcia do naturalnej śmierci, ochrona dzieci i młodzieży przed nadużyciami seksualnymi oraz zagadnienia dotyczące wyboru przedmiotu religii lub etyki.

Ostatnie spotkanie miało miejsce 7 listopada 2022 r. Wśród omawianych tematów znalazła się pomoc uchodźcom wojennym z Ukrainy, kwestia zmian prawnych w planie odbudowy polskiej gospodarki po pandemii COVID-19 oraz dyskusja na temat społecznych skutków reklamy alkoholu.

Wspólnych tematów nie brakuje

Po objęciu rządów przez Koalicję Obywatelską częstotliwość spotkań Komisji Wspólnej może się zwiększyć, gdyż tematów do omówienia – które pojawiały się już w postaci przedwyborczych postulatów różnych ugrupowań politycznych – nie brakuje.

Jednym z nich jest zapowiedź nowej minister edukacji Barbary Nowackiej dotycząca zmian w nauczaniu religii w szkołach. Zdaniem nowej minister, lekcje te powinny zostać ograniczone do jednej godziny tygodniowo – płatnej z budżetu państwa, a w przypadku deklaracji rodziców, że chcą dwóch lekcji, ta druga byłaby opłacana przez nich. Nowacka chce też, aby te lekcje odbywały się na pierwszej lub ostatniej godzinie lekcyjnej, a ponadto aby ocena z religii nie była liczona do średniej na świadectwach lub w ogóle nie pojawiały się na świadectwach.

Komentując tę zapowiedź w rozmowie z KAI ks. prof. Piotr Stanisz z Katedry Prawa Wyznaniowego KUL stwierdził, że jest kwestią dyskusji czy właściwym gremium do rozpatrywania tego zagadnienia jest Komisja Wspólna czy Komisje Konkordatowe (kościelna i rządowa).

– Jeśli rzecz miałaby dotyczyć interpretacji postanowień Konkordatu, to zapisane w nim zobowiązanie do usuwania na drodze dyplomatycznej pojawiających się między stronami różnic sugerowałoby odniesienie się do nuncjusza i Komisji Konkordatowych. Nauczanie religii katolickiej w szkołach jest też jednak z pewnością sprawą z zakresu stosunków między Państwem a Kościołem, a rozpatrywanie problemów związanych z rozwojem takich stosunków należy do Komisji Wspólnej. Jak by nie było, wobec wypowiedzi członków rządu należałoby oczekiwać podjęcia dialogu między jego przedstawicielami i reprezentantami Kościoła – powiedział ks. prof. Stanisz.

W niedawnej wypowiedzi dla PAP bp Artur Miziński, sekretarz generalny Episkopatu Polski przypomniał, że nauczanie religii w szkołach i przedszkolach publicznych jest zagwarantowane w Konkordacie i wszelkie prace nad tym zagadnieniem powinny być prowadzone w dialogu z Kościołem, a organem do tego powołanym jest Komisja Wspólna Rządu i Episkopatu.

Natomiast gdyby rozmowy miały dotyczyć w ogóle obecności lub nieobecności lekcji religii w szkole, to właściwym organem do rozmowy o tym jest Kościelna Komisja Konkordatowa – powiedział bp Miziński, będący także przewodniczącym Kościelnej Komisji Konkordatowej.

W jej skład wchodzą ponadto abp Tadeusz Wojda SAC, bp Romuald Kamiński, bp Ryszard Kasyna, bp Krzysztof Wętkowski, ks. Witold Adamczewski SJ i ks. Krzysztof Pawlina.

Premier Donald Tusk zapowiedział też, że jego rząd rozpoczyna prace nad przekształceniem Funduszu Kościelnego w odpis podatku dochodowego. Podobnie jak w przypadku nauczania religii, zagadnienie to pozostaje przede wszystkim przedmiotem prac (rządowej i kościelnej) Komisji Konkordatowych, gdyż odnosi się do postanowień Konkordatu.

Zmiany ws. Funduszu Kościelnego

Na razie premier zapowiedział powstanie po stronie rządowej specjalnego międzyresortowego zespołu, który zajmie się kwestią Funduszu. W jego skład mają wejść: wiceprezes Rady Ministrów i minister obrony narodowej Władysław Kosiniak-Kamysz, minister spraw wewnętrznych i administracji Marcin Kierwiński, minister rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, minister finansów Andrzej Domański, szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Jan Grabiec oraz przedstawiciel Rządowego Centrum Legislacji.

– Bardzo mi zależy na uczciwych i otwartych konsultacjach społecznych, przede wszystkim z zainteresowanymi Kościołami – powiedział Donald Tusk.

Likwidacji Funduszu Kościelnego domagało się wielu polityków Platformy Obywatelskiej, Trzeciej Drogi i Lewicy. Kościół katolicki nie upiera się przy istnieniu Funduszu Kościelnego, gdyż uznaje go za rozwiązanie archaiczne, które powinno zostać zastąpione dobrowolnym odpisem podatkowym, dedykowanym na cele wybranego przez płatnika związku wyznaniowego.

Potrzeba tego rodzaju reformy wynika też z Konkordatu. Stanowi o tym niewypełniony dotąd jego art. 22 stwierdzający, że „przyjmując za punkt wyjścia w sprawach finansowych instytucji i dóbr kościelnych oraz duchowieństwa obowiązujące ustawodawstwo polskie i przepisy kościelne Układające się Strony stworzą specjalną komisję, która zajmie się koniecznymi zmianami”.

Opór przy likwidacji Funduszu rząd może natrafić natomiast wśród mniejszych wspólnot wyznaniowych, które już dekadę temu, gdy rozważano przekształcenie Funduszu Kościelnego w odpis 0,5% podatku dochodowego, kwestionowały takie rozwiązanie ze względu na ubogie zasoby finansowe swoich wiernych. Argument taki stawiał m.in. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, którego wierni to głównie osoby niezamożne, zamieszkujące tereny wiejskie.

Oprócz tego na obradach Komisji Wspólnej mogłyby ponownie pojawić się takie tematy jak ochrona życia, polityka migracyjna czy klauzula sumienia. Ponadto tematem stale powracającym na spotkaniach Komisji Wspólnej jest polityka prorodzinna i sytuacja demograficzna w Polsce.